- Eğer mümin, Tanrı nuruyla bakmamış olaydı; gaip mümine bütün çıplaklığıyla nasıl görünürdü?
- مومن ار ینظر بنور الله نبود ** غیب مومن را برهنه چون نمود
- Fakat sen Tanrı nuruyla değil, Tanrı ateşiyle baktığından kötülükte kaldın, iyilikten gafil oldun;
- چون که تو ینظر بنار الله بدی ** در بدی از نیکویی غافل شدی
- Ey gama, kedere dalmış adam! Azar azar ateşe nur serp ki ateşin nura dönsün.
- اندک اندک آب بر آتش بزن ** تا شود نار تو نور ای بو الحزن
- Ya Rabbi, sen de o tertemiz suyu serp de âlemin şu ateşi tamamıyla nur olsun.
- تو بزن یا ربنا آب طهور ** تا شود این نار عالم جمله نور
- Denizin suyu hep ferman altındadır; ya Rabbi su da senindir, ateş de! 1335
- آب دریا جمله در فرمان تست ** آب و آتش ای خداوند آن تست
- Sen istersen ateş, lâtif su olur; dilemezsen su bile ateş kesilir.
- گر تو خواهی آتش آب خوش شود ** ور نخواهی آب هم آتش شود
- Bizim şu niyazımızı a yine sen ilham etmektesin. Zulümden kurtulmamız, senin ihsanındır.
- این طلب در ما هم از ایجاد تست ** رستن از بیداد یا رب داد تست
- Sen bize bu isteği, biz istemeksizin verdin, hadsiz, hesapsız ihsanlarda bulundun.
- بیطلب تو این طلبمان دادهای ** گنج احسان بر همه بگشادهای
- Tavşanın, av hayvanlarına “aslan kuyuya düştü” diye müjde götürmesi
- مژده بردن خرگوش سوی نخجیران که شیر در چاه افتاد
- Tavşan kurtulduğunda sevinerek ovaya, av hayvanlarına koştu.
- چون که خرگوش از رهایی شاد گشت ** سوی نخجیران دوان شد تا به دشت
- Aslanın kuyuda öldüğünü görünce çayıra doğru döne oynaya gitmekteydi. 1340
- شیر را چون دید در چه کشته زار ** چرخ میزد شادمان تا مرغزار
- Ölümün pençesinden kurtulduğundan ayağı yerden kesilmiş, sevinmiş, el çırpmakta, dallar, yapraklar gibi yeşermiş neşelenmiş, oynamaktaydı.
- دست میزد چون رهید از دست مرگ ** سبز و رقصان در هوا چون شاخ و برگ
- Dallar, yapraklar, toprak hapsinden kurtulunca başlarını yükseltir, rüzgârın eşi, arkadaşı olurlar.
- شاخ و برگ از حبس خاک آزاد شد ** سر بر آورد و حریف باد شد
- Yapraklar, daldaki tomurcukları yarıp çıkınca ağacın tâ üstüne çıkarlar.
- برگها چون شاخ را بشکافتند ** تا به بالای درخت اشتافتند
- Her meyve ve her yaprak, tomurcuğunun diliyle Tanrı’nın şükrünü terennüm eder;
- با زبان شطاه شکر خدا ** میسراید هر بر و برگی جدا
- Bizim aslımızı, ihsan sahibi Tanrı yetiştirdi, nihayet ağaç kalınlaştı, doğrulup yükseldi de. 1345
- که بپرورد اصل ما را ذو العطا ** تا درخت استغلظ آمد و استوی
- Su ve çamur içinde olan canlar da bataklıklardan, su ve çamurdan kurtulunca gönülleri sevinç dolu bir halde.
- جانهای بسته اندر آب و گل ** چون رهند از آب و گلها شاد دل
- Tanrı aşkının havasında raks ederler; ayın on dördü gibi noksansız ve tam bir hale gelirler.
- در هوای عشق حق رقصان شوند ** همچو قرص بدر بینقصان شوند
- Tenleri oynayıp durur, ya canları ne haldedir? Sorma! Tamamıyla can olanlara gelince: onları hiç sorma (anlatmağa imkân yok!)
- جسمشان در رقص و جانها خود مپرس ** و آن که گرد جان از آنها خود مپرس
- Tavşan, aslanı zindana soktu. Aslan için ne ayıp şey; bir tavşancıktan geri kaldı!
- شیر را خرگوش در زندان نشاند ** ننگ شیری کاو ز خرگوشی بماند
- Böyle bir ayba sahip olduğu halde şaşılacak şey şurasıdır ki bir de kendisine Fahreddin lâkabını takmalarını ister! 1350
- در چنان ننگی و آن گه این عجب ** فخر دین خواهد که گویندش لقب
- Ey kişi! Sen, bu dünya kuyusunun dibinde mahpus kalan bir aslansın. Tavşan gibi olan nefsin, seni nasıl kahretti?
- ای تو شیری در تک این چاه فرد ** نفس چون خرگوش خونت ریخت و خورد
- Senin tavşan nefsin sahrada yiyip içmekte, zevk ve sefa etmekte. Sen ise şu dedikodu, bahis ve münakaşa kuyusunun dibindesin!
- نفس خرگوشت به صحرا در چرا ** تو به قعر این چه چون و چرا
- O aslan avcısı tavşan, av hayvanlarının bulunduğu yere koşup “birbirinizi muştulayın. Size müjdeci geldi.
- سوی نخجیران دوید آن شیر گیر ** کابشروا یا قوم إذ جاء البشیر
- Müjde, ey zevk u sefaya dalmış olanlar! Müjde ki o cehennem köpeği, geldiği cehenneme gitti.
- مژده مژده ای گروه عیشساز ** کان سگ دوزخ به دوزخ رفت باز
- Müjde! Tanrı o can düşmanının dişlerini söktü! 1355
- مژده مژده کان عدوی جانها ** کند قهر خالقش دندانها
- Pençesiyle nice başlar ezen düşmanı, ölüm süpürgesi çerçöp gibi süpürdü, gitti” dedi.
- آن که از پنجه بسی سرها بکوفت ** همچو خس جاروب مرگش هم بروفت
- Av hayvanlarının tavşanın etrafına toplanıp onu övmeleri
- جمع شدن نخجیران گرد خرگوش و ثنا گفتن او را
- O zaman, bütün hayvanlar, sevinçli bir halde gülüp oynayarak, onun yüzünü öptüler,
- جمع گشتند آن زمان جمله وحوش ** شاد و خندان از طرب در ذوق و جوش
- Etrafına halka oldular. O, çırağ gibi ortalarındaydı. Bütün sahradakiler, ona secde ettiler.
- حلقه کردند او چو شمعی در میان ** سجده آوردند و گفتندش که هان
- “Sen gökten inen bir melek misin, yoksa peri misin? Hayır, ne meleksin, ne peri! Sen, erkek aslanların Azrâilisin
- تو فرشتهی آسمانی یا پری ** نی تو عزراییل شیران نری
- Ne olursan ol; canımız sana kurban olsun! Ona galip geldin, elin, kolun sağ olsun! 1360
- هر چه هستی جان ما قربان تست ** دست بردی دست و بازویت درست
- Tanrı bu suyu, senin arkından akıttı; eline, koluna aferin!
- راند حق این آب را در جوی تو ** آفرین بر دست و بر بازوی تو
- Bir daha söyle! Onu hile ile nasıl inandırdın; o zalimi, düzenle nasıl kahrettin?
- باز گو تا چون سگالیدی به مکر ** آن عوان را چون بمالیدی به مکر
- Bir daha söyle ki hikâyen dertlere derman, canlara merhem olsun!
- باز گو تا قصه درمانها شود ** باز گو تا مرهم جانها شود
- Bir daha söyle ki o sitemkârın zulmünden canlarımızda yüz binlerce yaralar var” dediler.
- باز گو کز ظلم آن استم نما ** صد هزاران زخم دارد جان ما
- Tavşan dedi ki: “Ey ulular! Tanrı yardım etti, yoksa dünyada bir tavşan kim oluyor ki? 1365
- گفت تایید خدا بود ای مهان ** ور نه خرگوشی که باشد در جهان
- Koluma kuvvet, kalbime nur verdi; kalp nuru da elime ayağıma kudret verdi.
- قوتم بخشید و دل را نور داد ** نور دل مر دست و پا را زور داد
- Üstünlükler, Hak’tan gelir, hallerin değişmesi de ondandır.
- از بر حق میرسد تفضیلها ** باز هم از حق رسد تبدیلها
- Allah, bu teyit ve takviyesini zaman zaman, nevbet be-nevbet zan ehline de, basiret ehline de gösterir. (T.M. 1367)
- حق به دور و نوبت این تایید را ** مینماید اهل ظن و دید را
- Tavşanın av hayvanlarına “buna sevinmeyin” diye nasihat etmesi
- پند دادن خرگوش نخجیران را که بدین شاد مشوید
- Ey ikbal nöbetine erişen! Kendine gel, sevinme! Sen nöbetle mukayyetsin, hürlük taslama!
- هین به ملک نوبتی شادی مکن ** ای تو بستهی نوبت آزادی مکن
- Saltanatı nöbetten üstün olan, ikbali ebedî bulunan nöbet davulunu yedi yıldızdan üstün bir yerde çalarlar. 1370
- آن که ملکش برتر از نوبت تنند ** برتر از هفت انجمش نوبت زنند
- Nöbetten üstün olanlar, bâki padişahlardır; onlar daima ruhlara sâkidir.
- برتر از نوبت ملوک باقیاند ** دور دایم روحها با ساقیاند
- Bir iki gün su içmeyi terk edersen ağzını ebediyet şarabına daldırır, o hakikat şarabını içersin
- ترک این شرب ار بگویی یک دو روز ** در کنی اندر شراب خلد پوز
- “ Küçük muharebeden büyük muharebeye döndük “ sözünün tefsiri
- تفسیر رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر
- Ey padişahlar! Dışarıdaki düşmanı öldürdük; içimizde ondan beter bir hasım var.
- ای شهان کشتیم ما خصم برون ** ماند خصمی زو بتر در اندرون
- Bunu öldürmek, aklın fikrin işi değil. İçerideki aslan; öyle tavşan maskarası olmaz.
- کشتن این کار عقل و هوش نیست ** شیر باطن سخرهی خرگوش نیست
- Cehennem, bu nefistir; cehennem, bir ejderhadır ki harareti denizlerle eksilmez. 1375
- دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست ** کاو به دریاها نگردد کم و کاست
- Yedi denizi içer de yine kocakarıya benzeyen nefsin harareti ve coşkunluğu azalmaz.
- هفت دریا را در آشامد هنوز ** کم نگردد سوزش آن خلق سوز
- Taşlar, taş yürekli kâfirler; ağlayıp inleyerek mahcup bir halde cehenneme girerler.
- سنگها و کافران سنگ دل ** اندر آیند اندر او زار و خجل
- Hak’tan ona şu nida gelmedikçe bu kadar azaba da kanaat etmez:
- هم نگردد ساکن از چندین غذا ** تا ز حق آید مر او را این ندا
- “Doydun mu” denir. O, kurt ve sırtlan gibi “Hayır, doymadım” der. İşte sana ateş, işte sana hararet!
- سیر گشتی سیر گوید نی هنوز ** اینت آتش اینت تابش اینت سوز
- Bütün bir âlemi, bir lokma edip yutar da yine midesi “Daha fazla yok mu” diye bağırır. 1380
- عالمی را لقمه کرد و در کشید ** معدهاش نعره زنان هل من مزید