Ancak zahirî güzelliğe ait bulunan aşklar aşk değildir. Onlar nihayet bir âr olur.205
عشقهایی کز پی رنگی بود ** عشق نبود عاقبت ننگی بود
Keşke kuyumcu baştanbaşa ayıp ve âr olsaydı, tamamıyla çirkin bulunsaydı da başına bu kötü hal gelmeseydi!
کاش کان هم ننگ بودی یک سری ** تا نرفتی بر وی آن بد داوری
Kuyumcunun gözünden ırmak gibi kanlar aktı, yüzü canına düşman kesildi.
خون دوید از چشم همچون جوی او ** دشمن جان وی آمد روی او
Tavus kuşunun kanadı, kendisine düşmandır. Nice padişahlar vardır ki kuvvet ve azametleri helâklerine sebep olmuştur.
دشمن طاوس آمد پر او ** ای بسی شه را بکشته فر او
Kuyumcu, ”Ben o ahuyum ki göbeğimin miskinden dolayı bu avcı, benim saf kanımı dökmüştür.
گفت من آن آهوم کز ناف من ** ریخت این صیاد خون صاف من
Ah, ben o sahra tilkisiyim ki postum için beni tuzağa düşürüp tuttular, başımı kestiler.210
ای من آن روباه صحرا کز کمین ** سر بریدندش برای پوستین
Ah, ben o filim ki dişimi elde etmek için filci benim kanımı döktü.
ای من آن پیلی که زخم پیل بان ** ریخت خونم از برای استخوان
Beni, benden aşağı birisi için öldüren, kanımı döken; bilmiyor ki benim kanım uyumaz!
آن که کشتستم پی مادون من ** می‌‌نداند که نخسبد خون من
Bugün bana ise yarın onadır. Böyle benim gibi bir adamın kanı nasıl zayi olur?
بر من است امروز و فردا بر وی است ** خون چون من کس چنین ضایع کی است
Duvar gerçi (günün ilk kısmında yere) uzun bir gölge düşürür; fakat o gölge, gölgeyi meydana getirene avdet eder.
گر چه دیوار افکند سایه‌‌ی دراز ** باز گردد سوی او آن سایه باز
Bu cihan dağdır, bizim yaptıklarımız ses. Seslerin aksi yine bizim semtimize gelir” dedi.215
این جهان کوه است و فعل ما ندا ** سوی ما آید نداها را صدا
Kuyumcu, bu sözleri söyledi ve hemen toprak altına gitti. O cariyecik de aşktan ve hastalıktan arındı, tertemiz oldu.
این بگفت و رفت در دم زیر خاک ** آن کنیزک شد ز عشق و رنج پاک
Çünkü ölülerin aşkı ebedî değildir, çünkü ölü, tekrar bize gelmez.
ز انکه عشق مردگان پاینده نیست ** ز انکه مرده سوی ما آینده نیست
Diri aşk, ruhta ve gözdedir. Her anda goncadan daha taze olur durur.
عشق زنده در روان و در بصر ** هر دمی باشد ز غنچه تازه‌‌تر
O dirinin aşkını seç ki bakidir ve canına can katan şaraptan sana sakilik eder.
عشق آن زنده گزین کاو باقی است ** کز شراب جان فزایت ساقی است
O‘nun aşkını seç ki bütün peygamberler, onun aşkıyla kuvvet ve kudret buldular, iş güç sahibi oldular.220
عشق آن بگزین که جمله انبیا ** یافتند از عشق او کار و کیا
Sen “Bize o padişahın huzuruna varmaya izin yoktur” deme. Kerim olan kişilere, hiçbir iş güç değildir.
تو مگو ما را بدان شه بار نیست ** با کریمان کارها دشوار نیست
Kuyumcuyu öldürme ve zehirlemenin Tanrı emriyle olup padişahın isteğiyle olmadığı
بیان آن که کشتن و زهر دادن مرد زرگر به اشارت الهی بود نه به هوای نفس و تامل فاسد
O adamın, hekimin eliyle öldürülmesi, ne ümit içindi ne korkudan dolayı.
کشتن آن مرد بر دست حکیم ** نی پی اومید بود و نی ز بیم
Tanrının emri ve ilhamı gelmedikçe hekim, onu padişahın hatırı için öldürmedi.
او نکشتش از برای طبع شاه ** تا نیامد امر و الهام اله
Hızır’ın o çocuğun boğazını kesmesindeki sırrı halkın avam kısmı anlayamaz.
آن پسر را کش خضر ببرید حلق ** سر آن را درنیابد عام خلق
Tanrı tarafından vahiy ve cevaba nail olan kişi her ne buyurursa o buyruk, doğrunun ta kendisidir.225
آن که از حق یابد او وحی و جواب ** هر چه فرماید بود عین صواب
Can bağışlayan kişi öldürse de caizdir. O, nâibdir eli Tanrı elidir.
آن که جان بخشد اگر بکشد رواست ** نایب است و دست او دست خداست
İsmail gibi onun önüne baş koy. Kılıcının önünde sevinerek, gülerek can ver.
همچو اسماعیل پیشش سر بنه ** شاد و خندان پیش تیغش جان بده
Ki Ahmed’in pak canı, Ahad’la nasıl ebediyse senin canın da ebede kadar sevinçli ve gülümser bir halde kalsın.
تا بماند جانت خندان تا ابد ** همچو جان پاک احمد با احد
Âşıklar, ferah kadehini, güzellerin elleri ile öldürdükleri vakit içerler.
عاشقان جام فرح آن گه کشند ** که به دست خویش خوبانشان کشند
Padişah o kanı şehvet uğruna dökmedi. Suizanda bulunma, münakaşayı bırak!230
شاه آن خون از پی شهوت نکرد ** تو رها کن بد گمانی و نبرد
Sen onun hakkında kötü ve pis iş işledi deyip fena bir zanda bulundun. Su süzülüp durulunca, berrak bir hale gelince bu berraklıkta bulanıklık ve tortu kalır mı, süzülüş suda tortu bırakır mı?
تو گمان بردی که کرد آلودگی ** در صفا غش کی هلد پالودگی
Bu riyazetler, bu cefa çekmeler, ocağın posayı gümüşten çıkarması içindir.
بهر آن است این ریاضت وین جفا ** تا بر آرد کوره از نقره جفا
İyinin, kötünün imtihanı, altının kaynayıp tortusunun üste çıkması içindir.
بهر آن است امتحان نیک و بد ** تا بجوشد بر سر آرد زر زبد
Eğer işi Tanrı ilhamı olmasaydı o, yırtıcı bir köpek olurdu, padişah olmazdı.
گر نبودی کارش الهام اله ** او سگی بودی دراننده نه شاه
Şehvetten de tertemizdi, hırstan da, nefis isteğinden de. Güzel bir iş yaptı, fakat zahiren kötü görünüyordu.235
پاک بود از شهوت و حرص و هوا ** نیک کرد او لیک نیک بد نما
Hızır, denizde gemiyi deldiyse de onun bu delişinde yüzlerce sağlamlık var.
گر خضر در بحر کشتی را شکست ** صد درستی در شکست خضر هست
O kadar nur ve hünerle beraber Mûsâ’nın vehmi, ondan mahcuptu; artık sen kanatsız uçmaya kalkışma!
وهم موسی با همه نور و هنر ** شد از آن محجوب، تو بی‌‌پر مپر
O, kırmızı güldür, sen ona kan deme. O, akıl sarhoşudur, sen ona deli adı takma!
آن گل سرخ است تو خونش مخوان ** مست عقل است او تو مجنونش مخوان
Onun muradı Müslüman kanı dökmek olsaydı kâfirim, onun adını ağzıma alırsam!
گر بدی خون مسلمان کام او ** کافرم گر بردمی من نام او
Arş kötü kişinin övülmesinden titrer; suçlardan ve şüpheli şeylerden korunan kişi de kötü methedilince, metheden kişi hakkında fena bir zanna düşer.240
می‌‌بلرزد عرش از مدح شقی ** بد گمان گردد ز مدحش متقی
O padişahtı, hem de çok uyanık bir padişah. Has bir zattı, hem de Tanrı hası.
شاه بود و شاه بس آگاه بود ** خاص بود و خاصه‌‌ی الله بود
Bir kişiyi böyle bir padişah öldürürse onu, iyi bir bahta eriştirir, en iyi bir makama çeker, yüceltir.
آن کسی را کش چنین شاهی کشد ** سوی بخت و بهترین جاهی کشد
Eğer onu kahretmede yine onun için bir fayda görmeseydi; o mutlak lütuf, nasıl olur da kahretmeyi isterdi?
گر ندیدی سود او در قهر او ** کی شدی آن لطف مطلق قهر جو
Çocuk hacamatçının neşterinden titrer durur, esirgeyen ana ise onun gamından sevinçlidir.
بچه می‌‌لرزد از آن نیش حجام ** مادر مشفق در آن غم شاد کام
Yarı can alır, yüz can bağışlar. Senin vehmine gelmeyen o şey yok mu? Onu verir.245
نیم جان بستاند و صد جان دهد ** آن چه در وهمت نیاید آن دهد
Sen kendince aklından bir kıyas yapmaktasın ama çok, pek çok uzaklara düşmüşsün; iyice bak!
تو قیاس از خویش می‌‌گیری و لیک ** دور دور افتاده‌‌ای بنگر تو نیک
Bakkal ve dudunun hikâyesi, dudunun dükkândaki gülyağlarını dökmesi
حکایت بقال و طوطی و روغن ریختن طوطی در دکان
Bir bakkal vardı, onun bir de dudusu vardı. Yeşil, güzel sesli ve söyler duduydu.
بود بقالی و وی را طوطیی ** خوش نوایی سبز و گویا طوطیی