- Buradaki sevgiye ve acımaya delâlet eden “ceğiz” eki küçültme, horlama için değildir. Nitekim ana oğul’a “yavrucuğum” derse bu horlama sayılmaz. 865
- کاف رحمت گفتمش تصغیر نیست ** جد چو گوید طفلکم تحقیر نیست
- İkinci köle padişahın huzuruna geldi. Ağzı kokuyordu, dişleri de kapkaraydı.
- چون بیامد آن دوم در پیش شاه ** بود او گنده دهان دندان سیاه
- Padişah, onun sözünden pek hoşlanmadı ama nesi var, nesi yok diye sırlarını aramaya koyuldu.
- گر چه شه ناخوش شد از گفتار او ** جستجویی کرد هم ز اسرار او
- “Bu şekilde, bu pis kokulu ağızla biraz ötede otur; fakat o kadar da ileri gitme.
- گفت با این شکل و این گند دهان ** دور بنشین لیک آن سو تر مران
- Çünkü seninle uzaktan konuşmak gerek. Benimle düşüp kalkamazsın, benimle bir yerde oturamazsın.
- که تو اهل نامه و رقعه بدی ** نه جلیس و یار و هم بقعه بدی
- Biraz ötede dur da senin o ağzını bir tedavi edelim. Sen güzelsin, ben de hünerli bir doktorum. 870
- تا علاج آن دهان تو کنیم ** تو حبیب و ما طبیب پر فنیم
- Bir pire için yepyeni bir kilim yakılmaz ya. Sana da büsbütün göz yummak doğru değil.
- بهر کیکی نو گلیمی سوختن ** نیست لایق از تو دیده دوختن
- Bütün ayıplarınla beraber otur, iki üç hikâye söyle de aklın nasıl bir göreyim” dedi.
- با همه بنشین دو سه دستان بگو ** تا ببینم صورت عقلت نکو
- O zeki köleyi de “ Haydi git yıkanıp arın” diye hamama yolladı.
- آن ذکی را پس فرستاد او به کار ** سوی حمامی که رو خود را بخار
- Huzurundaki köleye “Aferin, sen akıllı bir adamsın, Hakikatte yüz köle değersin, bir değil.
- وین دگر را گفت خه تو زیرکی ** صد غلامی در حقیقت نه یکی
- Kapı yoldaşın, hakkında kötü şeyler söyledi, fakat sen hiç de öyle değilsin. O hasetçi herif, az kalsın bizi senden soğutuyordu. 875
- آن نهای که خواجهتاش تو نمود ** از تو ما را سرد میکرد آن حسود
- Senin hakkında, hırsızdır, doğru adam değildir, münasebetsiz hareketlerde bulunur, ahlâksızdır, lânettir, şöyledir, böyledir demişti.” Dedi.
- گفت او دزد و کژ است و کژنشین ** حیز و نامرد و چنان است و چنین
- Köle dedi ki: “ O daima doğru söyler. Onun gibi doğru sözlü adam görmedim.
- گفت پیوسته بده ست او راست گو ** راست گویی من ندیده ستم چو او
- Doğru söyleme, yaradılışında vardır. Ne dese, aslı yok diyemem.
- راست گویی در نهادش خلقتی است ** هر چه گوید من نگویم تهمتی است
- O iyi düşünceli adamı ben kötü bilmem, kusuru üstüme alırım doğrusu.
- کژ ندانم آن نکو اندیش را ** متهم دارم وجود خویش را
- Padişahım, olabilir ki o bende bazı ayıplar görmüştür de ben onları kendimde görememişimdir. 880
- باشد او در من ببیند عیبها ** من نبینم در وجود خود شها
- Herkes, önce kendi kusurunu görseydi halini ıslah etmekten gaflet eder miydi?
- هر کسی گر عیب خود دیدی ز پیش ** کی بدی فارغ خود از اصلاح خویش
- Halk kendisisinden gafildir babam gafil. Onun için birbirlerinin kusurunu görürler.
- غافلند این خلق از خود ای پدر ** لاجرم گویند عیب همدگر
- Ben kendi yüzümü göremem de senin yüzünü görürüm; sen de benim yüzümü görürsün.
- من نبینم روی خود را ای شمن ** من ببینم روی تو تو روی من
- Kendi yüzünü görmeye muktedir olanın nuru, halkın nurundan artıktır.
- آن کسی که او ببیند روی خویش ** نور او از نور خلقان است بیش
- O ölse bile nuru bakidir. Çünkü görüşü, Allah görüşüdür. 885
- گر بمیرد دید او باقی بود ** ز انکه دیدش دید خلاقی بود
- Kendi yüzünü, gözünün önünde apaçık bir surette gören nur, bildiğimiz nur değildir”.
- نور حسی نبود آن نوری که او ** روی خود محسوس بیند پیش رو
- Padişah “Şimdi o senin ayıplarını söylediğin gibi sen de onun ayıplarını söyle
- گفت اکنون عیبهای او بگو ** آن چنان که گفت او از عیب تو
- Ki, benim dostum olduğunu, memleketimde emin bir vekilim bulunduğunu ve beni sevdiğini bileyim” dedi.
- تا بدانم که تو غم خوار منی ** کدخدای ملکت و کار منی
- Köle dedi ki; “Padişahım, o benim iyi bir kapı yoldaşımsa da kusurlarını söyleyeyim:
- گفت ای شه من بگویم عیبهاش ** گر چه هست او مر مرا خوش خواجهتاش
- Kusuru; sevgi, vefa, insanlık, doğruluk, zekâ ve dostluktur. 890
- عیب او مهر و وفا و مردمی ** عیب او صدق و ذکا و هم دمی
- En ehemmiyetsiz kusuru cömertlik, düşkünlere yardım etmektir. Ama nasıl cömertlik? Canını da verir.
- کمترین عیبش جوانمردی و داد ** آن جوانمردی که جان را هم بداد
- Allah bu can bağışlamaya karşılık yüz binlerce can ihsan eder. Bunu görmeyen kişi nasıl cömert olabilir?
- صد هزاران جان خدا کرده پدید ** چه جوانمردی بود کان را ندید
- Eğer görseydin nasıl olur da can vermeden çekinir, bir can için bu kadar tasalanırdın?
- ور بدیدی کی به جان بخلش بدی ** بهر یک جان کی چنین غمگین شدی
- Su kenarındayken suyu sakınan, esirgeyen, ancak ırmağı görmeyendir.
- بر لب جو بخل آب آن را بود ** کاو ز جوی آب نابینا بود
- Peygamber “Kıyamet gününde verilecek karşılığı yakînen bilen, 895
- گفت پیغمبر که هر که از یقین ** داند او پاداش خود در یوم دین
- Bire on karşılık verileceğini anlayan kişinin cömertliği artıp durur, bu çeşit adam, türlü, türlü cömertlikler icat eder.” dedi.
- که یکی را ده عوض میآیدش ** هر زمان جودی دگرگون زایدش
- Cömertlik, bütün karşılıkları görmedir. Şu halde karşılığı görüş, korkunun zıddıdır.
- جود جمله از عوضها دیدن است ** پس عوض دیدن ضد ترسیدن است
- Nekeslik de karşılıkları görmemektir. İnciyi görmek, denize dalan dalgıcı sevindirir.
- بخل نادیدن بود اعواض را ** شاد دارد دید در خواض را
- Eğer cömertliğe karşılık verilecek olan şeyleri herkes görseydi dünyada kimse nekes olamazdı. Çünkü hiçbir kimse karşılıksız bir şey bağışlamaz.
- پس به عالم هیچ کس نبود بخیل ** ز انکه کس چیزی نبازد بیبدیل
- Şu halde cömertlik gözden gelir, elden değil. İşe yarayan görüştür, gözü açıktan başkası kurtulamaz. 900
- پس سخا از چشم آمد نه ز دست ** دید دارد کار جز بینا نرست
- Arkadaşımın bir kusuru da kendisini görmemesidir. O, kendisinde kusur arar durur.
- عیب دیگر این که خود بین نیست او ** هست او در هستی خود عیب جو
- Kendi ayıbını söyler, kendi ayıbını arar. Herkesi iyi bilir, herkesle dosttur da kendisiyle dost değildir.”
- عیب گوی و عیب جوی خود بده ست ** با همه نیکو و با خود بد بده ست
- Padişah “ Arkadaşını övmede ileri gitme. Onu överken kendini övmeye kalkışma.
- گفت شه جلدی مکن در مدح یار ** مدح خود در ضمن مدح او میار
- Çünkü onu imtihana çekersem ilerde utanırsın” dedi.
- ز انکه من در امتحان آرم و را ** شرمساری آیدت در ما ورا
- Kölenin, iyi zannı yüzünden arkadaşının doğruluğuna ve vefakârlığına yemin etmesi
- قسم غلام در صدق و وفای یار خود از طهارت ظن خود
- Köle dedi ki; “ Hüküm ve kudret sahibi, bağışlayan ve acıyan Ulu Allah’a ant olsun… 905
- گفت نه و الله و بالله العظیم ** مالک الملک و به رحمان و رحیم
- Peygamberleri, ihtiyacı olduğundan değil de fazlından, kereminden gönderen,
- آن خدایی که فرستاد انبیا ** نه به حاجت بل به فضل و کبریا
- Aşağılık topraktan, yüce padişahlar yaratan.
- آن خداوندی که از خاک ذلیل ** آفرید او شهسواران جلیل
- Onları topraktan yaratılmış mahlûkatın tabiatlarından arıtan, gök ehlinin derecelerinden üstün kılan,
- پاکشان کرد از مزاج خاکیان ** بگذرانید از تک افلاکیان
- Ateşten saf bir nur yaratıp onunla bütün nurları parlatan,
- بر گرفت از نار و نور صاف ساخت ** وانگه او بر جملهی انوار تاخت
- Nurlara doğan, nurları aydınlatan nuru yaratan, Âdem peygamberin feyiz alıp marifete eriştiği aydın ziyayı meydana getiren, 910
- آن سنا برقی که بر ارواح تافت ** تا که آدم معرفت ز آن نور یافت
- Âdem’den bitip Şîs’in devşirdiği nuru, Âdem’in görüp Şîs’i yerine halife ettiği nuru.
- آن کز آدم رست و دست شیث چید ** پس خلیفهش کرد آدم کان بدید
- Nuh’un feyiz aldığı, can denizi havasında inciler yağdırdığı nuru halk edene ant olsun.
- نوح از آن گوهر که برخوردار بود ** در هوای بحر جان دربار بود
- İbrahim’in canı o nurlardan nurlandı da pervasızca ateş şulelerine koştu, ateşe atıldı.
- جان ابراهیم از آن انوار زفت ** بیحذر در شعلههای نار رفت
- İsmail, onun ırmağına düştü de o yüzden parlak bıçağın önüne baş koydu, boyun verdi.
- چون که اسماعیل در جویش فتاد ** پیش دشنهی آب دارش سر نهاد