Rumi's Masnavi - Fakat su ve su oğulları; hicap olmaksızın, bir vasıta bulunmaksızın ne ateşten olgun bir hale gelirler, ne ateşin hitabına mazhar olurlar.

Fakat su ve su oğulları; hicap olmaksızın, bir vasıta bulunmaksızın ne ateşten olgun bir hale gelirler, ne ateşin hitabına mazhar olurlar.

بی‏حجاب آب و فرزندان آب ** پختگی ز آتش نیابند و خطاب‏

Ayağa, yürümek için nasıl ayakkabı lâzımsa bunlara da ateşten feyz almak için bir tencere yahut tava lâzımdır.

واسطه دیگی بود یا تابه‏ای ** همچو پا را در روش پا تابه‏ای‏

Yahut da ortada bir yer gerektir ki hava ısınsın, kızsın da harareti suya müessir olsun.

یا مکانی در میان تا آن هوا ** می‏شود سوزان و می‏آرد بما

Fakir ona derler ki şûlelerle vasıtasız rabıtası vardır. 835

پس فقیر آن است کاو بی‏واسطه ست ** شعله‏ها را با وجودش رابطه ست‏

Hakikatte âlemin gönlü odur. Çünkü ten (gibi olan âleme) bu gönül vasıtasıyla feyz gelir, ten (gibi olan cihan), bu gönül yüzünden işe yarar.

پس دل عالم وی است ایرا که تن ** می‏رسد از واسطه‏ی این دل به فن‏

Gönül olmasa ten, konuşmayı ne bilir? Gönül aramasa ten, araştırmadan ne anlar?

دل نباشد، تن چه داند گفت‏وگو ** دل نجوید، تن چه داند جستجو

Demek ki şûlelerin nazargâhı o demirdir. Şu halde Allah’ın nazargâhı da gönüldür, ten değil!

پس نظرگاه شعاع آن آهن است ** پس نظرگاه خدا دل نی تن است‏

Sonra bu cüzi olan gönüller de hakikî maden olan gönül sahibinin gönlüne nispetle ten gibidir.

باز این دلهای جزوی چون تن است ** با دل صاحب دلی کاو معدن است‏

Bu söz, çok misal ister, çok şerh ve izah ister. Fakat avamın anlayışı sürçer diye korkuyorum. 840

بس مثال و شرح خواهد این کلام ** لیک ترسم تا نلغزد وهم عام‏

Bu suretle iyiliğimiz kötülük olmasın. İyilik yapıyoruz diye kötülükte bulunmayalım, bu söylediğim de ancak kendimde olmadığından, ihtiyarım elimde bulunmadığından.

تا نگردد نیکویی ما بدی ** اینکه گفتم هم نبد جز بی‏خودی‏

Çarpık ayağa çarpık ayakkabı daha iyi, yoksulun eli ancak kapıya varır.

پای کج را کفش کج بهتر بود ** مر گدا را دستگه بر در بود

Padişahın, yeni aldığı iki köleyi sınaması

امتحان پادشاه به آن دو غلام که نو خریده بود

Bir padişah ucuza iki köle satın aldı. Onlardan birisiyle bir iki söz konuştu.

پادشاهی دو غلام ارزان خرید ** با یکی ز آن دو سخن گفت و شنید

Köleyi anlayışlı, zeki ve tatlı sözlü buldu. Zaten şeker gibi dudaktan ancak şeker şerbeti zuhur eder.

یافتش زیرک دل و شیرین جواب ** از لب شکر چه زاید شکر آب‏

Âdemoğlu dilinin altında gizlidir. Bu dil, can kapısına perdedir. 845

آدمی مخفی است در زیر زبان ** این زبان پرده است بر درگاه جان‏

Bir rüzgâr esti de kapıyı kaldırdı mı evin içinde ne varsa görürüz.

چون که بادی پرده را در هم کشید ** سر صحن خانه شد بر ما پدید

O evde inci mi var, buğday mı; altın hazinesi mi var, yoksa yılan ve akreplerle mi dolu?

کاندر آن خانه گهر یا گندم است ** گنج زر یا جمله مار و کژدم است‏

Yoksa içerde hazinemi var da kapısında yılan beklemekte? Çünkü altın hazinesi bekçisiz olmaz.

یا در او گنج است و ماری بر کران ** ز انکه نبود گنج زر بی‏پاسبان‏

Köle, düşünmeden öyle söz söylemekteydi ki başkaları beş yüz defa düşünür de ancak öyle bir söz söyleyebilir.

بی‏تامل او سخن گفتی چنان ** کز پس پانصد تامل دیگران‏

Sanki içinde deniz var, deniz de baştanbaşa söyleyen incilerle dolu… 850

گفتی اندر باطنش دریاستی ** جمله دریا گوهر گویاستی‏

Ondan parlayan her incinin nuru, Hak ile bâtılı ayırır.

نور هر گوهر کز او تابان شدی ** حق و باطل را از او فرقان شدی‏

Kuran’ın nuru da Hak ile bâtılı zerre, zerre fark eder, bize gösterir.

نور فرقان فرق کردی بهر ما ** ذره ذره حق و باطل را جدا

O incinin nuru, gözümüzün nuru olsaydı suali de biz sorardık, cevabı da biz verirdik.

نور گوهر نور چشم ما شدی ** هم سؤال و هم جواب از ما بدی‏

Gözünü eğrilttin de onun için ayı iki gördün. İşte bu bakış, şüpheye düşüp sual sormaya benzer.

چشم کژ کردی دو دیدی قرص ماه ** چون سؤال است این نظر در اشتباه‏

Gözünü doğrult da aya öyle bak ki tek göresin. İşte cevabı da bu! 855

راست گردان چشم را در ماهتاب ** تا یکی بینی تو مه را نک جواب‏

Düşünceni doğrult, iyi bak. Çünkü düşünce de o incinin pırıltılarındandır.

فکرتت که کژ مبین نیکو نگر ** هست آن فکرت شعاع آن گهر

Kulaktan gönle doğan her cevaba göz; onu bırak, cevabı benden duy der.

هر جوابی کان ز گوش آید به دل ** چشم گفت از من شنو آن را بهل‏

Kulak vasıtadır, vuslata erense göz; Göz hâl sahibidir, kulaksa dedikoduda!

گوش دلاله ست و چشم اهل وصال ** چشم صاحب حال و گوش اصحاب قال‏

Kulağın duygusu sıfatları tebdil eder, hâlbuki gözlerin apaçık görgüsü, mahiyetleri bile değiştirir.

در شنود گوش تبدیل صفات ** در عیان دیدها تبدیل ذات‏

Ateşin varlığını sözle bildin, bu varlığa sözle yakîn hâsıl ettinse pişmeyi iste, sözde kalma. 860

ز آتش ار علمت یقین شد از سخن ** پختگی جو در یقین منزل مکن‏

Yanmadıkça o bilgi, Aynel Yakîn değildir. Bu yakîn’i istiyorsan ateşe dal.

تا نسوزی نیست آن عین الیقین ** این یقین خواهی در آتش در نشین‏

Kulak, hakikate nüfuz ederse göz kesilir. Yoksa söz kulakta kalır, gönle tesir etmez.

گوش چون نافذ بود دیده شود ** ور نه قل در گوش پیچیده شود

Bu sözün sonu gelmez. Geri dön de padişah o kölelere ne yaptı, onu anlat!

این سخن پایان ندارد باز گرد ** تا که شه با آن غلامانش چه کرد

Padişahın o kölelerden birini bir yere yollayıp öbüründen bazı şeyler sorması

به راه کردن شاه یکی را از آن دو غلام و از این دیگر پرسیدن

Padişah o köleciği zeki görünce öbürüne “Beri gel” diye emretti.

آن غلامک را چو دید اهل ذکا ** آن دگر را کرد اشارت که بیا

Buradaki sevgiye ve acımaya delâlet eden “ceğiz” eki küçültme, horlama için değildir. Nitekim ana oğul’a “yavrucuğum” derse bu horlama sayılmaz. 865

کاف رحمت گفتمش تصغیر نیست ** جد چو گوید طفلکم تحقیر نیست‏

İkinci köle padişahın huzuruna geldi. Ağzı kokuyordu, dişleri de kapkaraydı.

چون بیامد آن دوم در پیش شاه ** بود او گنده دهان دندان سیاه‏

Padişah, onun sözünden pek hoşlanmadı ama nesi var, nesi yok diye sırlarını aramaya koyuldu.

گر چه شه ناخوش شد از گفتار او ** جستجویی کرد هم ز اسرار او

“Bu şekilde, bu pis kokulu ağızla biraz ötede otur; fakat o kadar da ileri gitme.

گفت با این شکل و این گند دهان ** دور بنشین لیک آن سو تر مران‏

Çünkü seninle uzaktan konuşmak gerek. Benimle düşüp kalkamazsın, benimle bir yerde oturamazsın.

که تو اهل نامه و رقعه بدی ** نه جلیس و یار و هم بقعه بدی‏

Biraz ötede dur da senin o ağzını bir tedavi edelim. Sen güzelsin, ben de hünerli bir doktorum. 870

تا علاج آن دهان تو کنیم ** تو حبیب و ما طبیب پر فنیم‏

Bir pire için yepyeni bir kilim yakılmaz ya. Sana da büsbütün göz yummak doğru değil.

بهر کیکی نو گلیمی سوختن ** نیست لایق از تو دیده دوختن‏

Bütün ayıplarınla beraber otur, iki üç hikâye söyle de aklın nasıl bir göreyim” dedi.

با همه بنشین دو سه دستان بگو ** تا ببینم صورت عقلت نکو

O zeki köleyi de “ Haydi git yıkanıp arın” diye hamama yolladı.

آن ذکی را پس فرستاد او به کار ** سوی حمامی که رو خود را بخار

Huzurundaki köleye “Aferin, sen akıllı bir adamsın, Hakikatte yüz köle değersin, bir değil.

وین دگر را گفت خه تو زیرکی ** صد غلامی در حقیقت نه یکی‏

Kapı yoldaşın, hakkında kötü şeyler söyledi, fakat sen hiç de öyle değilsin. O hasetçi herif, az kalsın bizi senden soğutuyordu. 875

آن نه‏ای که خواجه‏تاش تو نمود ** از تو ما را سرد می‏کرد آن حسود

Senin hakkında, hırsızdır, doğru adam değildir, münasebetsiz hareketlerde bulunur, ahlâksızdır, lânettir, şöyledir, böyledir demişti.” Dedi.

گفت او دزد و کژ است و کژنشین ** حیز و نامرد و چنان است و چنین‏

Köle dedi ki: “ O daima doğru söyler. Onun gibi doğru sözlü adam görmedim.

گفت پیوسته بده ست او راست گو ** راست گویی من ندیده ستم چو او

Doğru söyleme, yaradılışında vardır. Ne dese, aslı yok diyemem.

راست گویی در نهادش خلقتی است ** هر چه گوید من نگویم تهمتی است‏

O iyi düşünceli adamı ben kötü bilmem, kusuru üstüme alırım doğrusu.

کژ ندانم آن نکو اندیش را ** متهم دارم وجود خویش را

Padişahım, olabilir ki o bende bazı ayıplar görmüştür de ben onları kendimde görememişimdir. 880

باشد او در من ببیند عیبها ** من نبینم در وجود خود شها

Herkes, önce kendi kusurunu görseydi halini ıslah etmekten gaflet eder miydi?

هر کسی گر عیب خود دیدی ز پیش ** کی بدی فارغ خود از اصلاح خویش‏