Rumi's Masnavi - Ayık olmayan kişinin her söylediği söz -dilerse tekellüfe düşsün, dilerse haddinden fazla zarafet satmaya kalkışsın- yaraşır söz değildir.

Ayık olmayan kişinin her söylediği söz -dilerse tekellüfe düşsün, dilerse haddinden fazla zarafet satmaya kalkışsın- yaraşır söz değildir.

کل شی‌‌ء قاله غیر المفیق ** إن تکلف أو تصلف لا یلیق‌‌

Eşi bulunmayan o sevgilinin vasfına dair ne söyleyeyim ki bir damarım bile ayık değil! 130

من چه گویم یک رگم هشیار نیست ** شرح آن یاری که او را یار نیست‌‌

Bu ayrılığın, bu ciğer kanının şerhini şimdi geç, başka bir zamana kadar bunu bırak!”

شرح این هجران و این خون جگر ** این زمان بگذار تا وقت دگر

(Can) dedi ki: “Beni doyur, çünkü ben açım. Çabuk ol çünkü vakit keskin bir kılıçtır.

قال أطعمنی فإنی جائع ** و اعتجل فالوقت سیف قاطع‌‌

Ey yoldaş, ey arkadaş! Sûfî, vakit oğludur (bulunduğu vaktin iktizasına göre iş görür). “Yarın” demek yol şartlarından değildir.

صوفی ابن الوقت باشد ای رفیق ** نیست فردا گفتن از شرط طریق‌‌

Sen yoksa sûfî bir er değil misin? Vara, veresiyeden yokluk gelir”.

تو مگر خود مرد صوفی نیستی ** هست را از نسیه خیزد نیستی‌‌

Ona dedim ki: “Sevgilinin sırlarını gizli kapaklı geçmek daha hoştur. Sen, artık hikâyelere kulak ver, işi onlardan anla! 135

گفتمش پوشیده خوشتر سر یار ** خود تو در ضمن حکایت گوش دار

Dilbere ait sırların, başkalarına ait sözler içinde söylenmesi daha hoştur.”

خوشتر آن باشد که سر دلبران ** گفته آید در حدیث دیگران‌‌

O, “Bunu apaçık söyle ki dini açık olarak anmak… Gizli anmaktan iyidir.

گفت مکشوف و برهنه گوی این ** آشکارا به که پنهان ذکر دین‌‌

Perdeyi kaldır ve açıkça söyle ki ben, güzelle gömlekli olarak yatmam” dedi.

پرده بردار و برهنه گو که من ** می‌‌نخسبم با صنم با پیرهن‌‌

Dedim ki: “O apaçık soyunur, çırılçıplak bir hale gelirse ne sen kalırsın, ne kucağın kalır, ne belin!

گفتم ار عریان شود او در عیان ** نی تو مانی نی کنارت نی میان‌‌

İste ama derecesine göre iste; bir otun, bir dağı çekmeye kudreti yoktur. 140

آرزو می‌‌خواه لیک اندازه خواه ** بر نتابد کوه را یک برگ کاه‌‌

Bu âlemi aydınlatan güneş, bir parçacık yaklaştı mı, her şey yandı gitti!

آفتابی کز وی این عالم فروخت ** اندکی گر پیش آید جمله سوخت‌‌

Fitneyi, kargaşalığı ve kan dökücülüğü araştırma, Şems-i Tebrizî’den bundan fazla bahsetme.

فتنه و آشوب و خون‌‌ریزی مجوی ** بیش از این از شمس تبریزی مگوی‌‌

Bunun sonu yoktur; sen yine hikâyeye başla, onu tamamlamana bak.

این ندارد آخر از آغاز گوی ** رو تمام این حکایت باز گوی‌‌

O velinin, halayığın hastalığını anlamak için padişahtan halayıkla halvet olmayı dilemesi

خلوت طلبیدن آن ولی از پادشاه جهت دریافتن رنج کنیزک‌‌

(Hekim) dedi ki: “Ey padişah, evi halvet et, yakını da uzaklaştır.

گفت ای شه خلوتی کن خانه را ** دور کن هم خویش و هم بیگانه را

Köşeden, bucaktan kimse kulak vermesin de ben bu cariyecikten bir şeyler sorayım.” 145

کس ندارد گوش در دهلیزها ** تا بپرسم زین کنیزک چیزها

Oda boşaldı, Hekim ile hastadan başka kimsecikler kalmadı.

خانه خالی ماند و یک دیار نی ** جز طبیب و جز همان بیمار نی‌‌

Hekim tatlılıkla, yumuşak yumuşak dedi ki: “Memleketin neresi? Çünkü her memleket halkının ilâcı başka başkadır.

نرم نرمک گفت شهر تو کجاست ** که علاج اهل هر شهری جداست‌‌

O memlekette akrabandan kimler var? Kime yakınsınız; neye bağlısın?

و اندر آن شهر از قرابت کیستت ** خویشی و پیوستگی با چیستت‌‌

Elini kızın nabzına koyup birer birer felekten çektiği cevir ve meşakkati soruyordu.

دست بر نبضش نهاد و یک به یک ** باز می‌‌پرسید از جور فلک‌‌

Bir adamın ayağına diken batınca ayağını dizi üstüne kor. 150

چون کسی را خار در پایش جهد ** پای خود را بر سر زانو نهد

İğne ucu ile diken başını arar durur, bulamazsa orasını dudağı ile ıslatır.

وز سر سوزن همی‌‌جوید سرش ** ور نیابد می‌‌کند با لب ترش‌‌

Ayağa batan dikeni bulmak, bu derece müşkül olursa, yüreğe batan diken nicedir? Cevabını sen ver!

خار در پا شد چنین دشوار یاب ** خار در دل چون بود واده جواب‌‌

Her çer çöp (mesabesinde olan,) gönül dikenini göreydi gamlar, kederler; herkese el uzatabilir miydi?

خار در دل گر بدیدی هر خسی ** دست کی بودی غمان را بر کسی‌‌

Bir kişi, eşeğin kuyruğu altına diken kor. Eşek onu oradan çıkarmasını bilmez, boyuna çifte atar.

کس به زیر دم خر خاری نهد ** خر نداند دفع آن بر می‌‌جهد

Zıplar, zıpladıkça da diken daha kuvvetli batar. Dikeni çıkarmak için akıllı bir adam lâzım. 155

بر جهد و ان خار محکمتر زند ** عاقلی باید که خاری بر کند

Eşek, dikeni çıkarabilmek için can acısı ile çifte atar durur ve yüz yerini daha yaralar.

خر ز بهر دفع خار از سوز و درد ** جفته می‌‌انداخت صد جا زخم کرد

O diken çıkaran hekim, üstattı. Halayığın her tarafına elini koyup muayene ediyordu.

آن حکیم خارچین استاد بود ** دست می‌‌زد جا به جا می‌‌آزمود

Halayıktan hikâye yoluyla dostların ahvalini sormaktaydı.

ز ان کنیزک بر طریق داستان ** باز می‌‌پرسید حال دوستان‌‌

Kız, bütün sırlarını hekime açıkça söylemekte, kendi durağından, efendilerinden, şehrinden ve şehrinin dışından bahsetmekteydi.

با حکیم او قصه‌‌ها می‌‌گفت فاش ** از مقام و خاجگان و شهر تاش‌‌

Hekim, kızın anlatmasına kulak vermekte, nabzına ve nabzının atmasına dikkat etmekteydi. 160

سوی قصه گفتنش می‌‌داشت گوش ** سوی نبض و جستنش می‌‌داشت هوش‌‌

Nabzı, kimin adı anılınca atarsa cihanda gönlünün istediği odur(diyordu).

تا که نبض از نام کی گردد جهان ** او بود مقصود جانش در جهان‌‌ا ن‌‌

Memleketindeki dostlarını saydı, döktü. Ondan sonra diğer bir memleketi andı.

دوستان شهر او را بر شمرد ** بعد از آن شهری دگر را نام برد

“Memleketinden çıkınca en evvel hangi memlekette bulundun?”dedi.

گفت چون بیرون شدی از شهر خویش ** در کدامین شهر بوده ستی تو بیش‌‌

Kız bir şehrin adını söyleyip geçti. Fakat yüzünün rengi, nabzının atması başkalaşmadı.

نام شهری گفت وز آن هم در گذشت ** رنگ روی و نبض او دیگر نگشت‌‌

Efendileri ve şehirleri birer birer saydı; o yerleri, yurtları, oralarda geçirdiği zamanları, tuz, ekmek yediği kişileri tekrar tekrar söyledi. 165

خواجگان و شهرها را یک به یک ** باز گفت از جای و از نان و نمک‌‌

Şehir şehir, ev ev saydı döktü, kızın ne damarı oynadı, ne çehresi sarardı.

شهر شهر و خانه خانه قصه کرد ** نی رگش جنبید و نی رخ گشت زرد

Hekim şeker gibi Semerkand şehrini soruncaya kadar kızın nabzı tabiî haldeydi fazla atmıyordu.

نبض او بر حال خود بد بی‌‌گزند ** تا بپرسید از سمرقند چو قند

Semerkand’ı sorunca nabzı attı, çehresi kızardı, sarardı. Çünkü o, Semerkand’lı bir kuyumcudan ayrılmıştı.

نبض جست و روی سرخ و زرد شد ** کز سمرقندی زرگر فرد شد

O hekim, hastadan bu sırrı elde edip o dert ve belânın aslına erişince:

چون ز رنجور آن حکیم این راز یافت ** اصل آن درد و بلا را باز یافت‌‌

“Onun semti hangi mahallede?” diye sordu. Kız, “Köprübaşında, Gatfer mahallesinde” dedi. 170

گفت کوی او کدام است در گذر ** او سر پل گفت و کوی غاتفر

Hekim, “Hastalığının ne olduğunu hemen anladım. Seni tedavi hususunda sihirler göstereceğim;

گفت دانستم که رنجت چیست زود ** در خلاصت سحرها خواهم نمود

Sevin, ilişik etme, emin ol ki yağmur çimenlere ne yaparsa ben de sana onu yapacağım;

شاد باش و فارغ و ایمن که من ** آن کنم با تو که باران با چمن‌‌

Ben, senin gamını çekmekteyim, sen gam yeme; ben sana yüz babadan daha şefkatliyim;

من غم تو می‌‌خورم تو غم مخور ** بر تو من مشفق‌‌ترم از صد پدر

Aman, sakın ha, bu sırrı kimseye söyleme; padişah senden bunu ne kadar sorup soruştursa yine sakla;

هان و هان این راز را با کس مگو ** گر چه از تو شه کند بس جستجو

Sırların gönülde gizli kalırsa o muradın çabucak hâsıl olur; dedi. 175

چون که اسرارت نهان در دل شود ** آن مرادت زودتر حاصل شود

Peygamber demiştir ki: “Her kim sırrını saklar ise çabucak muradına erişir.”

گفت پیغمبر که هر که سر نهفت ** زود گردد با مراد خویش جفت‌‌

Tohum toprak içinde gizlenince, onun gizlenmesi, bahçenin yeşillenmesi ile neticelenir.

دانه چون اندر زمین پنهان شود ** سر آن سر سبزی بستان شود

Altın ve gümüş gizli olmasalardı... Madende nasıl musaffa olurlar, nasıl altın ve gümüş haline gelirlerdi?

زر و نقره گر نبودندی نهان ** پرورش کی یافتندی زیر کان‌‌