English    Türkçe    فارسی   

1
1665-1714

  • Oka hedef olan Amr, o anda korkudan ölürse, yahut ölümüme kadar bedeninde yaralar, bereler vücuda gelir de, 1665
  • زید رامی آن دم ار مرد از وجل ** دردها می‌‌زاید آن جا تا اجل‌‌

  • O ağrılardan, o illetlerden ölürse Zeyd’e; ilk sebepten, ok attığından dolayı katil de!
  • ز آن موالید وجع چون مرد او ** زید را ز اول سبب قتال گو

  • Hepsi, Tanrı’nın icadı ise de o ağrıları Zeyd’e nispet et!
  • آن وجعها را بدو منسوب دار ** گر چه هست آن جمله صنع کردگار

  • Ekin ekmek, nefes almak, tuzak kurmak, çiftleşmek de böyledir. Onların sesleri hep Hakk’a mutîdir (eken, nefes alan, tuzak kuran, çiftleşen kuldur; bitiren, yaşatan, tuzağa düşüren, doğurtan yahut bunların aksini meydana getiren Hak’tır).
  • همچنین کشت و دم و دام و جماع ** آن موالید است حق را مستطاع‌‌

  • Velîlerde Tanrı’dan öyle bir kudret vardır ki atılmış oku yoldan geri çevirirler.
  • اولیا را هست قدرت از اله ** تیر جسته باز آرندش ز راه‌‌

  • Tanrı velisi, pişman olursa sebeplere eserlerin kapılarını kapar (fiilleri neticesiz bırakır). Fakat bunu, Tanrı eliyle yapar. 1670
  • بسته درهای موالید از سبب ** چون پشیمان شد ولی ز آن دست رب‌‌

  • Tanrı kudretiyle; söylenmiş bir sözü söylenmemiş hale getirir. Bir halde ki ne şiş yanar ne kebap!
  • گفته ناگفته کند از فتح باب ** تا از آن نه سیخ سوزد نه کباب‌‌

  • Bütün kalplerdeki nükteleri işitir, gönüllerden o sözü yok eder.
  • از همه دلها که آن نکته شنید ** آن سخن را کرد محو و ناپدید

  • Ey ulu kişi! Sana delil ve huccet gerekse “Min âyetin ey nünsiha” ayetini oku.
  • گرت برهان باید و حجت مها ** باز خوان من آية أو ننسها

  • “Ensevküm zikrî ” ayetini de oku velilerin kalplere nisyan koyma kudretini anla!
  • آیت أنسوکم ذکری بخوان ** قدرت نسیان نهادنشان بدان‌‌

  • Velîler, hatırlatma ve unutturmaya kadirdirler; şu halde herkesin gönlüne hâkimdirler. 1675
  • چون به تذکیر و به نسیان قادراند ** بر همه دلهای خلقان قاهراند

  • Velî, unutturma kudretiyle bir kişinin istidlâl yolunu bağladı mı, o adamın hüneri bile olsa bir iş yapamaz.
  • چون به نسیان بست او راه نظر ** کار نتوان کرد ور باشد هنر

  • Siz, yüce kişileri alaya aldınız, bundan bir şey çıkmaz sandınız ama Kur’an’da “Ensevküm” ayetini bir okuyun!
  • خلتم سخریه اهل السمو ** از نبی خوانید تا أنسوکم‌‌

  • Şehir ve köye sahip olan, cisimlerin padişahıdır. Gönül sahibi ise gönüllerinizin sultanıdır.
  • صاحب ده پادشاه جسمهاست ** صاحب دل شاه دلهای شماست‌‌

  • Hiç şüphe yok ki işler, görüşlerin fer’idir. Şu halde insan, ancak göz bebeğinden ibarettir.
  • فرع دید آمد عمل بی‌‌هیچ شک ** پس نباشد مردم الا مردمک‌‌

  • Ben bunu, tamamı ile söyleyemiyorum, çünkü merkez sahipleri (Peygamberler) men ediyorlar. 1680
  • من تمام این نیارم گفت از آن ** منع می‌‌آید ز صاحب مرکزان‌‌

  • Mademki halkı unutması ve hatırlaması onun elindedir, imdatlarına da o, erişir.
  • چون فراموشی خلق و یادشان ** با وی است و او رسد فریادشان‌‌

  • O güzel huylarla huylanmış olan zat, her gece gönüllerden yüz binlerce iyi ve kötü hâtırayı giderir;
  • صد هزاران نیک و بد را آن بهی ** می‌‌کند هر شب ز دلهاشان تهی‌‌

  • Gündüzün gönülleri, yine o hâtıralarla doldurmakta; o sedefleri, incilerle dopdolu bir hale getirmektedir.
  • روز دلها را از آن پر می‌‌کند ** آن صدفها را پر از در می‌‌کند

  • Evvelki düşüncelerin hepsi, Tanrı’nın hidayetiyle sahiplerini tanırlar.
  • آن همه اندیشه‌‌ی پیشانها ** می‌‌شناسند از هدایت جانها

  • Uyanınca, sanat ve hünerin, sebepler kapısını açmak üzere yine sana gelir. 1685
  • پیشه و فرهنگ تو آید به تو ** تا در اسباب بگشاید به تو

  • Kuyumcunun hüneri demirciye gitmez, bu güzel huylunun huyu, öteki kötüye mal olmaz.
  • پیشه زرگر به آهنگر نشد ** خوی این خوش خو به آن منکر نشد

  • Hünerler ve huylar, kıyamet günü, çeyiz gibi sahibine döner.
  • پیشه‌‌ها و خلقها همچون جهیز ** سوی خصم آیند روز رستخیز

  • Sanatlar ve tabiatlar, sabah uyandıktan sonra, koşa koşa onun yanına gelirler. (T.M. 1686)
  • پیشه‌‌ها و خلقها از بعد خواب ** واپس آید هم به خصم خود شتاب‌‌

  • Güzel olsun, çirkin olsun... Bütün huylar ve hünerler, sabah çağında sahiplerine gelir;
  • پیشه‌‌ها و اندیشه‌‌ها در وقت صبح ** هم بدانجا شد که بود آن حسن و قبح‌‌

  • Nitekim posta güvercinleri, gönderilen mektupları, yine uçtukları şehre getirirler. 1690
  • چون کبوترهای پیک از شهرها ** سوی شهر خویش آرد بهرها

  • Dudunun, duduların hareketlerini duyması ve kafeste ölümü, tacirin ona ağlaması
  • شنیدن آن طوطی حرکت آن طوطیان و مردن آن طوطی در قفس و نوحه‌‌ی خواجه بر وی‌‌

  • Dudu, o dudunun yaptığını işitince titredi, düştü, kaskatı oldu.
  • چون شنید آن مرغ کان طوطی چه کرد ** پس بلرزید اوفتاد و گشت سرد

  • Sahibi, onun böyle düştüğünü görünce yerinden sıçradı, külâhını yere vurdu.
  • خواجه چون دیدش فتاده همچنین ** بر جهید و زد کله را بر زمین‌‌

  • Onu, bu renkte, bu halde görerek yerinden fırlayıp yakasını yırttı.
  • چون بدین رنگ و بدین حالش بدید ** خواجه بر جست و گریبان را درید

  • Dedi ki: “ Ey güzel ve hoş nağmeli dudu! Sana ne oldu, niçin bu hale geldin?
  • گفت ای طوطی خوب خوش حنین ** این چه بودت این چرا گشتی چنین‌‌

  • Vah yazık, benim güzel sesli kuşum! Vah yazık, benim gönüldeşim, sırdaşım. 1695
  • ای دریغا مرغ خوش آواز من ** ای دریغا هم دم و هم راز من‌‌

  • Yazık, benim güzel nağmeli kuşum; ruhumun neşesi, bahçem, çiçeğim!
  • ای دریغا مرغ خوش الحان من ** راح روح و روضه و ریحان من‌‌

  • Süleyman’ın böyle kuşu olsaydı hiç başka kuşlarla uğraşır mıydı?
  • گر سلیمان را چنین مرغی بدی ** کی خود او مشغول آن مرغان شدی‌‌

  • Vah yazık; ucuz bulduğum kuştan ne çabuk ayrıldım!
  • ای دریغا مرغ کارزان یافتم ** زود روی از روی او بر تافتم‌‌

  • Ey dil, sen bana çok ziyan veriyorsun! Söyleyen sen olduktan sonra ben sana ne diyeyim?
  • ای زبان تو بس زیانی بر وری ** چون تویی گویا چه گویم من ترا

  • Ey dil, sen hem ateşsin, hem harman! Ne vakte kadar harmanı ateşe vereceksin? 1700
  • ای زبان هم آتش و هم خرمنی ** چند این آتش در این خرمن زنی‌‌

  • Can, ne dersen onu yapmakla beraber gizlice yine senin elinden feryat etmektedir.
  • در نهان جان از تو افغان می‌‌کند ** گر چه هر چه گویی‌‌اش آن می‌‌کند

  • Ey dil, sen hem bitmez tükenmez bir hazinesin; hem dermanı olmayan bir dertsin!
  • ای زبان هم گنج بی‌‌پایان تویی ** ای زبان هم رنج بی‌‌درمان تویی‌‌

  • Hem kuşlara çalınan ıslık, yapılan hilesin; hem yalnızlık ve ayrılık zamanının enisisin!
  • هم صفیر و خدعه‌‌ی مرغان تویی ** هم انیس وحشت هجران تویی‌‌

  • Ey aman bilmez! Bana hiç aman vermiyorsun. Sen, yayını beni öldürmek için kurmuşsun.
  • چند امانم می‌‌دهی ای بی‌‌امان ** ای تو زه کرده به کین من کمان‌‌

  • İşte benim kuşumu uçurdun. Zulüm ve sitem otlağında az otla! 1705
  • نک بپرانیده ای مرغ مرا ** در چراگاه ستم کم کن چرا

  • Ya bana cevap ver, yahut insafa gel, yahut da bana neşe ve sevinç sebeplerinden birini an!
  • یا جواب من بگو یا داد ده ** یا مرا ز اسباب شادی یاد ده‌‌

  • Eyvah benim karanlığı yakıp mahfeden nurum; eyvah, benim gündüzü aydınlatan sabahım!
  • ای دریغا نور ظلمت سوز من ** ای دریغا صبح روز افروز من‌‌

  • Vah benim güzel uçan; tâ sondan başlangıca kadar uçup gelen kuşum!
  • ای دریغا مرغ خوش پرواز من ** ز انتها پریده تا آغاز من‌‌

  • Cahil insan ilelebet mihnete âşıktır. Kalk, “Fî kebed” e kadar “Lâ uksimü” yü oku!
  • عاشق رنج است نادان تا ابد ** خیز لا أقسم بخوان تا فی کبد

  • Senin yüzünü gördüm de mihnetten kurtuldum; senin ırmağında köpükten, tortudan arındım. 1710
  • از کبد فارغ بدم با روی تو ** وز زبد صافی بدم در جوی تو

  • Bu eyvah demeler, bu acınmalar onu görmek, peşin ve elde olan kendi varlığından kesilmek hayaliyledir.
  • این دریغاها خیال دیدن است ** وز وجود نقد خود ببریدن است‌‌

  • (Bu kuşun ölümüne sebep) Tanrı’nın gayreti (kıskanması) idi. Hakk’ın hükmüne çare bulunmaz. Nerede bir gönül ki Tanrı’nın hükmünden yüz parça olmamış olsun!
  • غیرت حق بود و با حق چاره نیست ** کو دلی کز حکم حق صد پاره نیست‌‌

  • Gayret (kıskançlık) de her şeyden gayrı olan; vasfı söze ve sese sığmayan Tanrı gayretidir (kendisinden başka her şeyi kıskanır).
  • غیرت آن باشد که او غیر همه ست ** آن که افزون از بیان و دمدمه ست‌‌

  • Ah keşke gözyaşım deniz olsaydı da o güzel dilberimin yoluna saçaydım!
  • ای دریغا اشک من دریا بدی ** تا نثار دل بر زیبا بدی‌‌