- Padişah kapıdan içeri girip odadaki resimleri gördü. Hepsi akıldan, idrakten dışarı, fevkalâde güzel şeylerdi.
- شه در آمد دید آن جا نقشها ** میربود آن عقل را و فهم را
- Ondan sonra Rum ressamlarının odasına gitti. Bir Rum ressamı, karşı odayı görmeye mâni olan perdeyi kaldırdı. 3480
- بعد از آن آمد به سوی رومیان ** پرده را بالا کشیدند از میان
- Öbür odada Çin ressamlarının yapmış oldukları resimlerle nakışlar, bu odanın cilâlanmış duvarına vurdu.
- عکس آن تصویر و آن کردارها ** زد بر این صافی شده دیوارها
- Orada ne varsa burada daha iyi göründü; resimlerin aksi, âdeta göz alıyordu.
- هر چه آن جا دید اینجا به نمود ** دیده را از دیده خانه میربود
- Oğul Rum ressamları sofilerdir. Onların; ezberlenecek dersleri kitapları yoktur.
- رومیان آن صوفیانند ای پدر ** بیز تکرار و کتاب و بیهنر
- Ama gönüllerini adamakıllı cilâlamışlar, istekten, hırstan, hasislikten ve kinlerden arınmışlardır.
- لیک صیقل کردهاند آن سینهها ** پاک از آز و حرص و بخل و کینهها
- O aynanın sâflığı, berraklığı gönlün vasfıdır. Gönle hadsiz hesapsız suretler aksedebilir. 3485
- آن صفای آینه وصف دل است ** کاو نقوش بیعدد را قابل است
- Gaybın suretsiz ve hudutsuz sureti, Musa’nın gönül aynası da parlamış, koynuna sokup çıkardığı elde görünmüştür.
- صورت بیصورت بیحد غیب ** ز آینهی دل تافت بر موسی ز جیب
- O suret göğe, arşa, ferşe, denizlere, ta en yüce gökten, denizin dibindeki balığa kadar hiçbir şeye sığmaz.
- گر چه آن صورت نگنجد در فلک ** نه به عرش و فرش و دریا و سمک
- Çünkü bütün bunların hududu, sayısı vardır. Halbuki gönül aynasının hududu yoktur.
- ز آن که محدود است و معدود است آن ** آینهی دل را نباشد حد بدان
- Burada akıl, ya susar, yahut şaşırıp kalır. Sebebi de şu : Gönül mü Tanrı’dır, Tanrı mı gönül?
- عقل اینجا ساکت آمد یا مضل ** ز آنکه دل با اوست یا خود اوست دل
- Hem sayılı hem sayısız olan (hem kesrete dalan, hem vahdeti bulan) gönülden başka bir nakşın aksi geçip gider, ebedî değildir. 3490
- عکس هر نقشی نتابد تا ابد ** جز ز دل هم با عدد هم بیعدد
- Fakat ezelden ebede kadar zuhur ede gelen her yeni nakış, gönle akseder, orada perdesiz, apaçık surette tecilli eder.
- تا ابد هر نقش نو کاید بر او ** مینماید بیحجابی اندر او
- Gönüllerini cilâlamış olanlar; renkten, kokudan kurtulmuşlardır. Her nefeste zahmetsizce bir güzellik görürler.
- اهل صیقل رستهاند از بوی و رنگ ** هر دمی بینند خوبی بیدرنگ
- Onlar, ilmin kabuğundaki nakşı bırakmışlar, Aynel yakîn bayrağını kaldırmışlardır.
- نقش و قشر علم را بگذاشتند ** رایت عین الیقین افراشتند
- Düşünceyi bırakmışlar, âşinalık denizini bulmuşlar, bilişikte yok olmuşlardır.
- رفت فکر و روشنایی یافتند ** نحر و بحر آشنایی یافتند
- Herkes ölümden ürker, korkar. Bu kavimse ona bıyık altından gülmektedir. 3495
- مرگ کاین جمله از او در وحشتاند ** میکنند این قوم بر وی ریشخند
- Kimse onların gönlüne galip gelmez. Sedefe zarar gelir, inciye değil.
- کس نیابد بر دل ایشان ظفر ** بر صدف آید ضرر نی بر گهر
- Onlar fıkhı ve nahvı terk etmişlerdir ama mahvolmayı ve yokluğu ihtiyar etmişlerdir.
- گر چه نحو و فقه را بگذاشتند ** لیک محو و فقر را برداشتند
- Sekiz cennetin nakışları parladıkça onların gönül levhine vurur, orada tecelli eder.
- تا نقوش هشت جنت تافته ست ** لوح دلشان را پذیرا یافته ست
- Tanrı’nın doğruluk makamında oturanların, orasını yurt edinenlerin derecesi; arştan da yücedir, kürsüden de, boşluktan da!
- برترند از عرش و کرسی و خلا ** ساکنان مقعد صدق خدا
- Peygamber Aleyhisselâm’ın, Zeyd’e “Bugün nasılsın, nasıl kalktın?” diye sorması, onun da “Mümin olarak ey Tanrı elçisi diye cevap vermesi
- پرسیدن پیغامبر علیه السلام مر زید را امروز چونی و چون برخاستی و جواب گفتن او که اصبحت مومنا یا رسول الله
- Peygamber bir sabah Zeyd’e “ Ey temiz ve sâf arkadaş, sabahı nasıl ettin? Diye sordu. 3500
- گفت پیغمبر صباحی زید را ** کیف اصبحت ای رفیق با صفا
- Zeyd: “ Mümin bir kul olarak” deyince “ İman bağın yeşermiş, çiçekler açmışsa nişanesi nerede?” dedi.
- گفت عبدا مومنا باز اوش گفت ** کو نشان از باغ ایمان گر شگفت
- Zeyd dedi ki: “ Gündüzleri susuz geçirdim, geceleri aşktan, yanıp yakılmadan uyumadım.
- گفت تشنه بودهام من روزها ** شب نخفته ستم ز عشق و سوزها
- Mızrak kalkandan nasıl geçerse ben de gündüzlerden, gecelerden öyle geçtim. (onlar beni tutamadıkları gibi onlardan bana bir şey de bulaşmadı.)
- تا ز روز و شب گذر کردم چنان ** که از اسپر بگذرد نوک سنان
- Ondan dolayı bence bütün şeraitler, bütün dinler birdir. Bence yüz binlerce yılla bir saat aynı.
- که از آن سو جملهی ملت یکی ست ** صد هزاران سال و یک ساعت یکی ست
- Ezelle ebed birleşti. Fakat akıl, kabiliyetsizliğinden buraya yol bulamaz.” 3505
- هست ازل را و ابد را اتحاد ** عقل را ره نیست آن سو ز افتقاد
- Peygamber “Peki, o yoldan, bu diyarın anlayışınca, bu diyar akıllılarının harcına getirdiğin bir hediye var mı, nerede? Çıkar bakalım!” dedi.
- گفت از این ره کو رهاوردی بیار ** در خور فهم و عقول این دیار
- Zeyd dedi ki: “ halk, gökyüzünü nasıl görürse ben de arşı, arştakilerle beraber öyle görüyorum.
- گفت خلقان چون ببینند آسمان ** من ببینم عرش را با عرشیان
- Benim önümde sekiz cennetle yedi cehennem, şaman önündeki put gibi apaçık ve meydanda.
- هشت جنت هفت دوزخ پیش من ** هست پیدا همچو بت پیش شمن
- Halkı, değirmende buğdayı arpadan fark edercesine teker, teker tanıyorum.
- یک به یک وامیشناسم خلق را ** همچو گندم من ز جو در آسیا
- Cennetlik kim, yabancı nerede? Bence yılan ve balık gibi apaşikâr. 3510
- که بهشتی کیست و بیگانه کی است ** پیش من پیدا چو مار و ماهی است
- “ Kıyamet günü, bazı yüzler ak olur, bazıları kara...” Sırrı, şimdiden meydana çıktı. Bu halkın bir kısmının yüzü ak, bir kısmının kara.”
- این زمان پیدا شده بر این گروه ** یوم تبیض و تسود وجوه
- Hakikatte bazı ruhlar, bundan önce de ( dünyaya gelmeden de) ayıplıydı. Fakat ana rahminde olduğu için hali, halka gizliydi.
- پیش از این هر چند جان پر عیب بود ** در رحم بود و ز خلقان غیب بود
- Şakî, ana karnında şakî olur (fakat bilinmez) Cisim âlemindeyse cisimdeki hallerden, ruhun halleri de anlaşılır.
- الشقی من شقی فی بطن الام ** من سمات الجسم یعرف حالهم
- Vücut da ana gibi can çocuğuna gebedir. Ölüm, doğmak derdi ve kıyamettir.
- تن چو مادر طفل جان را حامله ** مرگ درد زادن است و زلزله
- Bu dünyada geçmiş canların hepsi, “ O ferahlı can acaba nasıl doğacak?” diye beklemektedirler. 3515
- جمله جانهای گذشته منتظر ** تا چگونه زاید آن جان بطر
- Zenciler, o mutlaka bizdendir derler. Beyazlar da, imkânı yok... O çok güzel olacak, derler.
- زنگیان گویند خود از ماست او ** رومیان گویند بس زیباست او
- Vücudun canı, ahiret âlemine doğunca artık beyaz, kara ihtilafı kalmaz.
- چون بزاید در جهان جان و جود ** پس نماند اختلاف بیض و سود
- Kara ise Zenciler alıp götürürler, beyazsa kendi cinslerinden olan bu çocuğu, beyazlar alıp götürürler.
- گر بود زنگی برندش زنگیان ** روم را رومی برد هم از میان
- Fakat doğmadıkça anlamak, âlemdeki müşkül işlerdendir. Çünkü henüz doğmamış çocuğun nasıl olduğunu bilen azdır.
- تا نزاد او مشکلات عالم است ** آن که نازاده شناسد او کم است
- Bunu anlayan kişi, ancak Tanrı nuruyla bakıp gören kişidir. Böyle olan zat, bâtına da nüfuz edebilir. 3520
- او مگر ینظر بنور الله بود ** کاندرون پوست او را ره بود
- Nutfenin aslı beyaz renkli ve hoştur. Fakat beyaz kişinin canının aksi;
- اصل آب نطفه اسپید است و خوش ** لیک عکس جان رومی و حبش
- Nutfeye renk verir, onu en güzel şekle sokar; kara kişinin canının aksi de bir kısım halkı, en aşağılık bir renge, en bayağı bir şekle sürer, götürür.
- میدهد رنگ احسن التقویم را ** تا به اسفل میبرد این نیم را
- Bu söze nihayet yoktur. Sen yine atını sür de biz kervandan geri kalmayalım.
- این سخن پایان ندارد باز ران ** تا نمانیم از قطار کاروان
- Bir gün her zümrenin önünde, saman çöpü müsün , dağ mı. Hindu musun, Türk mü? Meydana çıkar.
- یوم تبیض و تسود وجوه ** ترک و هندو شهره گردد ز آن گروه
- Hindu ile Türk, ana karnında belli olmaz. Fakat doğunca zayıf mı kuvvetli mi... herkes görür anlar. 3525
- در رحم پیدا نباشد هند و ترک ** چون که زاید بیندش زار و سترگ
- Zeyd “ Ben halkı, kadın, erkek... Herkesi, kıyamet günündeymiş gibi apaçık görüyorum.
- جمله را چون روز رستاخیز من ** فاش میبینم عیان از مرد و زن
- Hemen şimdicik söyleyeyim mi? Yoksa kapayayım mı?” dedi. Mustafa, dudağını ısırarak sus demek istedi.
- هین بگویم یا فرو بندم نفس ** لب گزیدش مصطفی یعنی که بس
- Zeyd dedi ki: “Ey Tanrı Peygamberi, haşir sırrını söyleyeyim de bugün dünyada kıyameti koparayım mı?
- یا رسول الله بگویم سر حشر ** در جهان پیدا کنم امروز نشر