Sağır; şükür, böyle bir zamanda hal hatır sorup komşuluk hakkını gözettim diye sevinerek dışarı çıktı.3375
کر برون آمد بگفت او شادمان ** شکر کش کردم مراعات این زمان
Hasta ise “Bu, bizim canımıza düşmanmış, onun cefa madeni olduğunu bilmiyormuşuz” diyordu.
گفت رنجور این عدوی جان ماست ** ما ندانستیم کاو کان جفاست
Hatırına yüz türlü kötü şeyler geliyor, ona türlü ,türlü haber göndermeyi kuruyordu.
خاطر رنجور جویان صد سقط ** تا که پیغامش کند از هر نمط
Kötü bir yemek yiyenin o yemeği kusuncaya kadar gönlü bulanır.
چون کسی کاو خورده باشد آش بد ** می‌‌بشوراند دلش تا قی کند
İşte hiddeti yenmek budur; onu kusma ki karşılık tatlı sözler duyasın.
کظم غیظ این است آن را قی مکن ** تا بیابی در جزا شیرین سخن
Sabrı olmadığı için hasta kıvranmakta, “ nerede bu kötü sözlü köpek ki.3380
چون نبودش صبر می‌‌پیچید او ** کاین سگ زن روسپی حیز کو
Söylediklerinin hepsine karşılık vereyim. O zaman tamamı ile hastaydım, aslan gibi olan aklım uyumuştu, hatırıma bir şey gelmedi.
تا بریزم بر وی آن چه گفته بود ** کان زمان شیر ضمیرم خفته بود
Hal hatır sorma, gönül almak ve teselli etmek içindir. Halbuki bu, hatır sorma değil, düşmanlık!
چون عیادت بهر دل آرامی است ** این عیادت نیست دشمن کامی است
Düşmanını zayıf ve bitkin bir halde görüp memnun olmak istemiş” diyordu.
تا ببیند دشمن خود را نزار ** تا بگیرد خاطر زشتش قرار
Nice ibadetten vazgeçmiş, kulluktan çıkmış kişilerin gönüllerinde Tanrı’nın rızasını almak, sevaba nail olmak vardır, bunu umarlar.
بس کسان کایشان ز طاعت گمره‌‌اند ** دل به رضوان و ثواب آن دهند
Halbuki bu, esasen gizli bir günahtır. Nice bulanık şeyler vardır ki sen, onları sâf ve berrak sanırsın.3385
خود حقیقت معصیت باشد خفی ** بس کدر کان را تو پنداری صفی
O sağır gibi...Sağır, iyilik yaptım sanmıştı, halbuki aksi zuhur etti.
همچو آن کر که همی‌‌پنداشته ست ** کو نکویی کرد و آن بر عکس جست
O, bir hastaya iyilikte bulundum hatırını ele aldım, komşuluk hakkını ele getirdim diye rahatça oturmuştu.
او نشسته خوش که خدمت کرده‌‌ام ** حق همسایه به جا آورده‌‌ام
Halbuki hastanın gönlünde bir ateş alevlenmiş, kendisini de yakmıştı.
بهر خود او آتشی افروخته ست ** در دل رنجور و خود را سوخته ست
Yaktığınız ateşlerden korkun. Siz, onu günahlarınızla çoğalttınız, günahınız yüzünden alevdesiniz.
فاتقوا النار التی أوقدتم ** إنکم فی المعصیة ازددتم
Peygamber bir riyakâra namaz kıldığı halde “ Ey yiğit kalk, namaz kıl, çünkü senin kıldığın namaz değil” dedi.3390
گفت پیغمبر به یک صاحب ریا ** صل إنک لم تصل یا فتی
Bu korkular yüzünden her namazda “ ihdinassırâtal müstakîme- sen bizi doğru yola hidayet et” denir.
از برای چاره‌‌ی این خوفها ** آمد اندر هر نمازی اهدنا
Yani “ Ey Tanrı! Bu namazımı yolunu azıtmışların, riyakârların namazıyla karıştırma.”
کاین نمازم را میامیز ای خدا ** با نماز ضالین و اهل ریا
O sağır adamın seçtiği kıyas yüzünden on yıllık konuşma hiç olup gitti.
از قیاسی که بکرد آن کر گزین ** صحبت ده ساله باطل شد بدین
Ulu kişi, hele bu kıyas, tavsif edilemeyecek vahiyde aşağılık duygusunun kıyası olursa...
خاصه ای خواجه قیاس حس دون ** اندر آن وحیی که هست از حد فزون
Senin duygu kulağın harfleri anlayabilirse de bil ki gaybı duyan kulağın sağırdır.3395
گوش حس تو به حرف ار در خور است ** دان که گوش غیب گیر تو کر است
Nas karşısında ilk olarak kıyası ileri süren İblis’ti
اول کسی که در مقابله‌‌ی نص قیاس آورد ابلیس بود
Tanrı nurlarına karşı bu kıyasçıkları ileri süren ilk kişi, İblisti.
اول آن کس کاین قیاسکها نمود ** پیش انوار خدا ابلیس بود
Dedi ki: “ Şüphe yok, ateş topraktan daha iyidir. Ben ateşten yaratıldım Âdem kapkara topraktan.
گفت نار از خاک بی‌‌شک بهتر است ** من ز نار و او ز خاک اکدر است
Şu halde fer’i, asla nispetle mukayese edelim: O zulmettendir, biz aydın nurdan.”
پس قیاس فرع بر اصلش کنیم ** او ز ظلمت ما ز نور روشنیم
Tanrı “ Hayır, soy sop yok. Zâhitlik ve şüpheli şeylerden çekinmek, faziletin mihrabıdır.
گفت حق نی بل که لا انساب شد ** زهد و تقوی فضل را محراب شد
Bu, fâni dünyanın mirası değildir ki soy sop yüzünden onu elde edesin. Bu can mirasıdır.3400
این نه میراث جهان فانی است ** که به انسابش بیابی جانی است
Hattâ Peygamberlerin mirası. Bunun vârisi şüpheli şeylerden sakınan müminlerin canıdır.
بلکه این میراثهای انبیاست ** وارث این جانهای اتقیاست
O Ebucehl’in oğlu, açıkça müslüman oldu; şu Nuh Peygamberin oğlu yolunu yanılanlardan.
پور آن بو جهل شد مومن عیان ** پور آن نوح نبی از گمرهان
Topraktan yaratılan, ay gibi nurlandı. Ateşten yaratılan sen, yüzü kara oldun, defol!” dedi.
زاده‌‌ی خاکی منور شد چو ماه ** زاده‌‌ی آتش تویی رو رو سیاه
Bu kıyaslar, bu araştırmalar; bulutlu günde, yahut geceleyin kıbleyi bulmak içindir.
این قیاسات و تحری روز ابر ** یا به شب مر قبله را کرده ست حبر
Fakat güneş doğmuş, Kâbe de karşıdayken bu kıyası, bu araştırmayı bırak, arama!3405
لیک با خورشید و کعبه پیش رو ** این قیاس و این تحری را مجو
Kıyas yüzünden Kâbe’yi görmezlikten gelme, ondan yüz çevirme. Doğruyu Tanrı daha iyi bilir.
کعبه نادیده مکن رو زو متاب ** از قیاس الله أعلم بالصواب
Tanrı kuşundan bir ötüş duyunca ders beller gibi yalnız zâhirini beller, hatırında tutarsın.
چون صفیری بشنوی از مرغ حق ** ظاهرش را یاد گیری چون سبق
Sonra da kendinden kıyaslar yapar, hayalin ta kendisini hakikat sanırsın.
وانگهی از خود قیاساتی کنی ** مر خیال محض را ذاتی کنی
Abdâllerin ıstılahları vardır ki sözlerin, onlardan haberi yok.
اصطلاحاتی است مر ابدال را ** که نباشد ز آن خبر اقوال را
Sen, kuş dilini, yalnız ses bakımından öğrendin; yüzlerce kıyas ve hevesler ateşledin.3410
منطق الطیری به صوت آموختی ** صد قیاس و صد هوس افروختی
Fakat o hastanın incindiği gibi senden de gönüller incindi, kederlendi. Halbuki sağır, kendi zannına kapılıp, isabet ettiğini sanıp sevincinden sarhoş oldu.
همچو آن رنجور دلها از تو خست ** کر به پندار اصابت گشته مست