- Sanat bilgisi, bu akılla olsaydı ustasız bir sanat meydana gelirdi! 1300
- دانش پیشه ازین عقل ار بدی ** پیشهی بیاوستا حاصل شدی
- Âlemde mezar kazıcılık ve mezar yokken Kaabil’in mezar kazıcılığını kargadan öğrenmesi
- آموختن پیشه گورکنی قابیل از زاغ پیش از آنک در عالم علم گورکنی و گور بود
- Mezar kazma, en bayağı bir sanat... Düşünceden, düzenden, fikirden doğacak değil ya!
- کندن گوری که کمتر پیشه بود ** کی ز فکر و حیله و اندیشه بود
- Fakat Kaabilde bu anlayış olsaydı Hâbili başı üstünde taşır mıydı?
- گر بدی این فهم مر قابیل را ** کی نهادی بر سر او هابیل را
- Ben bu ölüyü, bu kana, toprağa karışmış ölüyü ne yapayım, nasıl yok edeyim der miydi?
- که کجا غایب کنم این کشته را ** این به خون و خاک در آغشته را
- Bir de gördü ki bir karga, ölü bir kargayı ağzına almış, hemen geldi...
- دید زاغی زاغ مرده در دهان ** بر گرفته تیز میآمد چنان
- Havadan indi Kaabil’e öğretmek için mezar kazıcılığına başladı. 1305
- از هوا زیر آمد و شد او به فن ** از پی تعلیم او را گورکن
- Tırnaklarıyla yerden bir toz kopardı, yeri kazıp hemen hemen ölü kargayı o mezara koydu;
- پس به چنگال از زمین انگیخت گرد ** زود زاغ مرده را در گور کرد
- Gömüp üstünü toprakla örttü... bu suretle karga, Allah ilhamı ile bilgi sahibi oldu.
- دفن کردش پس بپوشیدش به خاک ** زاغ از الهام حق بد علمناک
- Kaabil, bunu görünce yuh olsun benim aklıma dedi... Bir karga bile bilgide benden üstün!
- گفت قابیل آه شه بر عقل من ** که بود زاغی ز من افزون به فن
- Allah, Aklıküll’e “Mazagalbasar” dedi... Fakat cüz’i akıl her yana baka durur.
- عقل کل را گفت مازاغ البصر ** عقل جزوی میکند هر سو نظر
- Has kişilerin nuru, Mazagalbasar aklıdır... Karga aklıysa ölülere mezar kazma üstadı! 1310
- عقل مازاغ است نور خاصگان ** عقل زاغ استاد گور مردگان
- Karga, ardınca uçan canı nihayet mezarlığa götürür!
- جان که او دنبالهی زاغان پرد ** زاغ او را سوی گورستان برد
- Kendine gel de kargaya benzeyen nefsin ardından koşma... Çünkü o, seni mezarlığa götürür, bağa, bahçeye değil!
- هین مدو اندر پی نفس چو زاغ ** کو به گورستان برد نه سوی باغ
- Eğer gideceksen gönül ankasının ardından git... Kafdağına, gönül Mescid-i Aksâ’sına var!
- گر روی رو در پی عنقای دل ** سوی قاف و مسجد اقصای دل
- Sevdanla her an, senin Mescid-i Aksa’nda yeni bir ot yeni bir kök bitmede!
- نوگیاهی هر دم ز سودای تو ** میدمد در مسجد اقصای تو
- Süleyman gibi sen de onlara dikkat et... Onları izle, onların üstüne ret ayağını koyma! 1315
- تو سلیمانوار داد او بده ** پی بر از وی پای رد بر وی منه
- Çünkü bu durup duran yeryüzünün halini sana çeşit çeşit otlar anlatır.
- زانک حال این زمین با ثبات ** باز گوید با تو انواع نبات
- Yerde şeker kamışı mı bitmiş, yoksa alelâde kamış mı? Her biten ot, bittiği yerin halini, kabiliyetini bildirir!
- در زمین گر نیشکر ور خود نیست ** ترجمان هر زمین نبت ویست
- Gönülden de fikirler biter, gönlün nebatatı da fikirlerdir. Bu fikirler de gönüldeki sırları gösterir.
- پس زمین دل که نبتش فکر بود ** فکرها اسرار دل را وا نمود
- Mecliste bana söz söyletecek adam bulsam çimenlik gibi yüz binlerce gül bitiririm.
- گر سخنکش یابم اندر انجمن ** صد هزاران گل برویم چون چمن
- Fakat söz söylerken de nefes öldüren bir pezevenk olsa gönüldeki nükteler hırsız gibi kaçar. 1320
- ور سخنکش یابم آن دم زن به مزد ** میگریزد نکتهها از دل چو دزد
- Herkesin hareketi kendisini çeken ne yandaysa o taraftadır... Doğru adamın çekişi, yalancının çekişine benzemez.
- جنبش هر کس به سوی جاذبست ** جذب صدق نه چو جذب کاذبست
- Gâh sapık bir halde, gâh doğru yolu bulmuş olarak gider durursun... Ne seni sürükleyen ip meydandadır, ne çeken adam!
- میروی گه گمره و گه در رشد ** رشته پیدا نه و آنکت میکشد
- Kör bir deveye benzersin... Boynundaki yular seni yeder durur; fakat sen çekeni gör, yuları değil!
- اشتر کوری مهار تو رهین ** تو کشش میبین مهارت را مبین
- Çekeni ve yuları görsen senin için bu âlem aldanma yurdu olmazdı.
- گر شدی محسوس جذاب و مهار ** پس نماندی این جهان دارالغرار
- Kâfir, köpeğin ardına düşüp gittiğini görseydi güçlü kuvvetli Şeytan’a maskara olur muydu hiç? 1325
- گبر دیدی کو پی سگ میرود ** سخرهی دیو ستنبه میشود
- Onun ardına bir namussuz gibi düşer miydi hiç? Hemencecik ayağını çeker, kurtulurdu!
- در پی او کی شدی مانند حیز ** پی خود را واکشیدی گبر نیز
- Sığır kasapların ne yapacağını bilseydi hiç onların peşine düşer, dükkâna gider miydi?
- گاو گر واقف ز قصابان بدی ** کی پی ایشان بدان دکان شدی
- Yahut ellerinden kepek yer miydi? Yahut da onların yüze gülücüğüne aldanır onlara süt verir miydi?
- یا بخوردی از کف ایشان سبوس ** یا بدادی شیرشان از چاپلوس
- Hatta ot yese bile, neden beslendiğini bilseydi hiç o otu hazmedebilir miydi?
- ور بخوردی کی علف هضمش شدی ** گر ز مقصود علف واقف بدی
- Şu halde âlemin direği gafletten ibarettir... Devlet nedir? Dev yani koş kelimesiyle let yani dayak kelimesinden meydana gelme bir kelime! 1330
- پس ستون این جهان خود غفلتست ** چیست دولت کین دوادو با لتست
- Önce koş... Koş da sonunda dayak ye! Bu yıkık yerde devlet sahibine eşekçesine ölümden başka hiçbir şey yok!
- اولش دو دو به آخر لت بخور ** جز درین ویرانه نبود مرگ خر
- Sen, bir işe el atar, o işe iyice sarılırsın... O işteki ayıp ve noksan o anda sana örtülüdür.
- تو به جد کاری که بگرفتی به دست ** عیبش این دم بر تو پوشیده شدست
- Allah, senden o işin ayıbını örttüğünden canla başla o işe girişebilirsin.
- زان همی تانی بدادن تن به کار ** که بپوشید از تو عیبش کردگار
- Hararetle sahip olduğun fikrin de ayıbı senden gizlidir.
- همچنین هر فکر که گرمی در آن ** عیب آن فکرت شدست از تو نهان
- Sana o fikirdeki ayıp ve kusur belli olsaydı ondan kaçardın... Canın, bu fikirle aramda keşke mağriple maşrik arası kadar uzaklık olsaydı der! 1335
- بر تو گر پیدا شدی زو عیب و شین ** زو رمیدی جانت بعد المشرقین
- Nihayet ondan usanır, pişman olursun ya... Bu hal, evvel olsaydı hiç ona koşar mıydın?
- حال که آخر زو پشیمان میشوی ** گر بود این حال اول کی دوی
- Şu halde ona girişelim, kaza ve kadere uygun olarak o işi görelim diye önce ondaki ayıbı, kusuru, bizden gizlemiştir.
- پس بپوشید اول آن بر جان ما ** تا کنیم آن کار بر وفق قضا
- Kaza ve kader, hükmünü izhar edince göz açılır, pişmanlık gelir, çatar!
- چون قضا آورد حکم خود پدید ** چشم وا شد تا پشیمانی رسید
- Bu pişmanlıkta ayrı bir kaza ve kaderdir... Bu pişmanlığı bırak da Allah’a tap!
- این پشیمانی قضای دیگرست ** این پشیمانی بهل حق را پرست
- Pişman olmayı kendine âdet edinirsen boyuna pişman olur durur, nihayet bu pişmanlığı da daha ziyade pişman olursun! 1340
- ور کنی عادت پشیمان خور شوی ** زین پشیمانی پشیمانتر شوی
- Ömrünün yarısı perişanlıkta geçer, öbür yarısı da pişmanlıkta heder olur gider!
- نیم عمرت در پریشانی رود ** نیم دیگر در پشیمانی رود
- Bu fikri, bu pişmanlığı terk et de daha iyi bir hal, daha iyi bir dost ve daha iyi bir iş ara!
- ترک این فکر و پریشانی بگو ** حال و یار و کار نیکوتر بجو
- Elinde daha iyi bir iş yoksa pişmanlığın neye? Neyi fevt ettin de pişman oluyorsun ki?
- ور نداری کار نیکوتر به دست ** پس پشیمانیت بر فوت چه است
- Eğer biliyorsan bilirsin ki doğru yol, Allah’a tapmaktan ibarettir... Yok bilmiyorsan herhangi bir şeyin kötü olduğunu nasıl bilirsin ki?
- گر همی دانی ره نیکو پرست ** ور ندانی چون بدانی کین به دست
- İyiyi bilmedikçe kötüyü bilemezsin... Ey yiğit zıt, zıddıyla görülebilir. 1345
- بد ندانی تا ندانی نیک را ** ضد را از ضد توان دید ای فتی
- Mademki bu fikri terk etmekten âcizsin... O vakit günah işlememekten de âcizdin!
- چون ز ترک فکر این عاجز شدی ** از گناه آنگاه هم عاجز بدی
- Âciz olduktan sonra pişmanlık neden? O acizlik, kimin takdiriyle, onu ara!
- چون بدی عاجز پشیمانی ز چیست ** عاجزی را باز جو کز جذب کیست
- Âlemde bir kâdir olmadıkça hiç kimse, ne bir âcizi görmüştür, ne de böyle bir şey olur... Bunu böyle bil!
- عاجزی بیقادری اندر جهان ** کس ندیدست و نباشد این بدان
- Böylece, olmasına çalıştığın her isteğin ayıbından bihabersin... Onun ayıbı ve noktası, sana örtülüdür!
- همچنین هر آرزو که میبری ** تو ز عیب آن حجابی اندری