Felsefeciler, dilleriyle cansız şeylerin hareketini, seslenmesini inkâr ederlerse de elleriyle ayakları, bunun imkânına şehadet edip durur.
با زبان گر چه که تهمت می‌‌نهند ** دست و پاهاشان گواهی می‌‌دهند
Peygamber Aleyhisselâm’ın mucizesi, Ebucehil Aleyhillâne’nin elinde taş parçalarının dile gelerek Muhammed Sallâllahu Aleyhi Vesellem’in doğruluğuna şehadet etmeleri
اظهار معجزه‌‌ی پیغامبر علیه السلام به سخن آمدن سنگ ریزه در دست ابو جهل و گواهی دادن سنگ ریزه بر حقیقت محمد علیه الصلاة و السلام
Ebucehl’in elinde taş parçaları vardı. Dedi ki: “Ey Ahmed, şu avucumdaki nedir? Çabuk söyle!
سنگها اندر کف بو جهل بود ** گفت ای احمد بگو این چیست زود
Mademki göklerin sırlarına vâkıfsın, peygambersen avucumda ne saklı?”2155
گر رسولی چیست در مشتم نهان ** چون خبر داری ز راز آسمان
Peygamber “Onlar nedir, ben mi söyleyeyim; yoksa onlar mı doğru olduğumuzu söylesin, bizi tasdik etsinler; hangisini istersin? Dedi.
گفت چون خواهی بگویم کان چهاست ** یا بگویند آن که ما حقیم و راست
Ebucehil “Bu ikincisi daha garip” deyince Peygamber dedi ki: “Evet, Tanrı ondan daha ilerisine de kadirdir.”
گفت بو جهل این دوم نادرتر است ** گفت آری حق از آن قادرتر است
Derhal Ebucehl’in avucundaki taşların her biri, şahadet getirmeye başladı.
از میان مشت او هر پاره سنگ ** در شهادت گفتن آمد بی‌‌درنگ
“İbadete layık hiçbir şey yoktur, ancak Tek Tanrı’ya tapılır” dedi ve “Muhammed, Tanrı elçisidir” incisini deldi.
لا إله گفت و إلا الله گفت ** گوهر احمد رسول الله سفت
Ebucehil, taşlardan bu sözü işitince hiddetle taşları yere vurdu.2160
چون شنید از سنگها بو جهل این ** زد ز خشم آن سنگها را بر زمین
Çalgıcı hikâyesinin sonu ve Emirülmüminîn Ömer’in –Tanrı ondan razı olsun kendisine Hatifin söylediğini alıp ulaştırması
بقیه‌‌ی قصه‌‌ی مطرب و پیغام رسانیدن عمر به او آن چه هاتف آواز داد
Bunu bırak da yine çalgıcının hikâyesine kulak ver. Çalgıcı, beklemekten bunalınca.
باز گرد و حال مطرب گوش دار ** ز آن که عاجز گشت مطرب ز انتظار
Ömer’e yine ses geldi! “Ey Ömer, kulumuzu ihtiyaçtan kurtar!
بانگ آمد مر عمر را کای عمر ** بنده‌‌ی ما را ز حاجت باز خر
Has, muhterem bir kulumuz var; mezarlığa kadar gitmek zahmetini ihtiyar et.
بنده‌‌ای داریم خاص و محترم ** سوی گورستان تو رنجه کن قدم
Ey Ömer, kalk. Beytülmâlden yedi yüz dinar al, hepsini onun avucuna say!
ای عمر برجه ز بیت المال عام ** هفت صد دینار در کف نه تمام
O parayı huzuruna götürüp “O parayı huzuruna götürüp “Ey makbulümüz olan! Şimdilik bu kadarcığı al ve bizi mazur gör.2165
پیش او بر کای تو ما را اختیار ** این قدر بستان کنون معذور دار
Bu kadarcık para sana ancak ibrişim (kirşi) parasıdır. Harcet, bitince yine buraya gel” de.
این قدر از بهر ابریشم بها ** خرج کن چون خرج شد اینجا بیا
Bunun üzerine Ömer, sesin heybetinden sıçrayıp kalkarak bu hizmet için belini bağladı.
پس عمر ز آن هیبت آواز جست ** تا میان را بهر این خدمت ببست
Koltuğu altında para kesesi olduğu halde koşarak çalgıcıyı arayıp taramak için mezarlığa yüz tuttu.
سوی گورستان عمر بنهاد رو ** در بغل همیان دوان در جستجو
Mezarlığın etrafını bir hayli döndü, dolaştı; orada o ihtiyardan başka kimseyi göremedi.
گرد گورستان دوانه شد بسی ** غیر آن پیر او ندید آن جا کسی
“Bu olmasa gerek” deyip bir kere daha koştu. Nihayet yoruldu, fakat yine o ihtiyardan başkasını göremedi.2170
گفت این نبود دگر باره دوید ** مانده گشت و غیر آن پیر او ندید
Kendi kendisine “Hak, bana dedi ki: bizim sâf, makbul ve mübarek kulumuz var;
گفت حق فرمود ما را بنده‌‌ای است ** صافی و شایسته و فرخنده‌‌ای است
İhtiyar bir çalgıcı, nasıl olur da Tanrı haslarından olur? Ey gizli sır, ne hoşsun sen, hoş ve garip!”
پیر چنگی کی بود خاص خدا ** حبذا ای سر پنهان حبذا
Ava çıkan aslanın dönüp dolaşması gibi bir kere daha mezarlık etrafını dolaştı.
بار دیگر گرد گورستان بگشت ** همچو آن شیر شکاری گرد دشت
Orada o ihtiyardan başka kimsenin olmadığını iyice anlayınca “ karanlıklar içinde parlak gönüller çoktur” dedi.
چون یقین گشتش که غیر پیر نیست ** گفت در ظلمت دل روشن بسی است
Gelip edebe fazlasıyla riayet ederek oraya oturdu. Bu sırada Ömer aksırdı, ihtiyar uyanıp sıçradı.2175
آمد او با صد ادب آن جا نشست ** بر عمر عطسه فتاد و پیر جست
Ömer’i görünce şaşırdı, kaldı. Gitmek istedi, fakat titremeğe başladı.
مر عمر را دید و ماند اندر شگفت ** عزم رفتن کرد و لرزیدن گرفت
İçinden dedi ki: “Yarabbi senin elinden elemân! Şimdi de çalgıcı ihtiyarcağıza muhtesip geldi, çattı.”
گفت در باطن خدایا از تو داد ** محتسب بر پیرکی چنگی فتاد
Ömer, o ihtiyarın yüzüne bakıp da onu utanmış çehresini sararmış görünce,
چون نظر اندر رخ آن پیر کرد ** دید او را شرمسار و روی زرد
“Benden korkma, ürkme; çünkü sana Hak’tan müjdeler getirdim.
پس عمر گفتش مترس از من مرم ** کت بشارتها ز حق آورده‌‌ام
Tanrı, senin huylarını o derece methetti ki nihayet Ömer’i, senin cemaline âşık etti.2180
چند یزدان مدحت خوی تو کرد ** تا عمر را عاشق روی تو کرد
Otur şöyle önüme; uzaklaşmağa kalkışma. Kulağına devlet ve ikbal âleminden bazı sırlar söyleyeyim.
پیش من بنشین و مهجوری مساز ** تا به گوشت گویم از اقبال راز
Tanrı sana selâm söylüyor; halini, hatırını soruyor. Hadsiz hesapsız zahmetlerden, kederlerden, ne haldesin? Buyuruyor.
حق سلامت می‌‌کند می‌‌پرسدت ** چونی از رنج و غمان بی‌‌حدت
Şimdilik şu birkaç dinarı ibrişim parası olarak al, harca da bitince yine buraya gel!
نک قراضه‌‌ی چند ابریشم بها ** خرج کن این را و باز اینجا بیا
İhtiyâr, bunu işitince kendini yerden yere vurup ellerini ısırmağa, elbisesini yırtmaya başladı.
پیر لرزان گشت چون این را شنید ** دست می‌‌خایید و بر خود می‌‌تپید
“Ey naziri olmayan Tanrı! Ziyade utancından zavallı ihtiyar su kesildi” diye bağırmağa koyuldu.2185
بانگ می‌‌زد کای خدای بی‌‌نظیر ** بس که از شرم آب شد بی‌‌چاره پیر
Bir hayli ağlayıp eleme düştü. Nihayet çengi yere çalıp parça parça etti.
چون بسی بگریست و از حد رفت درد ** چنگ را زد بر زمین و خرد کرد
Dedi ki: “Ey benimle Rabbimin arasında perde olan, ey beni ana yoldan azdırıp sapıtan!
گفت ای بوده حجابم از اله ** ای مرا تو راه زن از شاه راه
Ey yetmiş yıldır kanımı emen, kemal sahibine karşı yüzümü kara eden!
ای بخورده خون من هفتاد سال ** ای ز تو رویم سیه پیش کمال
İhsan ve vefa sahibi Tanrı, cefalarla, suçlarla, geçen ömrüme sen acı!
ای خدای با عطای با وفا ** رحم کن بر عمر رفته در جفا
Tanrı bana öyle bir ömür verdi ki o ömrün bir gününün kıymetini bile cihanda kimse bilemez.2190
داد حق عمری که هر روزی از آن ** کس نداند قیمت آن در جهان
Bense bütün o ömrü, her nefeste zir ve bem perdelerine harç ederek yele verdim.
خرج کردم عمر خود را دم‌‌به‌‌دم ** در دمیدم جمله را در زیر و بم
Ah! Arap ve Acem tarzını anmaktan, Irak perdesiyle meşgul olmaktan acı ayrılık zamanı hatırımdan çıktı.
آه کز یاد ره و پرده‌‌ی عراق ** رفت از یادم دم تلخ فراق
Eyvallah olsun ki Kûçek makamının tazeliği yüzünden gönlümün ekini kurudu, gönlüm öldü.
وای کز تری زیر افکند خرد ** خشک شد کشت دل من دل بمرد
Eyvahlar olsun bu yirmi dört makamın sesinden ki kervan geçti, gündüz de bitti!
وای کز آواز این بیست و چهار ** کاروان بگذشت و بی‌‌گه شد نهار
Ey, Tanrı, bu feryat edenin elinden feryat! Hiç kimseden değil, bu medet isteyen medet! Şikâyetim en çok kendimden...2195
ای خدا فریاد زین فریادخواه ** داد خواهم نه ز کس زین داد خواه
Kimseden medet yok. Yalnız ve ancak bana, benden yakın olandan medet var.
داد خود از کس نیابم جز مگر ** ز آن که او از من به من نزدیکتر
Çünkü bana bu varlık, her an ondan gelmekte... Varlığım mahvolunca da ancak onu görürüm, başkasını değil.”
کاین منی از وی رسد دم دم مرا ** پس و را بینم چو این شد کم مرا
Birisi sana para verse, altın saysa sen ona bakarsın, kendine değil; bu da ona benzer.
همچو آن کاو با تو باشد زر شمر ** سوی او داری نه سوی خود نظر
Ömer’in –Tanrı ondan razı olsun- ihtiyar çalgıcının nazarını varlık âlemi olan istiğrak âlemine çevirmesi
گردانیدن عمر نظر او را از مقام گریه که هستی است به مقام استغراق که نیستی است
Bunun üzerine Ömer, çalgıcıya dedi ki: “Senin bu ağlaman, aklının başında olduğuna delâlet eder.
پس عمر گفتش که این زاری تو ** هست هم آثار هشیاری تو
Yok olanın yolu, başka yoldur; çünkü aklı başında olmak da başka bir günahtır.2200
راه فانی گشته راهی دیگر است ** ز آن که هشیاری گناهی دیگر است
Aklı başında oluş, geçmişleri hatırlamaktan ileri gelir. Geçmişin de Tanrı’ya perdedir,geleceğin de.
هست هشیاری ز یاد ما مضی ** ماضی و مستقبلت پرده‌‌ی خدا
Her ikisini de ateşe vur. Bu ikisi yüzünden ne vakte kadar ney gibi boğum boğum olacaksın?
آتش اندر زن به هر دو تا به کی ** پر گره باشی از این هر دو چو نی