English    Türkçe    فارسی   

2
981-1030

  • Yerinde ve değerinde bir hizmette bulunsa, savaşta bir yararlık gösterse o araz da bir hil’at şeklinde temessül etmekte.
  • بنده‏ات چون خدمت شایسته کرد ** آن عرض نه خلعتی شد در نبرد

  • Bu arazla cevher, kuşla yumurtadır; bu ondan olmakta, o bundan doğmakta.”
  • این عرض با جوهر آن بیضه است و طیر ** این از آن و آن از این زاید به سیر

  • Padişah, köleye “ Tut ki dediklerin doğru, hepsini kabul ettim. Fakat arazlardan bir cevher doğmadı ki” dedi.
  • گفت شاهنشه چنین گیر المراد ** این عرضهای تو یک جوهر نزاد

  • Köle “ Bu iyi ve kötü dünyası, gayp âlemi haline gelsin, iyilik ve fenalık apaçık bilinmesin diye akıl onları gizlemiştir.
  • گفت مخفی داشته ست آن را خرد ** تا بود غیب این جهان نیک و بد

  • Çünkü fikrin şekil ve suretleri meydana çıksaydı kâfir ve mümin, yalnız Allah’ı zikreder, başka bir söz söyleyemezdi. 985
  • ز انکه گر پیدا شدی اشکال فکر ** کافر و مومن نگفتی جز که ذکر

  • Eğer iyilik ve kötülükten meydana gelen suretler gizli olmayıp da meydana bulunsaydı küfür ve iman, apaçık meydana çıkar, alında yazılırdı.
  • پس عیان بودی نه غیب ای شاه این ** نقش دین و کفر بودی بر جبین‏

  • O takdirde nasıl olurdu da bu âlemde put kalır, puta tapan bulunurdu? Nasıl olur da kimsenin kimseyle alay etmeye mecali kalırdı.
  • کی درین عالم بت و بتگر بدی ** چون کسی را زهره‏ی تسخر بدی‏

  • O vakit bu dünyamız kıymet kesilirdi. Kıyamette kim suç işleyebilir” dedi.
  • پس قیامت بودی این دنیای ما ** در قیامت کی کند جرم و خطا

  • Padişah “ Allah bütün mücazatı gizledi, gizledi ama avamdan gizledi, kendi haslarından değil.
  • گفت شه پوشید حق پاداش بد ** لیک از عامه نه از خاصان خود

  • Ben bir emiri tuzağa düşürmek dilersem emirlerden gizlerim, fakat vezirden gizlemem. 990
  • گر به دامی افکنم من یک امیر ** از امیران خفیه دارم نه از وزیر

  • Hak bana işlerin mükâfat ve mücazaatını, amellerden yüz binlercesinin büründüğü suretleri gösterdi.
  • حق به من بنمود پس پاداش کار ** وز صورهای عملها صد هزار

  • Ben bilirim ama sen de bir nişane ver. Ay, bulutla örtülse de bana gizli değildir” dedi.
  • تو نشانی ده که من دانم تمام ** ماه را بر من نمی‏پوشد غمام‏

  • Köle, mademki olanı, biteni olduğu gibi biliyorsun; beni söyletmeden kastın ne, deyince;
  • گفت پس از گفت من مقصود چیست ** چون تو می‏دانی که آن چه بود چیست‏

  • Padişah “ Dünyayı izhar etmekteki hikmet, Allah’ın ilmindekileri izhar etmektir.
  • گفت شه حکمت در اظهار جهان ** آن که دانسته برون آید عیان‏

  • Bildiğini izhar etmedikçe âlemdeki zahmet ve meşakkatleri belirtmez. 995
  • آن چه می‏دانست تا پیدا نکرد ** بر جهان ننهاد رنج طلق و درد

  • Senden bir kötülük yahut iyilik meydana gelmeksizin hatta bir an bile duramazsın.
  • یک زمان بی‏کار نتوانی نشست ** تا بدی یا نیکیی از تو نجست‏

  • Bu amelleri izhar etme zarureti, sırrının açığa çıkması içindir.
  • این تقاضاهای کار از بهر آن ** شد موکل تا شود سرت عیان‏

  • Nasıl olur da ipliğin ucunu gönlün çekip durduğu halde iplik eğirme âletine benzeyen tenin işlemez?
  • پس کلابه‏ی تن کجا ساکن شود ** چون سر رشته‏ی ضمیرش می‏کشد

  • Tasalanman, dertlenmen; gönlünün o çekişine, isteğine alamettir. O işi yapmamak da sana açıkça can çekişmedir, ölümdür.
  • تاسه‏ی تو شد نشان آن کشش ** بر تو بی‏کاری بود چون جان کنش‏

  • Bu âlem de daimî olarak doğurur, o âlem de. Her sebep anadır, eser çocuğunu meydana getirir. 1000
  • این جهان و آن جهان زاید ابد ** هر سبب مادر اثر از وی ولد

  • Eser doğdu mu ondan da şaşılacak sebepler doğması için sebep haline gelir.
  • چون اثر زایید آن هم شد سبب ** تا بزاید او اثرهای عجب‏

  • Bu sebepler, nesilden nesile yürür gider. Fakat görmek için adamakıllı aydın bir göz lâzım dedi” dedi.
  • این سببها نسل بر نسل است لیک ** دیده‏ای باید منور نیک نیک‏

  • Padişah, onunla konuşurken söz buraya gelince o köleden bir alâmet gördü mü, görmedi mi? Bilmem.
  • شاه با او در سخن اینجا رسید ** یا بدید از وی نشانی یا ندید

  • Hakikati arayan o padişahın, köleden bir nişan, bir alâmet görmesi, hiç de umulmayacak bir şey değil. Fakat gördüğünü söylemek için bize izin yok.
  • گر بدید آن شاه جویا دور نیست ** لیک ما را ذکر آن دستور نیست‏

  • Öbür köle hamamdan gelince padişah, onu da huzuruna çağırdı. 1005
  • چون ز گرمابه بیامد آن غلام ** سوی خویشش خواند آن شاه و همام‏

  • “Sıhhatler olsun, daimi âfiyetler olsun. Ne de lâtif, ne de zarif, ne de güzelsin.
  • گفت صحا لک نعیم دایم ** بس لطیفی و ظریف و خوب رو

  • Yazık, öbür kölenin söyleyip durduğu kötü huyların da olmasa ne olurdu?
  • ای دریغا گر نبودی در تو آن ** که همی‏گوید برای تو فلان‏

  • O zaman yüzünü gören neşeye dalardı. Seni görmek, cihana malik olmaya değerdi” dedi.
  • شاد گشتی هر که رویت دیده‏یی ** دیدنت ملک جهان ارزیدیی‏

  • Köle dedi ki: “ Padişahım, o dinsizin hakkımda söylediklerini bir parçacık anlat!”
  • گفت رمزی ز آن بگو ای پادشاه ** کز برای من بگفت آن دین تباه‏

  • Padişah “ Önce ikiyüzlülüğünü anlattı. Ona göre sen görünüşte bir deva, fakat hakikatte bir dertmişsin” dedi. 1010
  • گفت اول وصف دو روییت کرد ** کاشکارا تو دوایی خفیه درد

  • Köle, dostunun kötülüğünü bu suretle padişahtan duyunca derhal, kızgınlık denizi köpürdü.
  • خبث یارش را چو از شه گوش کرد ** در زمان دریای خشمش جوش کرد

  • Ağzı köpüklendi, yüzü kızardı, onun aleyhinde bulunma dalgasına düştü, bu dalgalar, hadden aştı.
  • کف بر آورد آن غلام و سرخ گشت ** تا که موج هجو او از حد گذشت‏

  • Dedi ki : “ O evvelce benimle dosttu. Kıtlıkta kalmış köpek gibi hayli pislik yemişti.”
  • کاو ز اول دم که با من یار بود ** همچو سگ در قحط بس گه خوار بود

  • Çan gibi durmadan onun aleyhinde bulunmaya başlayınca padişah, elini ağzına götürüp “ Kâfi” dedi.
  • چون دمادم کرد هجوش چون جرس ** دست بر لب زد شهنشاهش که بس‏

  • “Bu sınamayla onu da anladım, seni de. Senin canın kokmuş, onun ağzı. 1015
  • گفت دانستم ترا از وی بدان ** از تو جان گنده ست و از یارت دهان‏

  • Ey kokuşuk canlı, uzak otur. O âmir olsun, sen onun memuru ol!”
  • پس نشین ای گنده جان از دور تو ** تا امیر او باشد و مأمور تو

  • Ulular bunun için “ Dünyada insanın rahatı, dilini korumasındadır” dediler.
  • در حدیث آمد که تسبیح از ریا ** همچو سبزه‏ی گولخن دان ای کیا

  • “Riya ile tespih, külhanda biten yeşilliğe benzer” mealinde bir hadis vardır, bunu böyle bil ey ulu kişi!
  • پس بدان که صورت خوب و نکو ** با خصال بد نیرزد یک تسو

  • Güzel ve iyi suret, bil ki kötü huyla beraber olunca bir kalp akça bile değmez!
  • ور بود صورت حقیر و ناپذیر ** چون بود خلقش نکو در پاش میر

  • Bil ki zahiri suret yok olur, fakat mana âlemi ebedidir, kalır. 1020
  • صورت ظاهر فنا گردد بدان ** عالم معنی بماند جاودان‏

  • Testinin suretiyle ne vakte dek oynayıp duracaksın? Testinin nakşından geç, ırmağa, suya yürü.
  • چند بازی عشق با نقش سبو ** بگذر از نقش سبو رو آب جو

  • Suretini gördün ama manadan gafilsin. Akıllıysan sedeften bir inci seç, çıkar.
  • صورتش دیدی ز معنی غافلی ** از صدف دری گزین گر عاقلی‏

  • Âlemdeki bu sedefe benzeyen kalıpların hepsi can denizinden diriyse de,
  • این صدفهای قوالب در جهان ** گر چه جمله زنده‏اند از بحر جان‏

  • Her sedefte inci bulunmaz, gözünü aç da her birinin içine bak!
  • لیک اندر هر صدف نبود گهر ** چشم بگشا در دل هر یک نگر

  • Onda ne var, bunda ne var? Onu anla. Çünkü o değerli inci nadir bulunur. 1025
  • کان چه دارد وین چه دارد می‏گزین ** ز انکه کمیاب است آن در ثمین‏

  • Surete talip olursan (bu şuna benzer:) bir dağ, görünüşte büyüklük bakımından lâl’in yüzlerce mislidir.
  • گر به صورت می‏روی کوهی به شکل ** در بزرگی هست صد چندان که لعل‏

  • Senin elin, ayağın, saçın, sakalın da gözünden yüzlerce defa daha büyüktür.
  • هم به صورت دست و پا و پشم تو ** هست صد چندان که نقش چشم تو

  • Fakat iki gözün, bütün azadan daha kıymetli olduğu meydandadır.
  • لیک پوشیده نباشد بر تو این ** کز همه اعضا دو چشم آمد گزین‏

  • Gönlüne gelen bir tek düşünce yüzünden de yüzlerce cihan, bir anda baş aşağı devrilir gider.
  • از یک اندیشه که آید در درون ** صد جهان گردد به یک دم سر نگون‏

  • Padişahın cismi, surette birdir ama yüz binlerce asker, arkasından koşar. 1030
  • جسم سلطان گر به صورت یک بود ** صد هزاران لشکرش در پی دود