Âdeta ardından bir yılan gidiyor; birisi de damdan görüp haber veriyor.2970
افعیی بر پشت تو بر می‌رود ** او ز بامی بیندش آگه کند
Ona sus, beni dertlendirme, bana keder verme diyorsun. Adamcağız, peki benden günah gitti diyor.
گوییش خاموش غمگینم مکن ** گوید او خوش باش خود رفت آن سخن
Fakat yılan seni boynundan sokunca bütün neşen zehir kesilir de o adama,
چون زند افعی دهان بر گردنت ** تلخ گردد جمله شادی جستنت
“Be adam mademki iş böyleydi, neden yenini yakanı yırtarak feryat etmedin?
پس بدو گویی همین بود ای فلان ** چون بندریدی گریبان در فغان
Yahut yukardan tepeme bir taş atıp bana işin ciddiyetini, işin vehametini bildirmedin?” dersin.
یا ز بالایم تو سنگی می‌زدی ** تا مرا آن جد نمودی و بدی
O adam da iyi ama sen, benim sözümden inciniyordun. Ne faydası var? Sana çok söyledim ama kâr etmedi ki.2975
او بگوید زآنک می‌آزرده‌ای ** تو بگویی نیک شادم کرده‌ای
Ben sana iyilik ettim, seni bu kötü işten kurtarmak için öğütler verdim.
گفت من کردم جوامردی بپند ** تا رهانم من ترا زین خشک بند
Kötülüğünden bu iyiliğin kadrini bilmedin… Öğüdüm, seni büsbütün azdırdı, bana büsbütün cefa etmeye, beni büsbütün incitmeye başladın der.
از لیمی حق آن نشناختی ** مایه‌ی ایذا و طغیان ساختی
Aşağılık, kötü kişilerin huyu budur. Sen ona iyilik ettin mi o, sana kötülük eder.
این بود خوی لیمان دنی ** بد کند با تو چو نیکویی کنی
Sabırla nefsin belini bük. O alçaktır, kötüdür, iyilik etmeye gelmez ona!
نفس را زین صبر می‌کن منحنیش ** که لیمست و نسازد نیکویش
Kerem sahibi birisine ihsanda bulunursan değer. Bire karşılık sana yedi yüz verir.2980
با کریمی گر کنی احسان سزد ** مر یکی را او عوض هفصد دهد
Bu alçağa da cefa eder, onu kahreylersen sana aşırı vefalar gösterir, kulun kölen olur.
با لیمی چون کنی قهر و جفا ** بنده‌ای گردد ترا بس با وفا
Kâfirler, nimete eriştiler mi cefa tohumunu ekerler de sonra cehennemde, aman yarabbi diye bağırıp dururlar.”
کافران کارند در نعمت جفا ** باز در دوزخ نداشان ربنا
Allah’ın ahrette cehennemi, dünyada zindanı yaratmadan maksadı, kendilerini büyük görenlerin ister istemez Allah’a kulluk etmeleridir
حکمت آفریدن دوزخ آن جهان و زندان این جهان تا معبد متکبران باشد کی ائتیا طوعا او کرها
Alçaklar, cefaya, derde düştüler mi arınır, temizlenirler. Vefa gördüler mi de cefakâr olurlar.
که لیمان در جفا صافی شوند ** چون وفا بینند خود جافی شوند
Şu halde onların ibadet edecekleri mescit cehennemdir, yabancı kuşun ayağını bağlayan, tuzaktır.
مسجد طاعاتشان پس دوزخست ** پای‌بند مرغ بیگانه فخست
Zindan da hırsızın, alçak kişinin ibadet yeridir. Orada daima Hakk’ı anar durur.2985
هست زندان صومعه‌ی دزد و لیم ** کاندرو ذاکر شود حق را مقیم
Mademki insanın yaratılmasında ki maksat, Allah’a ibadet etmesiydi, şu halde ibadetten baş çeken, ibadete yanaşmayan kişinin ibadet yeri cehennemdir.
چون عبادت بود مقصود از بشر ** شد عبادتگاه گردن‌کش سقر
İnsan her işi yapabilir, fakat yaratılmasındaki maksat ibadettir.
آدمی را هست در هر کار دست ** لیک ازو مقصود این خدمت بدست
“Ben, insanları, cinleri ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.” Bu ayeti okusana. Âlemin yaratılmasında ki maksat, ibadetten başka bir şey değil!
ما خلقت الجن و الانس این بخوان ** جز عبادت نیست مقصود از جهان
Kitaptan maksat, içindeki fendir ama dilersen sen onu yastık da yapabilirsin ya.
گرچه مقصود از کتاب آن فن بود ** گر توش بالش کنی هم می‌شود
Fakat ondan maksat yastık olması değil, bilgi, irfan, irşat ve faydadır.2990
لیک ازو مقصود این بالش نبود ** علم بود و دانش و ارشاد سود
Kılıcı mıh yaparsan zafere mağlûbiyeti tercih ettin demektir.
گر تو میخی ساختی شمشیر را ** برگزیدی بر ظفر ادبار را
İnsandan maksat ilimdir, doğru yolu bulmaktır ama her insanın bir ibadet yeri var.
گرچه مقصود از بشر علم و هدیست ** لیک هر یک آدمی را معبدیست
Kerem sahibine ikramda bulundun mu bu ikram, ona ibadet yeridir, ikrama uğradıkça şükreder. Alçağı da aşağılattın, alçağa da kötülük ettin mi onu ibadete sevk edersin.
معبد مرد کریم اکرمته ** معبد مرد لیم اسقمته
Vur alçakların başına ki yere baş koysunlar… Ver kerem sahiplerine ki ihsanına mazhar oldukça şükretsinler!
مر لیمان را بزن تا سر نهند ** مر کریمان را بده تا بر دهند
Hulâsa Allah iki mescit yaratmıştır: Cehennem onların mescidi, cennet bunların!2995
لاجرم حق هر دو مسجد آفرید ** دوزخ آنها را و اینها را مزید
Musa, o iç ağrısı kavim, başlarını eğsin diye Kudüs’te alçacık bir kapı yaptırdı.
ساخت موسی قدس در باب صغیر ** تا فرود آرند سر قوم زحیر
Çünkü onlar cebbar, başı dik kişilerdi. Onlara bu küçücük, bu alçacık kapı, niyaz kapısıdır, cehennemdir!
زآنک جباران بدند و سرفراز ** دوزخ آن باب صغیرست و نیاز
Allah, padişahların suretini Hakk’a tabi olmayanları yola getirmek için halk etmiştir. Nitekim Musa aleyhisselâm da Kudüs kalesinin duvarına dik başlı cebbarlar eğilerek girsinler ve girerken secde ederek, Yarabbi günahlarımızı al bizden, desinler diye küçücük, alçacık bir kapı yaptı
بیان آنک حق تعالی صورت ملوک را سبب مسخر کردن جباران کی مسخر حق نباشند ساخته است چنانک موسی علیه السلام باب صغیر ساخت بر ربض قدس جهت رکوع جباران بنی اسرائیل وقت در آمدن کی ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطة
İyi bak, kendine gel! Allah, padişahları etten, kemikten küçücük bir kapı olarak halk etti ya.
آنچنانک حق ز گوشت و استخوان ** از شهان باب صغیری ساخت هان
Dünya ehli olanlar, onlara secde ederler. Çünkü Allah’a secde etmenin düşmanıdır onlar!
اهل دنیا سجده‌ی ایشان کنند ** چونک سجده‌ی کبریا را دشمنند
Dünya ehline bir fışkı yerceğizini mihrap düzdü… O mihrabın adı da bey, padişah!3000
ساخت سرگین‌دانکی محرابشان ** نام آن محراب میر و پهلوان
Bu tertemiz kapıya lâyık değilsiniz ki… Temiz kişiler, şeker kamışıdır, sizse bomboş birer kamıştan ibaretsiniz.
لایق این حضرت پاکی نه‌اید ** نیشکر پاکان شما خالی‌نیید
O çeşit köpeklere elbette bu çeşit bayağılık adamlar hürmet ederler. Öyle adi kişiye hürmet etmek, öyle adi adama inanmak, aslana ardır.
آن سگان را این خسان خاضع شوند ** شیر را عارست کو را بگروند
Fare huylulara kedi bey olur. Fare kim oluyor ki aslandan korksun?
گربه باشد شحنه هر موش‌خو ** موش که بود تا ز شیران ترسد او
Fare huyludur, Allah köpeklerinden korkarlar,
خوف ایشان از کلاب حق بود ** خوفشان کی ز آفتاب حق بود
Uluların virdi, (Rabbimiz yücelerin yücedir) sözüdür. Bu aptallara lâyık olan Rab ise kendisinde Allah kuvveti vehmeden dünya büyükleridir.3005
ربی الاعلاست ورد آن مهان ** رب ادنی درخور این ابلهان
Fare, nasıl olurda savaş aslanlarından korkar. Onlardan korkanlar, misk ceylânlarıdır ancak.
موش کی ترسد ز شیران مصاف ** بلک آن آهوتگان مشک‌ناف
Yürü ey çömlek yalayıcı, kâse yalayıcının yanına git… Onu kendine Allah say, velinimet say!
رو به پیش کاسه‌لیس ای دیگ‌لیس ** توش خداوند و ولی نعمت نویس
Kâfi yeter artık… Uzun uzadıya anlatmaya girişsem beyler, padişahlar, hem kızarlar, hem de anlattıklarımın kendilerinde olduğunu bilirler anlarlar.
بس کن ار شرحی بگویم دور دست ** خشم گیرد میر و هم داند که هست
Hulâsa ey kerem sahibi, alçak nefse iyilik etme, kötü davran da alçaklarla beraber o da sana boyun eğsin, teslim olsun.
حاصل این آمد که بد کن ای کریم ** با لیمان تا نهد گردن لیم
Alçak nefse ihsanda bulunursa alçaklar gibi nimeti inkâr eder, azgınlaşır.3010
با لیم نفس چون احسان کند ** چون لیمان نفس بد کفران کند
İşte mihnette, meşakkatte bulunanların şükretmesi, nimet ve devlet sahiplerinin azgın ve hilebaz olmaları bu yüzdendir.
زین سبب بد که اهل محنت شاکرند ** اهل نعمت طاغیند و ماکرند
Altınlarla bezenmiş kaftanlara bürünen beyler, padişahlar azgın kişilerdir. Abaya sarınan yoksul yok mu? Şükreden odur işte.