Rumi's Masnavi - Bunlar Peygamberi, Sahîhayn kitapları, hadîsler, hadîsi rivayet edenler olmaksızın, bunlara hacet kalmaksızın abıhayat kaynağında (gönüllerinde) görürler.

Bunlar Peygamberi, Sahîhayn kitapları, hadîsler, hadîsi rivayet edenler olmaksızın, bunlara hacet kalmaksızın abıhayat kaynağında (gönüllerinde) görürler.

بی‌‌صحیحین و احادیث و رواه ** بلکه اندر مشرب آب حیات‌‌

“Kürt olarak yattık” sırrını bil, “ Arap olarak sabahladık” sırrını oku! 3465

سر امسینا لکردیا بدان ** راز اصبحنا عرابیا بخوان‌‌

Gizli ilme dair bir misal istersen Rum halkıyla Çinlilere ait hikâyeyi söyle:

ور مثالی خواهی از علم نهان ** قصه گو از رومیان و چینیان‌‌

Rum halkıyla Çinlilerin ressamlıkta bahse girişmeleri

قصه‌‌ی مری کردن رومیان و چینیان در علم نقاشی و صورتگری‌‌

Çinliler “ Biz daha mahir ressamız, dediler. Rum halkı da dedi ki: “ Bizim maharetimiz daha üstündür.”

چینیان گفتند ما نقاش‌‌تر ** رومیان گفتند ما را کر و فر

Padişah “Sizi imtihan edeceğim; bakalım hanginiz dâvasında haklı” dedi.

گفت سلطان امتحان خواهم در این ** کز شماها کیست در دعوی گزین‌‌

Çinlilerle Rum diyarı ressamları hazırlandılar; Rum diyarı ressamları ilimlerine daha vakıf kişilerdi.

اهل چین و روم چون حاضر شدند ** رومیان از بحث در مکث آمدند

Çin ressamları “ Bize bir hususi oda verin, bir oda da sizin olsun” dediler. 3470

چینیان گفتند یک خانه به ما ** خاص بسپارید و یک آن شما

Kapıları karşı karşıya iki oda vardı. Bir tanesini Çin ressamlar aldı. Öbürünü de Rum ressamları.

بود دو خانه مقابل دربدر ** ز آن یکی چینی ستد رومی دگر

Çinliler, padişahtan yüz türlü boya istediler. Yüce padişah bunun üzerine hazinesini açtı.

چینیان صد رنگ از شه خواستند ** پس خزینه باز کرد آن ارجمند

Çinlilere her sabah hazineden boyalar verilmekteydi.

هر صباحی از خزینه رنگها ** چینیان را راتبه بود از عطا

Rum ressamları “ Pas gidermekten başka ne resim işe yarar, ne boya!” dediler.

رومیان گفتند نی نقش و نه رنگ ** در خور آید کار را جز دفع زنگ‌‌

Kapıyı kapatıp duvarı cilâlamaya başladılar. Gök gibi tertemiz, sâf ve berrak bir hale getirdiler. 3475

در فرو بستند و صیقل می‌‌زدند ** همچو گردون ساده و صافی شدند

İki yüz çeşit renge boyanmaktansa renksizlik daha iyi. Renk bulut gibidir. Renksizlikse ay.

از دو صد رنگی به بی‌‌رنگی رهی است ** رنگ چون ابر است و بی‌‌رنگی مهی است‌‌

Bulutta parlaklık ve ziya görürsen bil ki yıldızdan aydan ve güneştendir.

هر چه اندر ابر ضو بینی و تاب ** آن ز اختر دان و ماه و آفتاب‌‌

Çinli ressamlar işlerini bitirdiler. Hepsi de yaptıkları resimlerin güzelliğine sevinmekteydiler.

چینیان چون از عمل فارغ شدند ** از پی شادی دهلها می‌‌زدند

Padişah kapıdan içeri girip odadaki resimleri gördü. Hepsi akıldan, idrakten dışarı, fevkalâde güzel şeylerdi.

شه در آمد دید آن جا نقشها ** می‌‌ربود آن عقل را و فهم را

Ondan sonra Rum ressamlarının odasına gitti. Bir Rum ressamı, karşı odayı görmeye mâni olan perdeyi kaldırdı. 3480

بعد از آن آمد به سوی رومیان ** پرده را بالا کشیدند از میان‌‌

Öbür odada Çin ressamlarının yapmış oldukları resimlerle nakışlar, bu odanın cilâlanmış duvarına vurdu.

عکس آن تصویر و آن کردارها ** زد بر این صافی شده دیوارها

Orada ne varsa burada daha iyi göründü; resimlerin aksi, âdeta göz alıyordu.

هر چه آن جا دید اینجا به نمود ** دیده را از دیده خانه می‌‌ربود

Oğul Rum ressamları sofilerdir. Onların; ezberlenecek dersleri kitapları yoktur.

رومیان آن صوفیانند ای پدر ** بی‌‌ز تکرار و کتاب و بی‌‌هنر

Ama gönüllerini adamakıllı cilâlamışlar, istekten, hırstan, hasislikten ve kinlerden arınmışlardır.

لیک صیقل کرده‌‌اند آن سینه‌‌ها ** پاک از آز و حرص و بخل و کینه‌‌ها

O aynanın sâflığı, berraklığı gönlün vasfıdır. Gönle hadsiz hesapsız suretler aksedebilir. 3485

آن صفای آینه وصف دل است ** کاو نقوش بی‌‌عدد را قابل است‌‌

Gaybın suretsiz ve hudutsuz sureti, Musa’nın gönül aynası da parlamış, koynuna sokup çıkardığı elde görünmüştür.

صورت بی‌‌صورت بی‌‌حد غیب ** ز آینه‌‌ی دل تافت بر موسی ز جیب‌‌

O suret göğe, arşa, ferşe, denizlere, ta en yüce gökten, denizin dibindeki balığa kadar hiçbir şeye sığmaz.

گر چه آن صورت نگنجد در فلک ** نه به عرش و فرش و دریا و سمک‌‌

Çünkü bütün bunların hududu, sayısı vardır. Halbuki gönül aynasının hududu yoktur.

ز آن که محدود است و معدود است آن ** آینه‌‌ی دل را نباشد حد بدان‌‌

Burada akıl, ya susar, yahut şaşırıp kalır. Sebebi de şu : Gönül mü Tanrı’dır, Tanrı mı gönül?

عقل اینجا ساکت آمد یا مضل ** ز آنکه دل با اوست یا خود اوست دل‌‌

Hem sayılı hem sayısız olan (hem kesrete dalan, hem vahdeti bulan) gönülden başka bir nakşın aksi geçip gider, ebedî değildir. 3490

عکس هر نقشی نتابد تا ابد ** جز ز دل هم با عدد هم بی‌‌عدد

Fakat ezelden ebede kadar zuhur ede gelen her yeni nakış, gönle akseder, orada perdesiz, apaçık surette tecilli eder.

تا ابد هر نقش نو کاید بر او ** می‌‌نماید بی‌‌حجابی اندر او

Gönüllerini cilâlamış olanlar; renkten, kokudan kurtulmuşlardır. Her nefeste zahmetsizce bir güzellik görürler.

اهل صیقل رسته‌‌اند از بوی و رنگ ** هر دمی بینند خوبی بی‌‌درنگ‌‌

Onlar, ilmin kabuğundaki nakşı bırakmışlar, Aynel yakîn bayrağını kaldırmışlardır.

نقش و قشر علم را بگذاشتند ** رایت عین الیقین افراشتند

Düşünceyi bırakmışlar, âşinalık denizini bulmuşlar, bilişikte yok olmuşlardır.

رفت فکر و روشنایی یافتند ** نحر و بحر آشنایی یافتند

Herkes ölümden ürker, korkar. Bu kavimse ona bıyık altından gülmektedir. 3495

مرگ کاین جمله از او در وحشت‌‌اند ** می‌‌کنند این قوم بر وی ریشخند

Kimse onların gönlüne galip gelmez. Sedefe zarar gelir, inciye değil.

کس نیابد بر دل ایشان ظفر ** بر صدف آید ضرر نی بر گهر

Onlar fıkhı ve nahvı terk etmişlerdir ama mahvolmayı ve yokluğu ihtiyar etmişlerdir.

گر چه نحو و فقه را بگذاشتند ** لیک محو و فقر را برداشتند

Sekiz cennetin nakışları parladıkça onların gönül levhine vurur, orada tecelli eder.

تا نقوش هشت جنت تافته ست ** لوح دلشان را پذیرا یافته ست‌‌

Tanrı’nın doğruluk makamında oturanların, orasını yurt edinenlerin derecesi; arştan da yücedir, kürsüden de, boşluktan da!

برترند از عرش و کرسی و خلا ** ساکنان مقعد صدق خدا

Peygamber Aleyhisselâm’ın, Zeyd’e “Bugün nasılsın, nasıl kalktın?” diye sorması, onun da “Mümin olarak ey Tanrı elçisi diye cevap vermesi

پرسیدن پیغامبر علیه السلام مر زید را امروز چونی و چون برخاستی و جواب گفتن او که اصبحت مومنا یا رسول الله‌‌

Peygamber bir sabah Zeyd’e “ Ey temiz ve sâf arkadaş, sabahı nasıl ettin? Diye sordu. 3500

گفت پیغمبر صباحی زید را ** کیف اصبحت ای رفیق با صفا

Zeyd: “ Mümin bir kul olarak” deyince “ İman bağın yeşermiş, çiçekler açmışsa nişanesi nerede?” dedi.

گفت عبدا مومنا باز اوش گفت ** کو نشان از باغ ایمان گر شگفت‌‌

Zeyd dedi ki: “ Gündüzleri susuz geçirdim, geceleri aşktan, yanıp yakılmadan uyumadım.

گفت تشنه بوده‌‌ام من روزها ** شب نخفته ستم ز عشق و سوزها

Mızrak kalkandan nasıl geçerse ben de gündüzlerden, gecelerden öyle geçtim. (onlar beni tutamadıkları gibi onlardan bana bir şey de bulaşmadı.)

تا ز روز و شب گذر کردم چنان ** که از اسپر بگذرد نوک سنان‌‌

Ondan dolayı bence bütün şeraitler, bütün dinler birdir. Bence yüz binlerce yılla bir saat aynı.

که از آن سو جمله‌‌ی ملت یکی ست ** صد هزاران سال و یک ساعت یکی ست‌‌

Ezelle ebed birleşti. Fakat akıl, kabiliyetsizliğinden buraya yol bulamaz.” 3505

هست ازل را و ابد را اتحاد ** عقل را ره نیست آن سو ز افتقاد

Peygamber “Peki, o yoldan, bu diyarın anlayışınca, bu diyar akıllılarının harcına getirdiğin bir hediye var mı, nerede? Çıkar bakalım!” dedi.

گفت از این ره کو رهاوردی بیار ** در خور فهم و عقول این دیار

Zeyd dedi ki: “ halk, gökyüzünü nasıl görürse ben de arşı, arştakilerle beraber öyle görüyorum.

گفت خلقان چون ببینند آسمان ** من ببینم عرش را با عرشیان‌‌

Benim önümde sekiz cennetle yedi cehennem, şaman önündeki put gibi apaçık ve meydanda.

هشت جنت هفت دوزخ پیش من ** هست پیدا همچو بت پیش شمن‌‌

Halkı, değirmende buğdayı arpadan fark edercesine teker, teker tanıyorum.

یک به یک وامی‌‌شناسم خلق را ** همچو گندم من ز جو در آسیا

Cennetlik kim, yabancı nerede? Bence yılan ve balık gibi apaşikâr. 3510

که بهشتی کیست و بیگانه کی است ** پیش من پیدا چو مار و ماهی است‌‌

“ Kıyamet günü, bazı yüzler ak olur, bazıları kara...” Sırrı, şimdiden meydana çıktı. Bu halkın bir kısmının yüzü ak, bir kısmının kara.”

این زمان پیدا شده بر این گروه ** یوم تبیض و تسود وجوه‌‌

Hakikatte bazı ruhlar, bundan önce de ( dünyaya gelmeden de) ayıplıydı. Fakat ana rahminde olduğu için hali, halka gizliydi.

پیش از این هر چند جان پر عیب بود ** در رحم بود و ز خلقان غیب بود

Şakî, ana karnında şakî olur (fakat bilinmez) Cisim âlemindeyse cisimdeki hallerden, ruhun halleri de anlaşılır.

الشقی من شقی فی بطن الام ** من سمات الجسم یعرف حالهم‌‌