Rumi's Masnavi - Su ve ekmeğin sûreta bizimle cinsiyeti yoktur ama sonucu bakımından onu cinsimiz bil.

Su ve ekmeğin sûreta bizimle cinsiyeti yoktur ama sonucu bakımından onu cinsimiz bil.

نقش جنسیت ندارد آب و نان ** ز اعتبار آخر آن را جنس دان‌‌

Eğer, bizimle cins olanlardan başka bir şeyden zevk alıyorsak o da ancak bizimle cinsiyeti olana benzer bir şeydir.

ور ز غیر جنس باشد ذوق ما ** آن مگر مانند باشد جنس را

Cinse benzeyenden alınan zevk, dimî değildir. O zevk âriyettir. Âriyet nesne ise akıbet baki kalmaz.

آن که مانند است باشد عاریت ** عاریت باقی نماند عاقبت‌‌

Kuşa, ıslıktan zevk gelirse de cinsini bulamayınca ok gibi uçar gider. 895

مرغ را گر ذوق آید از صفیر ** چون که جنس خود نیابد شد نفیر

Susuz kimseye seraptan zevk gelir, fakat ona erişince kaçar ve yine su arar.

تشنه را گر ذوق آید از سراب ** چون رسد در وی گریزد جوید آب‌‌

Müflisler kalp altından hoşlanırlarsa da, o altın darphanede rüsvay olur.

مفلسان هم خوش شوند از زر قلب ** لیک آن رسوا شود در دار ضرب‌‌

Dikkat et; altın suyu ile boyaman seni yoldan alıkoymasın! Dikkat et; bâtıl hayal seni kuyuya düşürmesin!

تا زر اندودیت از ره نفگند ** تا خیال کژ ترا چه نفگند

Kelile’den bu hikâyeyi oku ve o kıssadan hisse almaya bak!

از کلیله باز جو آن قصه را ** و اندر آن قصه طلب کن حصه را

Av hayvanlarının aslana, tevekkül edip çalışmayı terk etmesini söylemeleri

بیان توکل و ترک جهد گفتن نخجیران به شیر

Güzel bir derede av hayvanları, aslan korkusundan ıstırap içindeydiler. 900

طایفه‌‌ی نخجیر در وادی خوش ** بودشان از شیر دایم کش مکش‌‌

Çünkü aslan, daima pusudan çıkıp birisini kapmaktaydı. O otlak bu yüzden hepsine fena geliyordu.

بس که آن شیر از کمین درمی‌‌ربود ** آن چرا بر جمله ناخوش گشته بود

Hileye başvurdular; aslanın huzuruna geldiler. “Biz sana gündelikle yiyecek verip doyuralım,

حیله کردند آمدند ایشان بشیر ** کز وظیفه ما ترا داریم سیر

Bundan sonra hiçbir av peşine düşme ki bu otlak, bize zehrolmasın” dediler.

بعد از این اندر پی صیدی میا ** تا نگردد تلخ بر ما این گیا

Aslanın av hayvanlarına cevap verip çalışmanın faydasını söylemesi

جواب گفتن شیر نخجیران را و فایده‌‌ی جهد گفتن‌‌

Aslan dedi ki: “Hileye uğramasam, vefa görecek olsam dediğiniz doğru. Ben şundan, bundan çok hileler görmüşümdür.

گفت آری گر وفا بینم نه مکر ** مکرها بس دیده‌‌ام از زید و بکر

İnsanların yaptıkları işlerden, ettikleri hilelerden helâk olmuşum; o yılanlar, o akrepler tarafından çık ısırılmışım. 905

من هلاک فعل و مکر مردمم ** من گزیده‌‌ی زخم مار و کژدمم‌‌

İçinde pusu kurmuş olan nefis ise, kibir ve kin bakımından bütün adamlardan beterdir.

مردم نفس از درونم در کمین ** از همه مردم بتر در مکر و کین‌‌

Benim kulağım “mümin, bir zehirli hayvan deliğinden iki kere dağlanmaz” sözünü işitti; Peygamber’in sözünü canla, gönülle kabul etti.”

گوش من لا یلدغ المؤمن شنید ** قول پیغمبر به جان و دل گزید

Av hayvanlarının tevekkülü çalışıp kazanmaya tercih eylemeleri

ترجیح نهادن نخجیران توکل را بر جهد و اکتساب‌‌

Hepsi dediler ki: “Ey halden haberdar hakîm! Çekinmeyi bırak; çekinme, insanı kaderin hükümlerinden kurtaramaz.

جمله گفتند ای حکیم با خبر ** الحذر دع لیس یغنی عن قدر

Kaderden çekinmekte perişanlık ve kötülük vardır, yürü, tevekkül et ki tevekkül, hepsinden iyidir.

در حذر شوریدن شور و شر است ** رو توکل کن توکل بهتر است‌‌

Ey kötü hiddetli adam! Kaza ile pençeleşme ki kaza da seninle kavgaya tutuşmasın. 910

با قضا پنجه مزن ای تند و تیز ** تا نگیرد هم قضا با تو ستیز

Tanyerini ağartan Tanrı’dan bir zarar gelmemesi için kulun Hak hükmüne karşı ölü gibi olması lâzımdır.”

مرده باید بود پیش حکم حق ** تا نیاید زخم از رب الفلق‌‌

Aslanın çalışıp kazanmayı tevekküle, teslimiyete tercih etmesi

ترجیح نهادن شیر جهد و اکتساب را بر توکل و تسلیم‌‌

Aslan: “Evet, tevekkül kılavuzsa da bu sebebe teşebbüs de, Peygamber’in sünnetidir.

گفت آری گر توکل رهبر است ** این سبب هم سنت پیغمبر است‌‌

Peygamber, yüksek sesle “Tevekkülle beraber yine devenin ayağını bağla” dedi.

گفت پیغمبر به آواز بلند ** با توکل زانوی اشتر ببند

“Çalışan kimse Tanrı sevgilisidir” işaretini dinle: tevekkülden dolayı esbaba teşebbüs hususunda tembel olma” dedi.

رمز الکاسب حبیب الله شنو ** از توکل در سبب کاهل مشو

Av hayvanlarının tevekkülü çalışmaya tercih etmeleri

ترجیح نهادن نخجیران توکل را بر اجتهاد

Hayvanlar, ona: “Çalışıp kazanma, bil ki, halkın itikat zayıflığı yüzünden, harislerin boğazları miktarınca bir riya lokmasıdır. 915

قوم گفتندش که کسب از ضعف خلق ** لقمه‌‌ی تزویر دان بر قدر حلق‌‌

Tevekkülden daha güzel bir kazanç yoktur. Esasen Hakk’a teslim olmadan daha sevgili ne var?

نیست کسبی از توکل خوبتر ** چیست از تسلیم خود محبوبتر

Çokları belâdan belâya; yılandan ejderhaya sıçrarlar,

بس گریزند از بلا سوی بلا ** بس جهند از مار سوی اژدها

İnsan hile etti ama hilesi kendisine tuzak oldu… Can sandığı, kan içici bir düşman kesildi!

حیله کرد انسان و حیله‌‌ش دام بود ** آن که جان پنداشت خون آشام بود

Kapıyı kapadı, hâlbuki düşman evinin içindeydi. Firavunun hile ve tedbiri de işte buna benzer masallardandı.

در ببست و دشمن اندر خانه بود ** حیله‌‌ی فرعون زین افسانه بود

O kin güdücü, yüz binlerce çocuk öldürdü; aradığıysa evinin içindeydi. 920

صد هزاران طفل کشت آن کینه کش ** و آن که او می‌‌جست اندر خانه‌‌اش‌‌

Mademki bizim gözümüzde birçok illet var; yürü, kendi görüşünü dostun görüşünde yok et!

دیده‌‌ی ما چون بسی علت در اوست ** رو فنا کن دید خود در دید دوست‌‌

Bizim görüşümüze bedel onun görüşü, ne güzel bir karşılıktır. Bütün maksatları onun görüşünde bulursun.

دید ما را دید او نعم العوض ** یابی اندر دید او کل غرض‌‌

Çocuk; tutucu, koşucu değilken ancak babasının omzuna biner.

طفل تا گیرا و تا پویا نبود ** مرکبش جز گردن بابا نبود

Fakat kuvvetlenip küstahlaşınca, elini, ayağını şuraya, buraya salmağa başlayınca hemen zahmet ve ıstıraba düşer.

چون فضولی گشت و دست و پا نمود ** در عنا افتاد و در کور و کبود

Halkın canlar; el ayak sahibi olmazdan, beden kaydına düşmezden evvel vefadan sefaya uçuyordu. 925

جانهای خلق پیش از دست و پا ** می‌‌پریدند از وفا اندر صفا

Vakta ki “İniniz” emriyle hapsolundular, hiddet, hırs, kanaat ve zaruret kayıtlarına düştüler.

چون به امر اهبطوا بندی شدند ** حبس خشم و حرص و خرسندی شدند

Biz Hakk’ın ayali ve süt isteyen yavrularıyız. (Peygamber) “Halk Tanrı ayalidir” dedi.

ما عیال حضرتیم و شیر خواه ** گفت الخلق عیال للإله‌‌

Gökten yağmur veren, rahmetiyle can vermeye kadirdir” dediler.

آن که او از آسمان باران دهد ** هم تواند کاو ز رحمت نان دهد

Aslanın yine çalışmayı tevekküle tercih etmesi

باز ترجیح‌‌نهادن شیر جهد را بر توکل‌‌

Aslan dedi ki: “Evet ama kulların Tanrısı bizim ayağımızın önüne bir merdiven koydu.

گفت شیر آری ولی رب العباد ** نردبانی پیش پای ما نهاد

Dama doğru basamak basamak çıkmalı, burada Cebrî olmak ham tamahtır. 930

پایه پایه رفت باید سوی بام ** هست جبری بودن اینجا طمع خام‌‌

Ayağın var, nasıl olur da kendini topal edersin; elin var, neye pençeni saklarsın?

پای داری چون کنی خود را تو لنگ ** دست داری چون کنی پنهان تو چنگ‌‌

Efendi, kölenin eline beli verince söylemeden dileği malûm olur.

خواجه چون بیلی به دست بنده داد ** بی‌‌زبان معلوم شد او را مراد

Bel gibi olan el de, Tanrı işaretlerindendir. Sonu düşünmek hassası da onun ibareleridir.

دست همچون بیل اشارتهای اوست ** آخر اندیشی عبارتهای اوست‌‌

Tanrı’nın işaretlerini canına nakşederek ve o işarete vefakârlık ederek can verirsen.

چون اشارتهاش را بر جان نهی ** در وفای آن اشارت جان دهی‌‌

Sana nice sır işaretleri bahşeyler; senden yükü kaldırır, seni iş güç sahibi eder. 935

پس اشارتهای اسرارت دهد ** بار بر دارد ز تو کارت دهد

Şimdi yük altındasın; Tanrı seni yükler, bindirir… Şimdi onun emrini kabul etmektesin; sonra seni makbul eder.

حاملی محمول گرداند ترا ** قابلی مقبول گرداند ترا

Şimdi onun emrini kabul etmişsin, sonra o emirleri söylersin. Şimdi vuslat arıyorsun, ondan sonra da vasıl olursun.

قابل امر ویی قایل شوی ** وصل جویی بعد از آن واصل شوی‌‌

Tanrı’nın nimetine şükretmeye çalışmak kudrettir. Senin cebrîliğin ise o nimeti inkârdır.

سعی شکر نعمتش قدرت بود ** جبر تو انکار آن نعمت بود

Onun verdiği kudrete şükretmek kudretini artırır. Cebir ise nimeti elinden çıkarır.

شکر قدرت قدرتت افزون کند ** جبر نعمت از کفت بیرون کند

Senin cebrîliğin yolda uyumaktır, uyuma; o kapıyı, o dergâhı görmedikçe uykuya dalma! 940

جبر تو خفتن بود در ره مخسب ** تا نبینی آن در و درگه مخسب‌‌

Ey dikkatsiz Cebrî! Sakın o meyvalı ağacın altından gayrı bir yerde uyuma.

هان مخسب ای جبری بی‌‌اعتبار ** جز به زیر آن درخت میوه‌‌دار