English    Türkçe    فارسی   

2
1280-1329

  • Hakikatte yok olan şu cihan var gibi görünmekte, hakikatte var olan cihan da adamakıllı gizlenmede. 1280
  • این جهان نیست چون هستان شده ** و آن جهان هست بس پنهان شده‏

  • Rüzgâr esti mi toz toprak görünür, uçup savrulur, rüzgâr görünmez. Toz toprak kendisini gösterir, rüzgâra perde olur.
  • خاک بر باد است و بازی می‏کند ** کژنمایی پرده سازی می‏کند

  • Zahiren iş işleyen, hakikatte işsizdir, deriden ibarettir. Gizli olan içtir; asıl odur.
  • اینکه بر کار است بی‏کار است و پوست ** و انکه پنهان است مغز و اصل اوست‏

  • Toprak, rüzgârın elinde bir alete benzer. Asıl toprağı yüce ve tabiatı yüksek bil.
  • خاک همچون آلتی در دست باد ** باد را دان عالی و عالی نژاد

  • Toprağa mensup gözün bakışı da toprağa düşer. Rüzgârı gören göz başka bir çeşittir.
  • چشم خاکی را به خاک افتد نظر ** باد بین چشمی بود نوعی دگر

  • Atı at bilir; at, atın eşitidir. Binicinin ahvalini de binici bilir. 1285
  • اسب داند اسب را کاو هست یار ** هم سواری داند احوال سوار

  • Duygu gözü attır, binici Hak nuru. Binici olmadıkça at, zaten işe yaramaz ki.
  • چشم حس اسب است و نور حق سوار ** بی‏سواره اسب خود ناید به کار

  • Şu halde ata terbiye ver, kötü huyunu terk ettir. Yoksa padişah onu kabul etmez.
  • پس ادب کن اسب را از خوی بد ** ور نه پیش شاه باشد اسب رد

  • Atın gözüne yol gösteren, padişahın gözüdür. Padişahın gözü olmadıkça at, bir şey göremez.
  • چشم اسب از چشم شه رهبر بود ** چشم او بی‏چشم شه مضطر بود

  • Atların gözleri, ottan, otlaktan başka bir yerde değildir. Onları buralardan başka nereye çağırsan “ gelmem, niye geleyim” derler.
  • چشم اسبان جز گیاه و جز چرا ** هر کجا خوانی بگوید نه چرا

  • Allah nuru, duygu nuruna binmiştir de ondan sonra can, Allah’a rağbet etmiştir. 1290
  • نور حق بر نور حس راکب شود ** آن گهی جان سوی حق راغب شود

  • Binici olmayan at yol gitmeyi ne bilir? Doğru ve ana caddeyi bilmek için padişah lâzım.
  • اسب بی‏راکب چه داند رسم راه ** شاه باید تا بداند شاه راه‏

  • Nuru, binici olan duyguya doğrul. O onur, duyguya ne güzel bir sahiptir.
  • سوی حسی رو که نورش راکب است ** حس را آن نور نیکو صاحب است‏

  • His nurunu bezeyen, Allah nurudur. Bu suretle “Nur üstüne nur” ayetinin manası zuhur eder.
  • نور حس را نور حق تزیین بود ** معنی نور علی‏ نور این بود

  • His nuru adamı yere çeker, Hak nuru Kevser ırmağına götürür.
  • نور حسی می‏کشد سوی ثری ** نور حقش می‏برد سوی علی‏

  • Çünkü duygularla idrak edilen âlem, çok aşağılık bir âlemdir. Allah nuru bir denizdir, duygu ise bir çiğ tanesi gibi. 1295
  • ز انکه محسوسات دونتر عالمی است ** نور حق دریا و حس چون شبنمی است‏

  • Fakat duyguya binmiş olan meydanda değildir, iyi eserlerinden, güzel sözlerinden başka bir şey görünmez.
  • لیک پیدا نیست آن راکب بر او ** جز به آثار و به گفتار نکو

  • Duyguya mensup olan nur bile, kesif ve cismani olmakla beraber gözlerin karasında gizlidir.
  • نور حسی کاو غلیظ است و گران ** هست پنهان در سواد دیده‏گان‏

  • Öfkenden sen duygu nurunu bile görmüyorsun, dine mensup nuru nasıl görürsün?
  • چون که نور حس نمی‏بینی ز چشم ** چون ببینی نور آن دینی ز چشم‏

  • Duygu nuru, bu kadar kesafetiyle beraber gizli olursa ap-arı olan bir ışık nasıl olur da gizli olmaz?
  • نور حس با این غلیظی مختفی است ** چون خفی نبود ضیایی کان صفی است‏

  • Bu cihan, gayp rüzgârının elinde bir saman çöpüne benzer, tamamıyla âcizdir. Gayp âleminin dileği, 1300
  • این جهان چون خس به دست باد غیب ** عاجزی پیش گرفت و داد غیب‏

  • Onu gâh yüceltir, gâh alçaltır. Gâh doğrultur, gâh kırar.
  • گه بلندش می‏کند گاهیش پست ** گه درستش می‏کند گاهی شکست‏

  • Gâh sağa götürür, gâh sola… Gâh gül bahçesi haline kor, gâh diken haline.
  • گه یمینش می‏برد گاهی یسار ** گه گلستانش کند گاهیش خار

  • El gizlidir, yazı yazan kalemi gör. At oynayıp seğirtmekte, binici meydanda değil.
  • دست پنهان و قلم بین خط گزار ** اسب در جولان و ناپیدا سوار

  • Fırlayıp giden oka bak, yay gizli. Canlar meydanda da canların canı görünmüyor.
  • تیر پران بین و ناپیدا کمان ** جانها پیدا و پنهان جان جان‏

  • Oku kırma. O padişah okudur. Yaydan çıkan ok değildir, her şeyi bilenin şastından atılmıştır. 1305
  • تیر را مشکن که این تیر شهی است ** تیر پرتابی ز شصت آگهی است‏

  • Hak, “ Mâ remeyte iz remeyte” dedi. Allah’ın işi, bütün işlere örnektir, misaldir.
  • ما رمیت إذ رمیت گفت حق ** کار حق بر کارها دارد سبق‏

  • Kendi kızgınlığını kır, oku kırma. Senin kızgın gözün sana sütü kan gösterir.
  • خشم خود بشکن تو مشکن تیر را ** چشم خشمت خون شمارد شیر را

  • O kanlara bulanmış, senin kanınla ıslanmış oku alıp öp de padişaha götür.
  • بوسه ده بر تیر و پیش شاه بر ** تیر خون آلود از خون تو تر

  • Meydanda olan âcizdir, bağlanmıştır, zebundur. Görünmeyense pek kuvvetli ve galip.
  • آن چه پیدا عاجز و بسته و زبون ** و آن چه ناپیدا چنان تند و حرون‏

  • Biz avlardan ibaretiz, kimin böyle bir tuzağı var? Çevgânın önünde toplardan başka bir şey değiliz, çevgânı idare eden nerde? 1310
  • ما شکاریم این چنین دامی کراست ** گوی چوگانیم چوگانی کجاست‏

  • Yırtıyor, dikiyor, nerde bu terzi? Üflüyor, yakıyor, nerde bu ateşi yakan?
  • می‏درد می‏دوزد این خیاط کو ** می‏دمد می‏سوزد این نفاط کو

  • Bir an içinde sıddıkı kâfir eder, bir an içinde zındıkı zahit.
  • ساعتی کافر کند صدیق را ** ساعتی زاهد کند زندیق را

  • Onun içindir ki ihlâs sahibi, varlığından tamamıyla halâs olmadıkça tuzağa düşmek tehlikesindedir.
  • ز انکه مخلص در خطر باشد ز دام ** تا ز خود خالص نگردد او تمام‏

  • Çünkü yoldadır, yol kesicilerse sayısız. Ancak Allah amanında olan kurtulur.
  • ز انکه در راهست و ره زن بی‏حد است ** آن رهد کاو در امان ایزد است‏

  • Aynası tamamıyla arınmayan, henüz ihlâs sahibidir. Kuş tutmayan henüz avla meşguldür. 1315
  • آینه‏ی خالص نگشت او مخلص است ** مرغ را نگرفته است او مقنص است‏

  • Fakat ihlâs sahibini Allah ihlâs makamına ulaştırırsa ihlâs sahibi kurtulur, emniyet makamına varır.
  • چون که مخلص گشت مخلص باز رست ** در مقام امن رفت و برد دست‏

  • Hiçbir ayna yoktur ki ayna olduktan sonra tekrar demir haline gelsin. Hiçbir ekmek yoktur ki tekrar harmandaki buğday şekline dönsün.
  • هیچ آیینه دگر آهن نشد ** هیچ نانی گندم خرمن نشد

  • Hiçbir üzüm tekrar dönüp koruk olmaz. Hiçbir olmuş meyve tekrar turfanda haline gelmez.
  • هیچ انگوری دگر غوره نشد ** هیچ میوه‏ی پخته با کوره نشد

  • Piş, ol da bozulmadan kurtul. Yürü, Burhan-ı Muhakkık gibi nur ol.
  • پخته گرد و از تغیر دور شو ** رو چو برهان محقق نور شو

  • Kendinden kurtuldun mu tamamıyla Burhan olursun. Kul yok oldu mu sultan kesilirsin. 1320
  • چون ز خود رستی همه برهان شدی ** چون که بنده نیست شد سلطان شدی‏

  • Bunu apaçık görmek istersen Salâhaddin gösterdi, gözleri görür bir hale getirdi, açtı.
  • ور عیان خواهی صلاح دین نمود ** دیده‏ها را کرد بینا و گشود

  • Allah nuruna sahip olan her göz, fakrı onun gözünden dersler verir.
  • فقر را از چشم و از سیمای او ** دید هر چشمی که دارد نور هو

  • Şeyh, Allah gibi aletsiz işler görür. Müritlere sözsüz dersler verir.
  • شیخ فعال است بی‏آلت چو حق ** با مریدان داده بی‏گفتی سبق‏

  • Gönül, onun elinde mum gibi yumuşaktır. Mührü, gönle gâh ayıp, gâh şeref damgasını basar.
  • دل به دست او چو موم نرم رام ** مهر او گه ننگ سازد گاه نام‏

  • Mumundaki mühür, bir yüzüğe alamettir, onu hatırlatır, ya asıl o yüzük de ki nakış kimin alametidir, kimi hatırlatmaktadır? 1325
  • مهر مومش حاکی انگشتری است ** باز آن نقش نگین حاکی کیست‏

  • O nakış, efkârının her halkası, öbürüne geçmiş, bu suretle birbirine zincirlenmiş olan o Zerger’in fikrini anlatır.
  • حاکی اندیشه‏ی آن زرگر است ** سلسله‏ی هر حلقه اندر دیگر است‏

  • Gönül dağlarındaki bu ses kimin? Bu dağ, gâh sesle dopdolu, gâh bomboş ve sessiz.
  • این صدا در کوه دلها بانگ کی ست ** گه پرست از بانگ این که گه تهی است‏

  • Ev sahibi, nerde olursa olsun hâkim ve üstatdır, yaptığı iş yerli yerindedir. Bu gönül dağı, onun sesinden hâli kalmasın!
  • هر کجا هست او حکیم است اوستاد ** بانگ او زین کوه دل خالی مباد

  • Dağ vardır, sesi iki misli aksettirir… Dağ vardır, yüz misli.
  • هست که کاوا مثنا می‏کند ** هست که کآواز صد تا می‏کند