Except, indeed, that person of sharp hearing and keen intelligence who possesses enthusiasm (derived) from the host of His (God's) helps (to victory).
جز مگر آن تیزکوش تیزهوش ** کش بود از جیش نصرتهاش جوش
He does not recoil from the fancies (which bar the way) nor is he checked: he shows the King's arrow (token); then way is made (for him to enter).370
نجهد از تخییلها نی شه شود ** تیر شه بنماید آنگه ره شود
(O God), bestow forethought on this bewildered heart, and bestow the arrow (of resolution) on these bows bent double.
این دل سرگشته را تدبیر بخش ** وین کمانهای دوتو را تیر بخش
From that hidden goblet (of Thine) Thou hast poured out of the cup of the noble (prophets and saints) a draught over the dusty earth.
جرعه‌ای بر ریختی زان خفیه جام ** بر زمین خاک من کاس الکرام
From the draught thereof there is a trace on the locks and cheeks (of the fair): hence kings lick the earth (of which the bodies of the fair are made).
هست بر زلف و رخ از جرعه‌ش نشان ** خاک را شاهان همی‌لیسند از آن
’Tis the draught of (Divine) beauty—(mingled) in the lovely earth—that thou art kissing with a hundred hearts day and night.
جرعه حسنست اندر خاک گش ** که به صد دل روز و شب می‌بوسیش
Since the draught, when mingled with dust, makes thee mad, think how its pure essence would affect thee!375
جرعه خاک آمیز چون مجنون کند ** مر ترا تا صاف او خود چون کند
Every one is tattered (torn with emotion) in the presence of a clod that has received a draught of Beauty.
هر کسی پیش کلوخی جامه‌چاک ** که آن کلوخ از حسن آمد جرعه‌ناک
(There is) a draught (poured) on the moon and the sun and Aries; (there is) a draught (poured) on the Throne and the Footstool and Saturn.
جرعه‌ای بر ماه و خورشید و حمل ** جرعه‌ای بر عرش و کرسی و زحل
Oh, I wonder, wilt thou call it a draught or an elixir, since from contact with it so many splendours arise?
جرعه گوییش ای عجب یا کیمیا ** که ز اسیبش بود چندین بها
Earnestly seek contact with it, O accomplished man: none shall touch it except the purified.
جد طلب آسیب او ای ذوفنون ** لا یمس ذاک الا المطهرون
One draught (is poured) on gold and rubies and pearls; one draught (is poured) on wine and dessert and fruits;380
جرعه‌ای بر زر و بر لعل و درر ** جرعه‌ای بر خمر و بر نقل و ثمر
One draught on the faces of the charming fair: (consider, then,) how (marvellous) must be that pure wine!
جرعه‌ای بر روی خوبان لطاف ** تا چگونه باشد آن راواق صاف
Inasmuch as thou rubbest thy tongue (even) on this (earthly draught), how (enamoured of it) wilt thou be when thou seest (tastest) it without the clay!
چون همی مالی زبان را اندرین ** چون شوی چون بینی آن را بی ز طین
When at the hour of death that pure draught is separated from the bodily clod by dying,
چونک وقت مرگ آن جرعه‌ی صفا ** زین کلوخ تن به مردن شد جدا
Thou quickly buriest that which remains, since it had been made such an ugly thing by that (separation).
آنچ می‌ماند کنی دفنش تو زود ** این چنین زشتی بدان چون گشته بود
When the Spirit displays its beauty without this carcase, I cannot express the loveliness of that union.385
جان چو بی این جیفه بنماید جمال ** من نتانم گفت لطف آن وصال
When the Moon displays its radiance without this cloud, ’tis impossible to describe that glory and majesty.
مه چو بی‌این ابر بنماید ضیا ** شرح نتوان کرد زان کار و کیا
How delightful is that Kitchen full of honey and sugar, of which these (worldly) monarchs are (only) the lick-platters!
حبذا آن مطبخ پر نوش و قند ** کین سلاطین کاسه‌لیسان ویند
How delightful is that Stack in the spiritual field, of which every (other) stack is (only) the gleaner!
حبذا آن خرمن صحرای دین ** که بود هر خرمن آن را دانه‌چین
How delightful is the Sea of painless Life, of which the Seven Seas are (only) a dewdrop!
حبذا دریای عمر بی‌غمی ** که بود زو هفت دریا شب‌نمی
When the Cup-bearer of Alast poured a draught upon this nitrous abject earth,390
جرعه‌ای چون ریخت ساقی الست ** بر سر این شوره خاک زیردست
The earth seethed, and we are (the result) of that seething. (O God, pour) another draught, for we are very effortless (unaspiring).
جوش کرد آن خاک و ما زان جوششیم ** جرعه‌ی دیگر که بس بی‌کوششیم
If ’twas permitted, I sang of non-existence; and if ’twas not to be told, lo, I was silent.
گر روا بد ناله کردم از عدم ** ور نبود این گفتنی نک تن زدم
This is the account of the bent (grovelling) duck, which is greed: learn of Khalíl (Abraham) that the duck ought to be killed.
این بیان بط حرص منثنیست ** از خلیل آموز که آن بط کشتنیست
In the duck there is much good and evil besides this, (but) I am afraid of missing other (more important) topics of discourse.
هست در بط غیر این بس خیر و شر ** ترسم از فوت سخنهای دگر
Description of the Peacock and its nature, and the cause of its being killed by Abraham, on whom be peace.
صفت طاوس و طبع او و سبب کشتن ابراهیم علیه‌السلام او را
Now we come to the two-coloured (double-faced) peacock, who displays himself for the sake of name and fame.395
آمدیم اکنون به طاوس دورنگ ** کو کند جلوه برای نام و ننگ
His desire is to catch people: he is ignorant of good and evil and of the result and use of that (catching).
همت او صید خلق از خیر و شر ** وز نتیجه و فایده‌ی آن بی‌خبر
He catches his prey ignorantly, like a trap: what knowledge has the trap concerning the purpose of its action?
بی‌خبر چون دام می‌گیرد شکار ** دام را چه علم از مقصود کار
What harm (comes) to the trap, or what benefit, from catching (its prey)? I wonder at its idle catching.
دام را چه ضر و چه نفع از گرفت ** زین گرفت بیهده‌ش دارم شگفت
O brother, thou hast uplifted thy friends with two hundred marks of affection, and (then) abandoned (them).
ای برادر دوستان افراشتی ** با دو صد دلداری و بگذاشتی
This has been thy business from the hour of (thy) birth: to catch people with the trap of love.400
کارت این بودست از وقت ولاد ** صید مردم کردن از دام وداد
From that pursuit (of people) and throng (of friends) and vainglory and self existence wilt thou get any warp or woof? Try and see!
زان شکار و انبهی و باد و بود ** دست در کن هیچ یابی تار و پود
Most (of thy life) is gone and the day is late; (yet) thou art still busy in pursuit of people.
بیشتر رفتست و بیگاهست روز ** تو به جد در صید خلقانی هنوز
Go on catching one and releasing another from the trap and pursuing another, like mean folk;
آن یکی می‌گیر و آن می‌هل ز دام ** وین دگر را صید می‌کن چون لام
Then again release this one and seek the other! Here's a game of heedless children!
باز این را می‌هل و می‌جو دگر ** اینت لعب کودکان بی‌خبر
Night comes, and nothing is caught in thy trap: the trap is naught but a headache (affliction) and shackle to thee.405
شب شود در دام تو یک صید نی ** دام بر تو جز صداع و قید نی
Therefore (in reality) thou wert catching thyself with the trap, for thou art imprisoned and disappointed of thy desire.
پس تو خود را صید می‌کردی به دام ** که شدی محبوس و محرومی ز کام
Is any owner of a trap in the world such a dolt that, like us, he tries to catch himself?
در زمانه صاحب دامی بود ** هم‌چو ما احمق که صید خود کند
Pursuit of the vulgar is like hunting pig: the fatigue is infinite, and ’tis unlawful to eat a morsel thereof.
چون شکار خوک آمد صید عام ** رنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرام
That which is worth pursuing is Love alone; but how should He be contained in any one's trap?
آنک ارزد صید را عشقست و بس ** لیک او کی گنجد اندر دام کس
(Yet) perchance thou mayst come and be made His prey, thou mayst discard the trap, and go into His trap.410
تو مگر آیی و صید او شوی ** دام بگذاری به دام او روی
Love is saying very softly into my ear, “To be a prey is better than to be a hunter.
عشق می‌گوید به گوشم پست پست ** صید بودن خوش‌تر از صیادیست
Make thyself My fool and be a dupe: renounce the (high) estate of the sun, become a mote!
گول من کن خویش را و غره شو ** آفتابی را رها کن ذره شو
Become a dweller at My door and be homeless: do not pretend to be a candle, be a moth,
بر درم ساکن شو و بی‌خانه باش ** دعوی شمعی مکن پروانه باش
That thou mayst see (taste) the savour of Life and contemplate the sovereignty hidden in servitude.”
تا ببینی چاشنی زندگی ** سلطنت بینی نهان در بندگی
In this world you see the shoes upside down: the title of “kings” is conferred on (those who are really) bondsmen.415
نعل بینی بازگونه در جهان ** تخته‌بندان را لقب گشته شهان
Many a one who deserves to mount the scaffold with a halter on his throat—a crowd (gathers) round him, crying, “Behold, an emperor!”
بس طناب اندر گلو و تاج دار ** بر وی انبوهی که اینک تاجدار
(They are) like the tombs of infidels, outwardly (resembling) the robes ofParadise, (while) within (them) is the wrath of God Almighty and Glorious.
هم‌چو گور کافران بیرون حلل ** اندرون قهر خدا عز و جل
He (the worldling) has been plastered like the tombs: the veil of self-conceit has been brought before him (drawn over him).
چون قبور آن را مجصص کرده‌اند ** پرده‌ی پندار پیش آورده‌اند