Bir bak, ziyanı kime? Sonunda bu kızgınlık yüzünden kimin bahtı kararır?
تو یکی بنگر که را دارد زیان ** عاقبت که بود سیاه اختر از آن
Allah seni çirkin yarattıysa kendine gel de bari hem yüzü çirkin, hem huyu çirkin olma!
گر ترا حق آفریند زشت رو ** هان مشو هم زشت رو هم زشت خو
Ayakkabın olsa bile taşlığa gitme. İki boynuzun varsa dört boynuzlu olma!
ور برد کفشت مرو در سنگلاخ ** ور دو شاخ استت مشو تو چار شاخ
Sen “ Ben filân kişiden daha aşağı mıyım ki talihim böyle ters gidiyor” diye haset ediyorsun ama,
تو حسودی کز فلان من کمترم ** میفزاید کمتری در اخترم
Esasen haset de başka bir noksan, başka bir ayıp. Hatta bütün aşağılıklardan daha beter!805
خود حسد نقصان و عیبی دیگر است ** بلکه از جمله کمیها بدتر است
Şeytan da aşağı olmadan arlandı, bunu ayıp telâkki etti de kendisini yüzlerce kötülüğe düşürdü.
آن بلیس از ننگ و عار کمتری ** خویش را افکند در صد ابتری
Hasedinden yücelmek istedi. Fakat yücelik nerede? Kanlara bulanıp kaldı.
از حسد میخواست تا بالا بود ** خود چه بالا بلکه خونپالا بود
Ebucehil, Muhammet’e uymaya utandı, hasedinden kendisini yüceltmeye, ondan yüksek olmaya çalıştı.
آن ابو جهل از محمد ننگ داشت ** وز حسد خود را به بالا میفراشت
Adı Ebül Hakem’di. Ebu cehil oldu. Nice ehliyetli kişiler vardır ki haset yüzünden naehil olup kalmışlardır!
بو الحکم نامش بد و بو جهل شد ** ای بسا اهل از حسد نااهل شد
Ben, bu çalışıp çabalama dünyasında iyi huydan daha iyi bir ehliyet görmedim.810
من ندیدم در جهان جست و جو ** هیچ اهلیت به از خوی نکو
Allah, mihnet ve ıstıraplarla hasetler meydana çıksın diye peygamberleri vasıta etti.
انبیا را واسطه ز آن کرد حق ** تا پدید آید حسدها در قلق
Çünkü Allahtan kimse arlanmaz, Allah’a kimse haset etmez.
ز انکه کس را از خدا عاری نبود ** حاسد حق هیچ دیاری نبود
Fakat halk, Peygamberi de kendisi gibi bir adam sanır, o yüzden ona haset eder.
آن کسی کش مثل خود پنداشتی ** ز آن سبب با او حسد برداشتی
Fakat peygamberin büyüklüğü tahakkuk etti mi, artık ona kimse haset edemez, ona herkes uyar.
چون مقرر شد بزرگی رسول ** پس حسد ناید کسی را از قبول
Şu halde her devirde peygamber yerine bir veli vardır, bu sınama kıyamete kadar daimidir.815
پس به هر دوری ولیی قایم است ** تا قیامت آزمایش دایم است
Kimde iyi huy varsa kurtulmuştur; kimin kalbi sırçadansa sınmıştır.
هر که را خوی نکو باشد برست ** هر کسی کاو شیشه دل باشد شکست
İşte diri ve faal imam, o velidir; ister Ömer soyundan olsun, ister Ali soyundan!
پس امام حی قایم آن ولی است ** خواه از نسل عمر خواه از علی است
Ey yol arayan, Mehdi de O’dur, Hadi de O. Hem gizlidir, hem senin karşında oturmakta.
مهدی و هادی وی است ای راه جو ** هم نهان و هم نشسته پیش رو
O, nura benzer; akıl onun Cebrail’idir. Ondan aşağı olan veli de onun kandilidir.
او چو نور است و خرد جبریل اوست ** و آن ولی کم از او قندیل اوست
Bu kandilden daha aşağı derece de olan veli de kandil konan yerimizdir. Nura mertebe bakımından dereceler vardır.820
و انکه زین قندیل کم مشکات ماست ** نور را در مرتبه ترتیبهاست
Çünkü Allah nurunun yedi yüz perdesi vardır. Nur perdelerini bu kadar kat bil!
ز انکه هفصد پرده دارد نور حق ** پردههای نور دان چندین طبق
Her perdenin ardında bir kavmin durağı var. İmam’a kadar bu perdeler saf saftır.
از پس هر پرده قومی را مقام ** صف صفاند این پردههاشان تا امام
Son saftakilerin gözleri, zayıflıktan ön saftakilerin nuruna tahammül edemez.
اهل صف آخرین از ضعف خویش ** چشمشان طاقت ندارد نور بیش
Ön saftakilerin gözleri de görüş zayıflığı yüzünden daha ön saftakilerin nuruna takat getirmez.
و آن صف پیش از ضعیفی بصر ** تاب نارد روشنایی بیشتر
İlk saftakilerin hayatı olan aydınlık, bu şaşının ruhuna azap ve afettir.825
روشنیی کاو حیات اول است ** رنج جان و فتنهی این احول است
Şaşılıklar yavaş, yavaş azalır; adam yedi yüz dereceyi geçti mi deniz kesilir.
احولیها اندک اندک کم شود ** چون ز هفصد بگذرد او یم شود
Demiri yahut altını sâf bir hale getiren ateş, terü taze ayva ve elmaya yarar mı?
آتشی کاصلاح آهن یا زر است ** کی صلاح آبی و سیب تر است
Ayva ve elmanın da az bir hamlığı olabilir, fakat demire benzemezler, hafif bir hararet isterler.
سیب و آبی خامیی دارد خفیف ** نه چو آهن تابشی خواهد لطیف
Hâlbuki o hararet, o şuleler, demir için kâfi değildir. Çünkü demir, ejderha gibi olan ateşin yalımını ister.
لیک آهن را لطیف آن شعلههاست ** کاو جذوب تابش آن اژدهاست
O demir, meşakkatlere tahammül eden fakirdir. Çekicin altında, ateşin içinde kıpkırmızı bir hale gelir; ondan hoşlanır.830
هست آن آهن فقیر سخت کش ** زیر پتک و آتش است او سرخ و خوش
Bu çeşit fakir, ateşin vasıtasız perdecisidir, vasıta ve vesile olmaksızın ateşin ta ortasına kadar girer.
حاجب آتش بود بیواسطه ** در دل آتش رود بیرابطه
Fakat su ve su oğulları; hicap olmaksızın, bir vasıta bulunmaksızın ne ateşten olgun bir hale gelirler, ne ateşin hitabına mazhar olurlar.
بیحجاب آب و فرزندان آب ** پختگی ز آتش نیابند و خطاب
Ayağa, yürümek için nasıl ayakkabı lâzımsa bunlara da ateşten feyz almak için bir tencere yahut tava lâzımdır.
واسطه دیگی بود یا تابهای ** همچو پا را در روش پا تابهای
Yahut da ortada bir yer gerektir ki hava ısınsın, kızsın da harareti suya müessir olsun.
یا مکانی در میان تا آن هوا ** میشود سوزان و میآرد بما
Fakir ona derler ki şûlelerle vasıtasız rabıtası vardır.835
پس فقیر آن است کاو بیواسطه ست ** شعلهها را با وجودش رابطه ست
Hakikatte âlemin gönlü odur. Çünkü ten (gibi olan âleme) bu gönül vasıtasıyla feyz gelir, ten (gibi olan cihan), bu gönül yüzünden işe yarar.
پس دل عالم وی است ایرا که تن ** میرسد از واسطهی این دل به فن
Gönül olmasa ten, konuşmayı ne bilir? Gönül aramasa ten, araştırmadan ne anlar?
دل نباشد، تن چه داند گفتوگو ** دل نجوید، تن چه داند جستجو
Demek ki şûlelerin nazargâhı o demirdir. Şu halde Allah’ın nazargâhı da gönüldür, ten değil!
پس نظرگاه شعاع آن آهن است ** پس نظرگاه خدا دل نی تن است
Sonra bu cüzi olan gönüller de hakikî maden olan gönül sahibinin gönlüne nispetle ten gibidir.
باز این دلهای جزوی چون تن است ** با دل صاحب دلی کاو معدن است
Bu söz, çok misal ister, çok şerh ve izah ister. Fakat avamın anlayışı sürçer diye korkuyorum.840
بس مثال و شرح خواهد این کلام ** لیک ترسم تا نلغزد وهم عام
Bu suretle iyiliğimiz kötülük olmasın. İyilik yapıyoruz diye kötülükte bulunmayalım, bu söylediğim de ancak kendimde olmadığından, ihtiyarım elimde bulunmadığından.
تا نگردد نیکویی ما بدی ** اینکه گفتم هم نبد جز بیخودی
Çarpık ayağa çarpık ayakkabı daha iyi, yoksulun eli ancak kapıya varır.
پای کج را کفش کج بهتر بود ** مر گدا را دستگه بر در بود
Padişahın, yeni aldığı iki köleyi sınaması
امتحان پادشاه به آن دو غلام که نو خریده بود
Bir padişah ucuza iki köle satın aldı. Onlardan birisiyle bir iki söz konuştu.
پادشاهی دو غلام ارزان خرید ** با یکی ز آن دو سخن گفت و شنید