- Gama, neşeye merbut olan gönle, onu görmeye lâyıktır, deme!
- دل که او بستهی غم و خندیدن است ** تو مگو کاو لایق آن دیدن است
- Keder ve neşeye bağlanmış olan; bu iki ariyet vasıfla yaşar.
- آن که او بستهی غم و خنده بود ** او بدین دو عاریت زنده بود
- Hâlbuki yemyeşil aşk bağının sonu, ucu, bucağı yoktur. Orada gamdan ve neşeden başka ne meyveler var!
- باغ سبز عشق کاو بیمنتهاست ** جز غم و شادی در او بس میوههاست
- Âşıklık bu iki halden daha yüksektir; baharsız, hazansız terütazedir.
- عاشقی زین هر دو حالت برتر است ** بیبهار و بیخزان سبز و تر است
- Ey güzel yüzlü! Güzel yüzünün zekâtını ver; yine pare pare olan canı şerh et, onu anlat (dedim!). 1795
- ده زکات روی خوب ای خوب رو ** شرح جان شرحه شرحه باز گو
- Fettan gözünün ucuyla ve nazla bir baktı da gönlüme yeni bir dağ vurdu.
- کز کرشم غمزهی غمازهای ** بر دلم بنهاد داغی تازهای
- Kanımı bile dökse ona helal ettim. Helâl sözünü söyledikçe o, kaçmaktaydı.
- من حلالش کردم از خونم بریخت ** من همیگفتم حلال او میگریخت
- Mademki topraktakilerin feryadından kaçmaktasın. Kederlilerin yüreğine niye gam saçarsın?
- چون گریزانی ز نالهی خاکیان ** غم چه ریزی بر دل غمناکیان
- Her sabah; doğudan parlayınca seni, doğu pınarı (güneş) gibi coşmak ta, zuhur etmekte buldu.
- ای که هر صبحی که از مشرق بتافت ** همچو چشمهی مشرقت در جوش یافت
- Ey şeker dudaklarına paha biçilmeyen güzel! Divanene ne bahaneler buluyorsun? 1800
- چون بهانه دادی این شیدات را ** ای بهانه شکر لبهات را
- Ey eski cihana taze can olan! Cansız ve gönülsüz bir hale gelmiş olan tenden çıkan feryat ve figanı işit!
- ای جهان کهنه را تو جان نو ** از تن بیجان و دل افغان شنو
- Allah aşkına olsun, artık gülü anlatmayı bırak da gülden ayrılan bülbülün halini anlat!
- شرح گل بگذار از بهر خدا ** شرح بلبل گو که شد از گل جدا
- Bizim coşkunluğumuz gamdan neşeden değildir; aklımız irfanımız, hayal ve vehimden meydana gelmemiştir.
- از غم و شادی نباشد جوش ما ** با خیال و وهم نبود هوش ما
- Nadir bulunur bir halettendir; inkâr etme ki Hakk’ın kudreti pek büyüktür.
- حالتی دیگر بود کان نادر است ** تو مشو منکر که حق بس قادر است
- Sen bu hali insanların ahvaline kıyas etme, cevir ve ihsan menzilinde kalma! 1805
- تو قیاس از حالت انسان مکن ** منزل اندر جور و در احسان مکن
- Cevir, ihsan, mihnet ve neşe, gelip geçicidir. Gelip geçenlerse ölürler; Hak onlara vâristir.
- جور و احسان رنج و شادی حادث است ** حادثان میرند و حقشان وارث است
- Sabah oldu, ey sabahın penahı Tanrı! (Ben özür serd edemiyorum), bize hizmet eden Hüsâmettin’den sen özür dile!
- صبح شد ای صبح را پشت و پناه ** عذر مخدومی حسام الدین بخواه
- Aklı-ı Küll’ün ve canın özür dileyeni sensin; canların canı, mercanın parıltısı sensin.
- عذر خواه عقل کل و جان تویی ** جان جان و تابش مرجان تویی
- Sabahın nuru parladı, biz de bu sabah çağında senin Mansur şarabını içmekteyiz.
- تافت نور صبح و ما از نور تو ** در صبوحی با می منصور تو
- Senin feyzin bizi böyle mest ettikçe şarap ne oluyor ki bize neşe versin! 1810
- دادهی تو چون چنین دارد مرا ** باده که بود کاو طرب آرد مرا
- Şarap, coşkunlukla bizim yoksulumuzdur; felek; dönüşte aklımızın fakiridir.
- باده در جوشش گدای جوش ماست ** چرخ در گردش گدای هوش ماست
- Şarap bizden sarhoş oldu, biz ondan değil... Beden bizden var oldu, biz ondan değil!
- باده از ما مست شد نی ما از او ** قالب از ما هست شد نی ما از او
- Biz arı gibiyiz, bedenler mum gibi. Tanrı, bedenleri bal mumu gibi göz göz ev ev yapmıştır.
- ما چو زنبوریم و قالبها چو موم ** خانه خانه کرده قالب را چو موم
- Tacir hikâyesine dönüş
- رجوع به حکایت خواجهی تاجر
- Bu bahis çok uzundur, tacirin hikâyesini anlat ki o iyi adamın ne hale geldiği, ne olduğu anlaşılsın.
- بس دراز است این حدیث خواجه گو ** تا چه شد احوال آن مرد نکو
- Tacir, ateşler, dertler, feryatlar içinde, böyle yüzlerce karmakarışık sözler söylüyordu. 1815
- خواجه اندر آتش و درد و حنین ** صد پراکنده همیگفت این چنین
- Gâh birbirini tutmaz sözler söylüyor, gâh naz ediyor, gâh niyaz eyliyor; gâh hakikat aşkını, gâh mecaz sevdasını ifade ediyordu.
- گه تناقض گاه ناز و گه نیاز ** گاه سودای حقیقت گه مجاز
- Suya batan adam fazla debelenir, eline geçen ota tutunur.
- مرد غرقه گشته جانی میکند ** دست را در هر گیاهی میزند
- O tehlike zamanında elini kim tutacak diye can korkusuyla şuraya, buraya elini sallar durur, yüzmeye çalışıp çabalar.
- تا کدامش دست گیرد در خطر ** دست و پایی میزند از بیم سر
- Sevgili, bu divaneliği, bu perişanlığı sever. Beyhude yere çalışıp çabalamak, uyumaktan iyidir.
- دوست دارد یار این آشفتگی ** کوشش بیهوده به از خفتگی
- Padişah olan; işsiz, güçsüz değildir. Hasta olmayanın feryat ve figan etmesi, şaşılacak şeydir! 1820
- آن که او شاه است او بیکار نیست ** ناله از وی طرفه کاو بیمار نیست
- Tanrı, ey oğul, onun için “Külle yevmin hüve fi şe’n “ buyurdu.
- بهر این فرمود رحمان ای پسر ** کل يوم هو فی شأن ای پسر
- Bu yolda yolun, tırmalan, son nefese kadar bir an bile boş durma!
- اندر این ره میتراش و میخراش ** تا دم آخر دمی فارغ مباش
- Olabilir ki son nefeste bir dem inayete erişirsin. O inayet, seni sırdaş eder.
- تا دم آخر دمی آخر بود ** که عنایت با تو صاحب سر بود
- Padişahın kulağı, gözü penceredir; erkeğin canı olsun, kadının canı olsun... bir can neye çalışırsa, onu duyar, görür!
- هر چه میکوشند اگر مرد و زن است ** گوش و چشم شاه جان بر روزن است
- Tacirin, ölü duduyu kafesten dışarı atması ve dudunun uçması
- برون انداختن مرد تاجر طوطی را از قفس و پریدن طوطی مرده
- Tacir ondan sonra duduyu kafesten dışarı attı. Duducuk, uçup bir yüksek ağacın dalına kondu. 1825
- بعد از آنش از قفس بیرون فگند ** طوطیک پرید تا شاخ بلند
- Güneş, ufuktan nasıl süratle doğarsa o dudu da, o çeşit uçtu.
- طوطی مرده چنان پرواز کرد ** کافتاب از چرخ ترکی تاز کرد
- Tacir, hiçbir şeyden haberi yokken kuşun esrarını bu işe şaşırıp kaldı.
- خواجه حیران گشت اندر کار مرغ ** بیخبر ناگه بدید اسرار مرغ
- Yüzünü yukarı çevirip “Ey bülbül! Halini bildir, bu hususta bize de bir nasip ver!
- روی بالا کرد و گفت ای عندلیب ** از بیان حال خودمان ده نصیب
- Hindistan’daki dudu ne yaptı da sen öğrendin, bir oyun ettin, canımızı yaktın!” dedi.
- او چه کرد آن جا که تو آموختی ** ساختی مکری و ما را سوختی
- Dudu dedi ki: “O, hareketiyle bana nasihat etti; “Güzelliği, söz söylemeyi ve neşeyi bırak; 1830
- گفت طوطی کاو به فعلم پند داد ** که رها کن لطف آواز و وداد
- Çünkü söz söylemen seni hapse tıktı” dedi. Bu nasihati vermek için kendisini ölü gösterdi.
- ز آن که آوازت ترا در بند کرد ** خویشتن مرده پی این پند کرد
- Yani “Ey avama karşı da, havassa karşı da nağme ve terennümde bulunan! Benim gibi öl ki kurtulasın.
- یعنی ای مطرب شده با عام و خاص ** مرده شو چون من که تا یابی خلاص
- Tane gibi olursan seni kuşcağızlar toparlar, gonca gibi olursan da çocuklar yolarlar. (T.M. 1830)
- دانه باشی مرغکانت بر چنند ** غنچه باشی کودکانت بر کنند
- Taneni sakla, tamamıyla tuzak görün; goncanı gizle, damda bitmiş ot gibi ol. (T.M. 1831)
- دانه پنهان کن بکلی دام شو ** غنچه پنهان کن گیاه بام شو
- Kim güzelliğini mezada çıkarırsa ona yüzlerce kötü kaza yüz gösterir. 1835
- هر که داد او حسن خود را در مزاد ** صد قضای بد سوی او رو نهاد
- Düşmanların kem gözleri, kin ve gayızları, hasetleri; kovalardan su boşalır gibi başına boşalır.
- چشمها و خشمها و رشکها ** بر سرش ریزد چو آب از مشکها
- Düşmanlar kıskançlıklarından onu parça parça ederler; dostlar da ömrünü heva ve hevesle zayi eder, geçirirler.
- دشمنان او را ز غیرت میدرند ** دوستان هم روزگارش میبرند
- Bahar zamanı, ekin ekmekten gafil kişi, bu zamanın kıymetini ne bilsin!
- آن که غافل بود از کشت بهار ** او چه داند قیمت این روزگار
- Tanrı lütfunun himayesine sığınman gerektir. Çünkü Tanrı, ruhlara yüzlerce lütuflar döktü.
- در پناه لطف حق باید گریخت ** کاو هزاران لطف بر ارواح ریخت
- Tanrı’nın lütfuna sığınman gerek ki bir penah bulasın. Ama nasıl penah? Su ve ateş bile senin askerin olur. 1840
- تا پناهی یابی آن گه چون پناه ** آب و آتش مر ترا گردد سپاه