What is required is self-surrender, not long toil: ’tis useless to rush about in error.
شرط تسلیم است نه کار دراز ** سود نبود در ضلالت ترک‌تاز
Henceforth I will not seek the way to the Ether (the highest celestial sphere): I will seek the Pír, I will seek the Pír, the Pír, the Pír!
من نجویم زین سپس راه اثیر ** پیر جویم پیر جویم پیر پیر
The Pír is the ladder to Heaven: by whom (what) is the arrow made to fly? By the bow.4125
پیر باشد نردبان آسمان ** تیر پران از که گردد از کمان
Was it not Abraham that caused the gross Nimrod to (attempt the) journey to heaven by means of the vulture?
نه ز ابراهیم نمرود گران ** کرد با کرکس سفر بر آسمان
(Impelled) by self-will, he often went upward; but no vulture can fly to heaven.
از هوا شد سوی بالا او بسی ** لیک بر گردون نپرد کرکسی
Abraham said to him, “O traveller, I will be thy vulture: this is more seemly for thee.
گفتش ابراهیم ای مرد سفر ** کرکست من باشم اینت خوب‌تر
When thou makest of me a ladder to go aloft, thou wilt ascend to heaven without flying”—
چون ز من سازی به بالا نردبان ** بی پریدن بر روی بر آسمان
As the heart (spirit), without provisions or riding-camel, travels (swiftly) as lightning to west and east;4130
آنچنان که می‌رود تا غرب و شرق ** بی ز زاد و راحله دل هم‌چو برق
As man's consciousness, wandering abroad whilst he is asleep, travels during the night to (remote) cities;
آنچنان که می‌رود شب ز اغتراب ** حس مردم شهرها در وقت خواب
As the gnostic, sitting quietly (in one place), travels by a hidden track through a hundred worlds.
آنچنان که عارف از راه نهان ** خوش نشسته می‌رود در صد جهان
If he has not been endowed with power to travel like this, (then) from whom are (derived) these reports concerning that (spiritual) country?
گر ندادستش چنین رفتار دست ** این خبرها زان ولایت از کیست
Hundreds of thousands of Pírs are agreed upon (the truth of) these reports and these veracious narratives.
این خبرها وین روایات محق ** صد هزاران پیر بر وی متفق
Amongst these sources (authorities) there is no dispute, such as there is in (the case of) knowledge based on opinions.4135
یک خلافی نی میان این عیون ** آنچنان که هست در علم ظنون
That (knowledge based on opinion) is (like) searching (for the direction of the Ka‘ba) in the dark night, while this (mystic knowledge) is (like) the presence of the Ka‘ba and midday.
آن تحری آمد اندر لیل تار ** وین حضور کعبه و وسط نهار
Arise, O (thou who resemblest) Nimrod, and seek wings from (holy) personages: thou wilt not get any ladder from these vultures.
خیز ای نمرود پر جوی از کسان ** نردبانی نایدت زین کرکسان
The vulture is the particular (discursive) reason, O poor (-spirited) one: its wings are connected with the eating of carrion;
عقل جزوی کرکس آمد ای مقل ** پر او با جیفه‌خواری متصل
(But) the reason of the Abdál (exalted saints) is like the wings of Gabriel: it soars, mile by mile, up to the shade of the lote-tree (in Paradise).
عقل ابدالان چو پر جبرئیل ** می‌پرد تا ظل سدره میل میل
(It says), “I am a royal falcon, I am fair and auspicious, I have nothing to do with carrion: I am not a vulture.4140
باز سلطانم گشم نیکوپیم ** فارغ از مردارم و کرکس نیم
Abandon the vulture, for I will be thy helper: a wing of mine is better for thee than a hundred vultures.”
ترک کرکس کن که من باشم کست ** یک پر من بهتر از صد کرکست
How long wilt thou gallop blindly? For (learning) a trade and business one needs a master.
چند بر عمیا دوانی اسپ را ** باید استا پیشه را و کسپ را
Do not disgrace thyself in the capital of China: seek a sage and do not separate thyself from him.
خویشتن رسوا مکن در شهر چین ** عاقلی جو خویش از وی در مچین
Hark, whatever the Plato of the age bids thee do, give up thy self-will and act in accordance with that (counsel).
آن چه گوید آن فلاطون زمان ** هین هوا بگار و رو بر وفق آن
All (who dwell) in China are saying in zeal for (the glory of) their King, “He begetteth not.4145
جمله می‌گویند اندر چین به جد ** بهر شاه خویشتن که لم یلد
Never in sooth has our King begotten a child; nay, he has not allowed a woman to approach him.”
شاه ما خود هیچ فرزندی نزاد ** بلک سوی خویش زن را ره نداد
When any king says of him something of this sort, he weds his (traducer's) neck to the cutting scimitar.
هر که از شاهان ازین نوعش بگفت ** گردنش با تیغ بران کرد جفت
The King says (to such an one), “Since thou hast spoken these words, either prove that I have a wife and family—
شاه گوید چونک گفتی این مقال ** یا بکن ثابت که دارم من عیال
And if thou prove that I have a daughter, thou art safe from my keen sword—
مر مرا دختر اگر ثابت کنی ** یافتی از تیغ تیزم آمنی
Or else without any doubt I will cut thy throat: I will tear the mantle (thy body) off the Súfí, thy spirit.4150
ورنه بی شک من ببرم حلق تو ** بر کشم از صوفی جان دلق تو
Thou wilt never save thy head from the sword, O thou that hast spoken vain and lying words!
سر نخواهی برد هیچ از تیغ تو ** ای بگفته لاف کذب آمیغ تو
O thou that hast foolishly spoken an untruth, behold a moat full of severed heads!—
بنگر ای از جهل گفته ناحقی ** پر ز سرهای بریده خندقی
A moat filled from its bottom to its mouth with heads severed on account of this enormity.
خندقی از قعر خندق تا گلو ** پر ز سرهای بریده زین غلو
All have been sacrificed to this (false) assertion: they have beheaded themselves with this assertion.
جمله اندر کار این دعوی شدند ** گردن خود را بدین دعوی زدند
Beware! Regard this with a heedful eye: do not conceive or utter such an assertion!”4155
هان ببین این را به چشم اعتبار ** این چنین دعوی میندیش و میار
(The two princes said), “Thou wilt make our lives bitter to us: who is inducing thee to (act like) this, O brother?
تلخ خواهی کرد بر ما عمر ما ** کی برین می‌دارد ای دادر ترا
If one who is ignorant should journey a hundred years in blindness, that is not reckoned as a journey.
گر رود صد سال آنک آگاه نیست ** بر عما آن از حساب راه نیست
Do not go into battle unarmed, do not go recklessly into destruction.”
بی‌سلاحی در مرو در معرکه ** هم‌چو بی‌باکان مرو در تهلکه
They said all this (to him), but the impatient (prince) replied, “These words (of warning) inspire me with repugnance.
این همه گفتند و گفت آن ناصبور ** که مرا زین گفته‌ها آید نفور
My bosom is full of fire, like a brazier: the crop is ripe, ’tis time for the sickle.4160
سینه پر آتش مرا چون منقل است ** کشت کامل گشت وقت منجل است
There was a (great) fortitude in my breast, (but) now it is no more: Love has set fire to the dwelling-place of fortitude.
صدر را صبری بد اکنون آن نماد ** بر مقام صبر عشق آتش نشاند
My fortitude died on the night when Love was born: it has passed away—long live those who are present!
صبر من مرد آن شبی که عشق زاد ** درگذشت او حاضران را عمر باد
O thou that tellest (me) of (a stern) rebuke (from the King) and (terrible) punishments, I have passed beyond (all) that: do not beat a piece of cold iron!
ای محدث از خطاب و از خطوب ** زان گذشتم آهن سردی مکوب
I am (rushing) headlong: hey, let go my feet! Where in all my limbs is (any) understanding?
سرنگونم هی رها کن پای من ** فهم کو در جمله‌ی اجزای من
I am (like) a camel: I carry (my load) as long as I can, (but) when I fall down exhausted, I am glad to be killed.4165
اشترم من تا توانم می‌کشم ** چون فتادم زار با کشتن خوشم
If there are a hundred moats full of severed heads, ’tis an absolute pleasantry in comparison with my anguish.
پر سر مقطوع اگر صد خندق است ** پیش درد من مزاج مطلق است
Nevermore in fear and dread will I beat such a drum of passion under a blanket.
من نخواهم زد دگر از خوف و بیم ** این چنین طبل هوا زیر گلیم
Now I will plant my banner in the open plain: (let my fate be) either to lose my head or (to behold) the face of my adored one!
من علم اکنون به صحرا می‌زنم ** یا سراندازی و یا روی صنم
The throat that is not worthy of that wine—’tis best it should be cut by blows of the sword;
حلق کو نبود سزای آن شراب ** آن بریده به به شمشیر و ضراب
The eye that is not (rejoiced) in abundance by union with her—such an eye is best white (with disease) and blind;4170
دیده کو نبود ز وصلش در فره ** آن چنان دیده سپید کور به
The ear that is not worthy of (hearing) her secret—tear it off, for it is no good on the head;
گوش کان نبود سزای راز او ** بر کنش که نبود آن بر سر نکو
The hand in which there is not the (requisite) amount (to win her favour)—’tis best that it should be chopped off by the butcher's knife;
اندر آن دستی که نبود آن نصاب ** آن شکسته به به ساطور قصاب