- Biz umumiyetle aslanlarız ama bayrak üstüne resmedilmiş aslanlar! Onların zaman zaman hareketleri, hamleleri rüzgârdandır.
- ما همه شیران ولی شیر علم ** حملهشان از باد باشد دمبهدم
- Aslanların saldırışı meydânda; lâkin rüzgâr gizlidir. O gizli olan, aslâ eksik olmasın. (T.M. 602)
- حمله شان پیدا و ناپیداست باد ** آن که ناپیداست هرگز کم مباد
- Hareketimiz de, varlığımız da senin vergindir. Varlığımız umumiyetle senin icadındır. 605
- باد ما و بود ما از داد تست ** هستی ما جمله از ایجاد تست
- Yoksa varlık lezzetini gösterdin. Yok olanı kendine âşık eylemiştin!
- لذت هستی نمودی نیست را ** عاشق خود کرده بودی نیست را
- O in’am ve ihsanın lezzetini... Mezeyi, şarabı ve kadehi esirgeme!
- لذت انعام خود را وامگیر ** نقل و باده و جام خود را وامگیر
- Esirgersen kim arayıp tarıyabilir? Nakış nakkaşla nasıl mücadele eder?
- ور بگیری کیت جستجو کند ** نقش با نقاش چون نیرو کند
- Bize, bizim ef’alimize bakma; kendi ikramına, kendi cömertliğine bak!
- منگر اندر ما، مکن در ما نظر ** اندر اکرام و سخای خود نگر
- Biz yoktuk, mücadelemiz de yoktu. Senin lütfun bizim söylenmemiş sırlarımızı da işitiyordu. 610
- ما نبودیم و تقاضامان نبود ** لطف تو ناگفتهی ما میشنود
- Nakış, nakkaşın ve kaleminin huzurunda ama karnındaki çocuk gibi âciz ve eli bağlıdır.
- نقش باشد پیش نقاش و قلم ** عاجز و بسته چو کودک در شکم
- Kudret huzurunda bütün âlem mahlûkları, iğne önünde gergef gibi âcizdir.
- پیش قدرت خلق جمله بارگه ** عاجزان چون پیش سوزن کارگه
- Kudret gergefe bazen şeytan resmi, bazen insan resmi işler; gâh neşe, gâh keder nakşeder.
- گاه نقشش دیو و گه آدم کند ** گاه نقشش شادی و گه غم کند
- Gergefin eli yok ki onu def’ için kımıldatsın; dili yok ki fayda, zarar hususunda ses çıkarsın.
- دست نه تا دست جنباند به دفع ** نطق نه تا دم زند در ضر و نفع
- Sen beytin tefsirini Kur’an’dan oku Tanrı “Attığın zaman sen atmadın” dedi. 615
- تو ز قرآن باز خوان تفسیر بیت ** گفت ایزد ما رميت إذ رمیت
- Biz bir ok atarsak, atış, bizden değildir. Biz yayız, o yayla ok atan Tanrı’dır.
- گر بپرانیم تیر آن نه ز ماست ** ما کمان و تیر اندازش خداست
- Bu “cebir” değil, cebbarlığın manasıdır. Cebbarlığı anış da, ancak Tanrı’ya tazarru ve niyaz içindir.
- این نه جبر این معنی جباری است ** ذکر جباری برای زاری است
- Bizim figanımız muztar ve kudretsiz olduğumuzun delilidir. Yaptığımızdan utanmamız da elimizde ihtiyar olduğuna delildir.
- زاری ما شد دلیل اضطرار ** خجلت ما شد دلیل اختیار
- Yapıp yapmamada ihtiyarımız varsa utanma ne? Bu açıklanma, bu utanış, bu teeddüp ne?
- گر نبودی اختیار این شرم چیست ** وین دریغ و خجلت و آزرم چیست
- Hocaların şakirtleri terbiye etmesi niçin; fikir, neden tedbirlerden tedbirlere dönüyor? 620
- زجر استادان و شاگردان چراست ** خاطر از تدبیرها گردان چراست
- Eğer sen: “O, cebirden gafildir. Hakk’a mensup olan ay, bulutta yüzünü gizliyor” dersen,
- ور تو گویی غافل است از جبر او ** ماه حق پنهان کند در ابر رو
- Buna hoş bir cevap var; dinlersen küfürden geçer, dini tasdik eder, bana tâbi olursun:
- هست این را خوش جواب ار بشنوی ** بگذری از کفر و در دین بگروی
- Hasret ve figan, hastalık zamanındadır. Hastalık zamanı tamamı ile uyanıklık zamanıdır.
- حسرت و زاری گه بیماری است ** وقت بیماری همه بیداری است
- Hasta olduğun zaman günahından istiğfar eder durursun.
- آن زمان که میشوی بیمار تو ** میکنی از جرم استغفار تو
- Sana günahın çirkinliği görünür; iyileşince yola geleyim diye niyet edersin. 625
- مینماید بر تو زشتی گنه ** میکنی نیت که باز آیم به ره
- Bundan sonra kulluktan başka bir iş ihtiyar etmeyeyim diye ahdeylersin.
- عهد و پیمان میکنی که بعد از این ** جز که طاعت نبودم کار گزین
- Şu halde bu yakinen anlaşıldı ki hastalık sana akıllılık, bahşediyor.
- پس یقین گشت این که بیماری ترا ** میببخشد هوش و بیداری ترا
- Ey asıl arayan kimse! Şu aslı bil ki kimde dert varsa o, koku almış, dermana ermiştir.
- پس بدان این اصل را ای اصل جو ** هر که را درد است او برده ست بو
- Kim daha ziyade uyanıksa o daha ziyade dertlidir. Kim işi daha iyi anlamışsa onun benzi daha sarıdır.
- هر که او بیدارتر پر دردتر ** هر که او آگاهتر رخ زردتر
- Hakk’ın cebrinden agâh isen feryadın nerede? Cebbarlık zincirini görüşün hani? 630
- گر ز جبرش آگهی زاریت کو ** بینش زنجیر جباریت کو
- Zincire bağlanan nasıl olur da neşelenir? Hapiste esir olan nasıl hürlük eder?
- بسته در زنجیر چون شادی کند ** کی اسیر حبس آزادی کند
- Eğer ayağını bağladıklarını, başına padişah çavuşlarının dikildiğini görüyorsan.
- ور تو میبینی که پایت بستهاند ** بر تو سرهنگان شه بنشستهاند
- Gayrı sen de âcizlere çavuşluk etme. Çünkü bu vazife âcizlerin huyu ve tabiatı değildir.
- پس تو سرهنگی مکن با عاجزان ** ز آن که نبود طبع و خوی عاجز آن
- Mademki görmüyorsun; Tanrı’nın cebrinden bahsetme! Görüyorsan hangi gördüğünün nişanesi?
- چون تو جبر او نمیبینی مگو ** ور همیبینی نشان دید کو
- Hangi bir işe meylin varsa o işte kendi kudretini apaçık görür durursun; 635
- در هر آن کاری که میل استت بدان ** قدرت خود را همیبینی عیان
- Hangi işe meylin ve isteğin yoksa... Bu, Tanrı’dandır diye kendini Cebrî yaparsın!
- و اندر آن کاری که میلت نیست ** و خواست خویش را جبری کنی کاین از خداست
- Peygamberler, dünya işinde Cebrîdirler, kâfirler de ahiret işinde.
- انبیا در کار دنیا جبریاند ** کافران در کار عقبی جبریاند
- Peygamberlerin, ahiret işinde ihtiyarları vardır, cahillerin de dünya işinde.
- انبیا را کار عقبی اختیار ** جاهلان را کار دنیا اختیار
- Zira her kuş, kendi cinsinin bulunduğu yere gider, bedeni, geride uçmaktadır, canı daha tez, daha ileri gitmekte!
- ز آن که هر مرغی به سوی جنس خویش ** میپرد او در پس و جان پیش پیش
- Kâfirler “Siccin” cinsinden olduklarından dünya zindanına rahat rahat gelmişlerdir. 640
- کافران چون جنس سجین آمدند ** سجن دنیا را خوش آیین آمدند
- Peygamberler, "İlliyyin" cinsinden olduklarından can ve gönül İlliyyinine doğru gitmişlerdir.
- انبیا چون جنس علیین بدند ** سوی علیین جان و دل شدند
- Bu sözün sonu yoktur, fakat biz yine dönüp o hikâyeyi tamamlayalım:
- این سخن پایان ندارد لیک ما ** باز گوییم آن تمامی قصه را
- Vezirin, halveti terk etmede müritleri ümitsiz bırakması
- نومید کردن وزیر مریدان را از رفض خلوت
- Vezir içerden seslendi: “Ey müritler, benden size şu malûm olsun.
- آن وزیر از اندرون آواز داد ** کای مریدان از من این معلوم باد
- Ki İsa bana “Hep yakınlarından, arkadaşlarından ayrıl, tek ol,
- که مرا عیسی چنین پیغام کرد ** کز همه یاران و خویشان باش فرد
- Yüzünü duvara çevirip yalnızca otur, kendi varlığından da halveti ihtiyar et” diye vahyetti. 645
- روی در دیوار کن تنها نشین ** وز وجود خویش هم خلوت گزین
- Bundan sonra konuşmaya izin yok, bundan sonra dedikodu ile işim yok.
- بعد از این دستوری گفتار نیست ** بعد از این با گفت و گویم کار نیست
- Dostlar, elveda! Ben öldüm, yükümü dördüncü göğe ilettim.
- الوداع ای دوستان من مردهام ** رخت بر چارم فلک بر بردهام
- Bu suretle de ateşe mensup feleğin altında zahmet ve meşakkatler içinde yanmayalım.
- تا به زیر چرخ ناری چون حطب ** من نسوزم در عنا و در عطب
- Bundan sonra dördüncü kat gök üstünde, İsa’nın yanında oturacağım.”
- پهلوی عیسی نشینم بعد از این ** بر فراز آسمان چارمین
- Vezirin her emiri ayrı ayrı veliaht yapması
- ولی عهد ساختن وزیر هر یک امیر را جدا جدا
- Neden sonra o emirleri yalnız ve birer birer çağırıp her birine bir söz söyledi. 650
- و آن گهانی آن امیران را بخواند ** یک به یک تنها به هر یک حرف راند
- Her birine “İsa dininde Tanrı vekili ve benim halifem sensin,
- گفت هر یک را به دین عیسوی ** نایب حق و خلیفهی من توی
- Öbür emirler senin tâbilerindir. İsa, umumunu senin taraftarın ve yardımcın etti.
- و آن امیران دگر اتباع تو ** کرد عیسی جمله را اشیاع تو