- Tutalım, velilerin sessiz, harfsiz sözlerini duymuyor, işitmiyorsun; işte gördün ya… Misli sende de var; neden inanmıyorsun a sağır!
- گیرم ای کر خود تو آن را نشنوی ** چون مثالش دیده‌ای چون نگروی
- Kendi anlayışındaki kusur yüzünden Mesnevi’yi kınamaya kalkışana cevap
- جواب طعنه‌زننده در مثنوی از قصور فهم خود
- Ey kınayan köpek, sen hav hav edip duruyor da Kur’an’ı kınamakla hükmünden kendimi kurtarırım mı sanıyorsun?
- ای سگ طاعن تو عو عو می‌کنی ** طعن قرآن را برون‌شو می‌کنی
- Bu o aslan değil ki ondan canını halâs etmeğe muvaffak olasın yahut kahrının pençesinden imanını kurtarasın!
- این نه آن شیرست کز وی جان بری ** یا ز پنجه‌ی قهر او ایمان بری
- Kur’an, kıyamete kadar, ey kendilerini bilgisizliğe feda edenler, diye nida eder.
- تا قیامت می‌زند قرآن ندی ** ای گروهی جهل را گشته فدی
- Der ki: “Siz, beni masal sandınız da kınama ve kâfirlik tohumunu ektiniz! 4285
- که مرا افسانه می‌پنداشتید ** تخم طعن و کافری می‌کاشتید
- Fakat kınayıp da aslı yok, masaldan ibaret dediniz ama gördünüz ya… Siz yok oldunuz, siz masal oldunuz.
- خود بدیدیت آنک طعنه می‌زدیت ** که شما فانی و افسانه بدیت
- Ben Allah’ın kelâmıyım, Allah’la kaimim. Canın canına gıdayım; arı duru, parlak bir yakutum.
- من کلام حقم و قایم به ذات ** قوت جان جان و یاقوت زکات
- Ben, güneşin nuruyum… Sizin üstünüze vurdum, sizi aydınlattım; fakat güneşten ayrılmış değilim.
- نور خورشیدم فتاده بر شما ** لیک از خورشید ناگشته جدا
- Bakın, ben âşıkları ölümden kurtarmak için buracıkta akıp duran bir âbıhayatım.
- نک منم ینبوع آن آب حیات ** تا رهانم عاشقان را از ممات
- Hırsınız, hasediniz bu kötü kokuyu salmasaydı Allah, sizin mezarlarınıza da bundan bir katrecik saçardı. 4290
- گر چنان گند آزتان ننگیختی ** جرعه‌ای بر گورتان حق ریختی
- O, Hakîm’in sözünü, o Hakîm’in öğüdünü tutmaz mıyım hiç? Her kötü ve yanlış kınama yüzünden gönlümü bozmam, işimden, sözümden kalmam.
- نه بگیرم گفت و پند آن حکیم ** دل نگردانم بهر طعنی سقیم
- Seyislerin ıslık çalmaları yüzünden tayın ürküp su içmemesi
- مثل زدن در رمیدن کره‌ی اسپ از آب خوردن به سبب شخولیدن سایسان
- Hakîm-i Gaznevî, buyurmuştur ki: tayla anası su içerlerken,
- آنک فرمودست او اندر خطاب ** کره و مادر همی‌خوردند آب
- Seyisler, atlar gelsinler, su içsinler diye ıslık çalıyorlardı.
- می‌شخولیدند هر دم آن نفر ** بهر اسپان که هلا هین آب خور
- Tay ıslık sesini duyunca başını kaldırdı, ürküp su içmekten vazgeçti.
- آن شخولیدن به کره می‌رسید ** سر همی بر داشت و از خور می‌رمید
- Anası “Yavrucuğum, neye ürküyor su içmiyorsun?” diye sordu. 4295
- مادرش پرسید کای کره چرا ** می‌رمی هر ساعتی زین استقا
- Tay dedi ki: “Bunlar ıslık çalıyorlar. Hep birden ıslık çalmalarından korktum.
- گفت کره می‌شخولند این گروه ** ز اتفاق بانگشان دارم شکوه
- Yüreğim titredi, yerinden oynadı. Hep birden ıslık çalıp bağırmaları beni korkuttu.”
- پس دلم می‌لرزد از جا می‌رود ** ز اتفاق نعره خوفم می‌رسد
- Anası “Dünya kurulalı abes işler de bulunanlar vardır… Bu dünya böyle kurulmuş, böyle gider!
- گفت مادر تا جهان بودست ازین ** کارافزایان بدند اندر زمین
- Benim akıllı yavrucuğum, sen işine bak… Onların kendi saçlarını, sakallarını yolmaları yakındır!” dedi.
- هین تو کار خویش کن ای ارجمند ** زود کایشان ریش خود بر می‌کنند
- Vakit var, tertemiz ve gür su da akıp gidiyor. Sudan ayrılırsın, ayrılık seni şahrem şahrem eder… Bundan önce davran da, 4300
- وقت تنگ و می‌رود آب فراخ ** پیش از آن کز هجر گردی شاخ شاخ
- Âbıhayat’la dolu olan ırmaktan su içmeye bak… İç de senden nebatlar bitsin!
- شهره کاریزیست پر آب حیات ** آب کش تا بر دمد از تو نبات
- Ey gafil susuz, biz velilerin sözlerinden Hızır’ın Âbıhayat’ını içmekteyiz, gel!
- آب خضر از جوی نطق اولیا ** می‌خوریم ای تشنه‌ی غافل بیا
- Bu gür suyu görmüyorsan bari körler gibi gel de testini suya daldır.
- گر نبینی آب کورانه بفن ** سوی جو آور سبو در جوی زن
- Bu ırmakta su var, bunu duydun ya… Köre, taklitle iş yapmak gerek!
- چون شنیدی کاندرین جو آب هست ** کور را تقلید باید کار بست
- Suyu sayıklayıp duran testini ırmağa daldır… Daldırınca ağırlaştığını anlarsın… 4305
- جو فرو بر مشک آب‌اندیش را ** تا گران بینی تو مشک خویش را
- Anlarsın da su olduğuna inanırsın, gönlün o zaman bu kuru taklitten kurtulur.
- چون گران دیدی شوی تو مستدل ** رست از تقلید خشک آنگاه دل
- Kör, ırmak suyunu açıkça göremez ama testinin ağırlaştığını anlayınca su olduğunu bilir.
- گر نبیند کور آب جو عیان ** لیک داند چون سبو بیند گران
- Çünkü testi önce hafifti, ırmağa daldırılınca ağırlaştı, içi hayli suyla doldu.
- که ز جو اندر سبو آبی برفت ** کین سبک بود و گران شد ز آب و زفت
- Evvelce her yel beni kapıp beni götürürdü, fakat şimdi ağırlaştım” beni yel kapamaz artık.
- زانک هر بادی مرا در می‌ربود ** باد می‌نربایدم ثقلم فزود
- Akılsız kişileri her türlü yel kapıp gider. Çünkü onların kuvvetleri sağlam değildir. 4310
- مر سفیهان را رباید هر هوا ** زانک نبودشان گرانی قوی
- Kötü ve hayırsız adam, lengersiz gemidir; ne demir atmıştır, ne bir yere bağlıdır; deli rüzgârlardan kurtulamaz ki.
- کشتی بی‌لنگر آمد مرد شر ** که ز باد کژ نیابد او حذر
- Akıllıya emniyet ve huzur veren akıl lengeridir… Akıllılardan bir lenger dilen!
- لنگر عقلست عاقل را امان ** لنگری در یوزه کن از عاقلان
- İnsan, o cömertlik denizinin inci hazinesinden akıl, fikir kazanırsa
- او مددهای خرد چون در ربود ** از خزینه در آن دریای جود
- Bunların yardımıyla gönlü marifetler elde eder, gönüllükten çıkar, yücelir… Gözleri de nurlanır.
- زین چنین امداد دل پر فن شود ** بجهد از دل چشم هم روشن شود
- Çünkü nur, gönülden doğar da bu göze vurur. Gönül olmasa gözün hiç bir şey göremez. 4315
- زانک نور از دل برین دیده نشست ** تا چو دل شد دیده‌ی تو عاطلست
- Gönül, akıl nurlarıyla nurlanırsa o nurlardan göze de bir pay verir.
- دل چو بر انوار عقلی نیز زد ** زان نصیبی هم بدو دیده دهد
- Bil ki gökten inen mübarek su, gönüllere gelen vahiydir, dillere gelen doğru sözlülüktür.
- پس بدان کاب مبارک ز آسمان ** وحی دلها باشد و صدق بیان
- Biz de tay gibi ırmaktan su içelim de bizi kınayan vesveseciye bakmayalım, aldırış etmeyelim.
- ما چو آن کره هم آب جو خوریم ** سوی آن وسواس طاعن ننگریم
- Peygamberlerin izini izliyorsan yola düş, halkın bütün kınamalarını hava say!
- پی‌رو پیغمبرانی ره سپر ** طعنه‌ی خلقان همه بادی شمر
- Yol aşan, menzil alan yol erleri ne vakit köpeklerin havlamasına kulak astılar? 4320
- آن خداوندان که ره طی کرده‌اند ** گوش فا بانگ سگان کی کرده‌اند
- Konuk öldüren mescit hikâyesinin sonu
- بقیه‌ی ذکر آن مهمان مسجد مهمان‌کش
- O tertemiz aslan adama mescitte neler göründü? Sen onu söyle yine!
- باز گو کان پاک‌باز شیرمرد ** اندر آن مسجد چه بنمودش چه کرد
- Mescitte, suya gark olmuş adam nasıl uyursa öyle uyudu.
- خفت در مسجد خود او را خواب کو ** مرد غرقه گشته چون خسپد بجو
- Gam denizine batmış âşıkların uykusu, daima kuş ve balık uykusudur.
- خواب مرغ و ماهیان باشد همی ** عاشقان را زیر غرقاب غمی
- Gece yarısı korkunç bir sestir geldi: Ey kendisine fayda dileyen, geleyim mi, geleyim mi?
- نیمشب آواز با هولی رسید ** کایم آیم بر سرت ای مستفید
- Bu şiddetli ses tam beş kere geldi, korkudan adamın yüreği çatlıyor, paramparça oluyordu. 4325
- پنج کرت این چنین آواز سخت ** می‌رسید و دل همی‌شد لخت‌لخت
- “Onları atlı, yaya askerlerinle çağır” ayetinin tefsiri
- تفسیر آیت واجلب علیهم بخیلک و رجلک
- Sen de din yoluna girmeyi, o yolda çalışmayı kurarsın ama şeytan, içinden seslenir:
- تو چو عزم دین کنی با اجتهاد ** دیو بانگت بر زند اندر نهاد
- “A sapık, o yola gitme, eziyetlere düşer, yoksul olur, kalırsın.
- که مرو زان سو بیندیش ای غوی ** که اسیر رنج و درویشی شوی
- Dostlarından ayrı düşer, hor hakir bir hale gelir, pişman olursun!”
- بی‌نوا گردی ز یاران وابری ** خوار گردی و پشیمانی خوری
- Sen de o melun Şeytan’ın sesinden korkar, yakinden kaçar, sapıklığa düşersin.
- تو ز بیم بانگ آن دیو لعین ** وا گریزی در ضلالت از یقین
- “Hele yarın, hele öbür gün din yoluna girer, koşar, yürürüm… Daha önümüzde vakit var” dersin. 4330
- که هلا فردا و پس فردا مراست ** راه دین پویم که مهلت پیش ماست