Rumi's Masnavi - Varlıktan fâni olmadığı için o, hiçtir, yoktur. Kendi dileğiyle yok olmayınca nihayet zorla, istemediği halde yok olacaktır. Bu da ona yeter.

Varlıktan fâni olmadığı için o, hiçtir, yoktur. Kendi dileğiyle yok olmayınca nihayet zorla, istemediği halde yok olacaktır. Bu da ona yeter. 1985

لا بود چون او نشد از هست نیست ** چون که طوعا لا نشد کرها بسی است‌‌

Can, kemaldir, çağırması sesi de kemaldir. Onun için Mustafa “Ey Bilâl bizi dinlendir ferahlandır;

جان کمال است و ندای او کمال ** مصطفی گویان ارحنا یا بلال‌‌

Ey Bilâl! Gönlüne nefhettiğim o nefhadan, o feyizden dalga dalga coşan sesini yücelt.

ای بلال افراز بانگ سلسلت ** ز آن دمی کاندر دمیدم در دلت‌‌

Âdem’i bile kendinden geçiren, gök ehlinin bile akıllarını hayrete düşüren o nefhayla sesini yükselt!” buyurdu.

ز آن دمی کادم از آن مدهوش گشت ** هوش اهل آسمان بی‌‌هوش گشت‌‌

Mustafa o güzel sesle kendinden geçti. Ta’rîs gecesinde namazı kaçtı.

مصطفی بی‌‌خویش شد ز آن خوب صوت ** شد نمازش از شب تعریس فوت‌‌

O mübarek uykudan başkaldırmadı; sabah namazının vakti geçip kuşluk çağı geldi. 1990

سر از آن خواب مبارک بر نداشت ** تا نماز صبحدم آمد به چاشت‌‌

Ta’rîs gecesi, o gelinin huzurunda tertemiz canları, el öpme devletine erişti.

در شب تعریس پیش آن عروس ** یافت جان پاک ایشان دستبوس‌‌

Aşk ve can... her ikisi de gizli ve örtülüdür. Tanrıya gelin dediğim için beni ayıplama.

عشق و جان هر دو نهانند و ستیر ** گر عروسش خوانده‌‌ام عیبی مگیر

Sevgili, benim sözüme darılsaydı susardım; bana bir lâhzacık mühlet verseydi sükût ederdim.

از ملولی یار خامش کردمی ** گر همو مهلت بدادی یک دمی‌‌

Fakat “Söyle, bu söz ayıp olmaz. Senin sözün, gayb âlemindeki kaza ve kaderin zuhurundan başka bir şey değildir” demekte.

لیک می‌‌گوید بگو هین عیب نیست ** جز تقاضای قضای غیب نیست‌‌

Ayıptan başka bir şey görmeyene ayıptır. Fakat gayb âleminin pâk ruhu, hiç ayıp görür mü? 1995

عیب باشد کاو نبیند جز که عیب ** عیب کی بیند روان پاک غیب‌‌

Ayıp cahil mahlûka nispetle ayıptır; makbul Tanrıya nispetle değil.

عیب شد نسبت به مخلوق جهول ** نی به نسبت با خداوند قبول‌‌

Küfür bile yaratana nispetle bir hikmettir. Fakat bize nispet edecek olursan bir âfet, bir felâkettir.

کفر هم نسبت به خالق حکمت است ** چون به ما نسبت کنی کفر آفت است‌‌

Birisinde yüzlerce faziletle beraber bir de ayıp bulunsa o ayıp nebatatın sapı mesabesindedir.

ور یکی عیبی بود با صد حیات ** بر مثال چوب باشد در نبات‌‌

Terazide her ikisini de birlikte tartarlar. Çünkü nebatat ve sap… İkisi de bedenle can gibi bağdaşmıştır.

در ترازو هر دو را یکسان کشند ** ز آن که آن هر دو چو جسم و جان خوشند

Şu halde büyükler, bu sözü boş yere söylemediler: Temiz kişilerin cisimleri de, can gibi saftır. 2000

پس بزرگان این نگفتند از گزاف ** جسم پاکان عین جان افتاد صاف‌‌

Onların sözleri de nişanı olmayan ve bir kayda gelmeyen can olmuştur, nefisleri de, suretleri de.

گفتشان و نفسشان و نقششان ** جمله جان مطلق آمد بی‌‌نشان‌‌

Onlara düşman olanların canları ise sırf cisimdir. O düşman, tavla oyununda kırılmış zar gibi faydasızdır, ancak bir addan ibarettir.

جان دشمن دارشان جسم است صرف ** چون زیاد از نرد او اسم است صرف‌‌

Düşman toprağa girdi, tamamı ile toprak oldu. Bu ise tuzlaya düşüp tamamı ile arındı.

آن به خاک اندر شد و کل خاک شد ** وین نمک اندر شد و کل پاک شد

O tuz, öyle bir tuzdur ki Muhammed, ondan meslâhat kazanmış, o yüzden melih sözü fasih olmuştur.

آن نمک کز وی محمد املح است ** ز آن حدیث با نمک او افصح است‌‌

Bu tuz, bu melâhat, ondan miras kalmıştır; vârisleri de seninledir, ara bul! 2005

این نمک باقی است از میراث او ** با تواند آن وارثان او بجو

Vârisler senin huzurunda oturuyorlar, fakat nerede senin huzurun? Senin önündedirler, fakat nerede önü sonu düşünen can?

پیش تو شسته ترا خود پیش کو ** پیش هستت جان پیش اندیش کو

Eğer sen, kendinde ön, art olduğunu sanıyorsan cisme bağlısın, candan mahrumsun.

گر تو خود را پیش و پس داری گمان ** بسته‌‌ی جسمی و محرومی ز جان‌‌

Alt, üst, ön, art; cismin vasfıdır. Nurani olan can ise bunlardan münezzeh ve cihetsizdir.

زیر و بالا پیش و پس وصف تن است ** بی‌‌جهت آن ذات جان روشن است‌‌

Kısa görüşlüler gibi zanna düşmemek için gözünü, o pâ padişahın nuruyla aç!

بر گشا از نور پاک شه نظر ** تا نپنداری تو چون کوته نظر

Sen mademki zahiri önü, sonu düşünmektesin... Ancak ve ancak bu gam ve neşe âlemindesin. Ey hakikatte yok olan! Yok olan nerede ön, nerede son? 2010

که همینی در غم و شادی و بس ** ای عدم کو مر عدم را پیش و پس‌‌

Yağmurlu gündür, gece çağına kadar yürü! Bu yağmur, bildiğimiz yağmur değil! Tanrı yağmurlarından.

روز باران است می‌‌رو تا به شب ** نی از این باران از آن باران رب‌‌

Ayşe’nin -Tanrı ondan razı olsun- Mustafa Sallâllahu aleyhi vessellem’e “ Bugün yağmur yağdı. Sen mezarlığa gittiğin halde niçin elbisen ıslak değil? “diye sorması

قصه‌‌ی سؤال کردن عایشه از مصطفی علیه السلام که امروز باران بارید چون تو سوی گورستان رفتی جامه‌‌های تو چون تر نیست‌‌

Mustafa, bir gün, dostlarından birinin cenazesiyle ve dostlarla mezarlığa gitti.

مصطفی روزی به گورستان برفت ** با جنازه‌‌ی مردی از یاران برفت‌‌

Onun mezarına toprak doldurdu, tohumunu yeraltında diriltti.

خاک را در گور او آگنده کرد ** زیر خاک آن دانه‌‌اش را زنده کرد

Bu ağaçlar, toprak altındaki insanlara benzerler. Ellerini topraktan çıkarıp;

این درختانند همچون خاکیان ** دستها بر کرده‌‌اند از خاکدان‌‌

Halka doğru yüz türlü işaretlerde bulunurlar, duyana söz söylerler. 2015

سوی خلقان صد اشارت می‌‌کنند ** و آن که گوش استش عبارت می‌‌کنند

Yeşil dilleriyle, uzun elleriyle toprağın içindeki sırları anlatırlar.

با زبان سبز و با دست دراز ** از ضمیر خاک می‌‌گویند راز

Kazlar gibi başlarını su içine çekmişler. Karga gibiyken tavus haline gelmişlerdir.

همچو بطان سر فرو برده به آب ** گشته طاوسان و بوده چون غراب‌‌

Tanrı, onları kış vakti hapsetmişse de baharda o kargaları tavus haline getirir.

در زمستانشان اگر محبوس کرد ** آن غرابان را خدا طاوس کرد

Kışın onlara ölüm vermişse de bahar yüzünden yine diriltip yapraklandırır, yeşertir.

در زمستانشان اگر چه داد مرگ ** زنده‌‌شان کرد از بهار و داد برگ‌‌

Münkirler der ki: “Eskiden beri olagelmiş bir şey. Neden bunu kerem sahibi Tanrı’ya isnat edelim?” 2020

منکران گویند خود هست این قدیم ** این چرا بندیم بر رب کریم‌‌

Onların körlüğüne rağmen Tanrı, dostların gönüllerinde bağlar, bahçeler bitirmiştir.

کوری ایشان درون دوستان ** حق برویانید باغ و بوستان‌‌

Gönülde kokan her gül, kül sırlarından bahisler açar.

هر گلی کاندر درون بویا بود ** آن گل از اسرار کل گویا بود

Onların kokuları, münkirlerin burunlarını yere sürtmek için perdeleri yırtarak dünyanın etrafını dönüp dolaşırlar.

بوی ایشان رغم انف منکران ** گرد عالم می‌‌رود پرده دران‌‌

Münkirler, o gönül kokusuna karşı kara böcek gibidirler; dayanamazlar. Yahut davul sesine tahammül edemeyen beyni zayıf kimseye benzerler.

منکران همچون جعل ز آن بوی گل ** یا چو نازک مغز در بانگ دهل‌‌

Kendilerini meşgul ve müstağrak gösterirler. Şimşek parıltısından gözlerini yumarlar. 2025

خویشتن مشغول می‌‌سازند و غرق ** چشم می‌‌دزدند زین لمعان برق‌‌

Göz yumarlar ama, onların bulundukları makamdaki göz değildir ki. Göz odur ki bir sığınak görsün.

چشم می‌‌دزدند و آن جا چشم نی ** چشم آن باشد که بیند مأمنی‌‌

Peygamber, mezarlıktan dönünce Sıddîka’nın yanına giderek konuşup görüşmeye başladı.

چون ز گورستان پیمبر باز گشت ** سوی صدیقه شد و هم راز گشت‌‌

Sıddîka’nın gözü, Peygamber’in yüzüne ilişince önüne gelip elini onun üstüne,

چشم صدیقه چو بر رویش فتاد ** پیش آمد دست بر وی می‌‌نهاد

Sarığına, yüzüne, saçına, yakasına, göğsüne, kollarına sürdü.

بر عمامه و روی او و موی او ** بر گریبان و بر و بازوی او

Peygamber, “Böyle acele acele ne arıyorsun?” dedi. Ayşe “Bugün hava bulutluydu, yağmur yağdı. 2030

گفت پیغمبر چه می‌‌جویی شتاب ** گفت باران آمد امروز از سحاب‌‌

Elbisende yağmurun eserini arıyorum. Gariptir ki üstünü, başını yağmurdan ıslanmamış görmekteyim” dedi.

جامه‌‌هایت می‌‌بجویم از طلب ** تر نمی‌‌بینم ز باران ای عجب‌‌

Peygamber “O sırada başına ne örtmüşsün, baş örtün neydi? Diye sordu. Ayşe senin ridanı başıma örtmüştüm” dedi.

گفت چه بر سر فگندی از ازار ** گفت کردم آن ردای تو خمار

Peygamber dedi ki: “Ey yeni yakası tertemiz Hatun! Tanrı onun için temiz gözüne gayb yağmurunu gösterdi.”

گفت بهر آن نمود ای پاک جیب ** چشم پاکت را خدا باران غیب‌‌

O yağmur, sizin bu bulutunuzdan değildir. Başka bir buluttan, başka bir göktendir.

نیست آن باران از این ابر شما ** هست ابری دیگر و دیگر سما

Hakîmi Senâî’nin “ Can elinde cihan göklerine iş buyuran gökler var. Can yolunda nice inişler, nice yokuşlar, nice yüksek dağlar ve denizler var “ beyitlerinin tefsiri

تفسیر بیت حکیم: "آسمانهاست در ولایت جان کارفرمای آسمان جهان در ره روح پست و بالاهاست کوههای بلند و دریاهاست‌‌"