- Her yavru, anasının ardından gider... Bununla da cinsiyet anlaşılır.
- زانک هر کره پی مادر رود ** تا بدان جنسیتش پیدا شود
- Âdemoğluna süt, göğüsten gelir, eşeğin sütü de bedeninin yarısından, aşağılık tarafından akar.
- آدمی را شیر از سینه رسد ** شیر خر از نیم زیرینه رسد
- Adalet taksimcidir, bölüşülecek şeyleri o bölüştürür... Fakat şaşılacak şey şu ki bunda ne cebir vardır ne de zulüm!
- عدل قسامست و قسمت کردنیست ** این عجب که جبر نی و ظلم نیست
- Cebir olsaydı pişmanlık olur muydu? Zulüm olsaydı Allah’ın koruması olur muydu?
- جبر بودی کی پشیمانی بدی ** ظلم بودی کی نگهبانی بدی
- Gün geçti, ders yarına kaldı... Sırrımız hiç güne sığar mı ki? 1645
- روز آخر شد سبق فردا بود ** راز ما را روز کی گنجا بود
- Ey kötü kişinin yaltaklanmasına inanan, sözleri doğru sayan,
- ای بکرده اعتماد واثقی ** بر دم و بر چاپلوس فاسقی
- Sen su habbelerinden bir kubbe yapmışsın ama o öyle bir çadır ki ipleri pek kuvvetsiz,
- قبهای بر ساختستی از حباب ** آخر آن خیمهست بس واهیطناب
- Hile yıldırıma benzer... Onun ışığıyla yolcuların, yolu görmelerine imkân yok!
- زرق چون برقست و اندر نور آن ** راه نتوانند دیدن رهروان
- Bu âlemde de bir şey yok, bu âlemdekilerde de! Her ikisi de vefasızlıkta aynı gönle sahip!
- این جهان و اهل او بیحاصلاند ** هر دو اندر بیوفایی یکدلاند
- Dünyanın oğlu dünya gibi vefasız... Sana yüz tutar ama o, yüz değildir, arkadır! 1650
- زادهی دنیا چو دنیا بیوفاست ** گرچه رو آرد به تو آن رو قفاست
- Fakat o cihanın ehli, o cihan gibi ebedi olarak ihsan ve keremdeki ahitlerinde, Peymanlarında dururlar!
- اهل آن عالم چو آن عالم ز بر ** تا ابد در عهد و پیمان مستمر
- Hiç iki peygamberin birbirine zıt olduğunu, birbirlerinin mucizesini kapıp aldığını gördün mü?
- خود دو پیغمبر به هم کی ضد شدند ** معجزات از همدگر کی بستدند
- O âlemin meyvesi solar, bozulur mu? Akla mensup neşe kederlenmez ki!
- کی شود پژمرده میوهی آن جهان ** شادی عقلی نگردد اندهان
- Nefis, ahdinde durmaz; o yüzden gebertilecek bir şeydir ya! Kendisi de alçaktır, kıblegâhı da alçaktır.
- نفس بیعهدست زان رو کشتنیست ** او دنی و قبلهگاه او دنیست
- Nefislere de bu alçaklar topluluğu lâyıktır... Ölüye mezarın, kefenin layık olduğu gibi! 1655
- نفسها را لایقست این انجمن ** مرده را درخور بود گور و کفن
- Zekidir, ince şeyleri bilir... Bilir ama değil mi ki kıblesi dünyadır, onu ölü bil sen!
- نفس اگر چه زیرکست و خردهدان ** قبلهاش دنیاست او را مرده دان
- Allah’ın vahiy suyu bu ölüye ispat etti de ölü topraktan bir diri zuhur etti.
- آب وحی حق بدین مرده رسید ** شد ز خاک مردهای زنده پدید
- Fakat sen vahiy gelmedikçe sakın o yüzüne sürdüğün ömrü uzun olasıca kırmızılığa güvenip aldanma, gururlanma ha!
- تا نیاید وحش تو غره مباش ** تو بدان گلگونهی طال بقاش
- Nazardan düşücü olmayan bir ses, bir şöhret... Batmayan bir güneşe mensup parlaklık ara!
- بانگ و صیتی جو که آن خامل نشد ** تاب خورشیدی که آن آفل نشد
- O ince hünerler, o dedikodular, Firavun’un kavmine benzer, ecel Nil nehrine! 1660
- آن هنرهای دقیق و قال و قیل ** قوم فرعوناند اجل چون آب نیل
- Onları parlaklığı kemerleri, sayvanları ve büyüleri, halkı boyunlarından zorla çeker ama
- رونق و طاق و طرنب و سحرشان ** گرچه خلقان را کشد گردن کشان
- Hepsini de büyücülerin büyüsü bil... Ölümse ejderha haline gelen o sopadır.
- سحرهای ساحران دان جمله را ** مرگ چوبی دان که آن گشت اژدها
- Bütün büyüleri bir lokma yaptı da yuttu... Geceyle dolu olan bir âlemi sabahın yalayıp yutması gibi hani!
- جادویها را همه یک لقمه کرد ** یک جهان پر شب بد آن را صبح خورد
- Fakat o yutmakla sabahın nuru artmadı ki... Evvelce nasılsa yine de öyle!
- نور از آن خوردن نشد افزون و بیش ** بل همان سانست کو بودست پیش
- Çokluk, fazlalık eserdedir, zatta değil... Zatta ne artma vardır, ne eksilme! 1665
- در اثر افزون شد و در ذات نی ** ذات را افزونی و آفات نی
- Allah âlemi yaratmakla çoğalmadı, artmadı... Zaten önce olmayan şimdi olmuş değildir ki!
- حق ز ایجاد جهان افزون نشد ** آنچ اول آن نبود اکنون نشد
- Fakat halkın yaratılmasıyla eser çoğaldı, arttı. Yalnız bu iki artmanın arasında hayli fark var!
- لیک افزون گشت اثر ز ایجاد خلق ** در میان این دو افزونیست فرق
- Eserin artması onun zuhurudur... Bu suretle sanatları ve işi zahir olur, görünür.
- هست افزونی اثر اظهار او ** تا پدید آید صفات و کار او
- Zatın artmasına gelince bu, o zatın sebeplere bağlı ve sonradan meydana gelmiş olduğuna delildir.
- هست افزونی هر ذاتی دلیل ** کو بود حادث به علتها علیل
- Musa, içinde bir korku duydu. Dedik ki: Korkma, sen, ondan yücesin ayetinin tefsiri
- تفسیر اوجس فی نفسه خیفة موسی قلنا لا تخف انک انت الا علی
- Musa, büyü de insanı şaşırtır... Ben ne yapayım ne işleyeyim? Halk, mucizeyle büyüyü ayırt edemez ki dedi. 1670
- گفت موسی سحر هم حیرانکنیست ** چون کنم کین خلق را تمییز نیست
- Allah dedi ki: O fark edişi ben onlarda izhar eder, doğruyu eğriyi ayırt edemeyen aklı görür, bilir bir hale getiririm.
- گفت حق تمییز را پیدا کنم ** عقل بیتمییز را بینا کنم
- Onlar deniz gibi köpürdüler ama korkma ya Musa, sen üstün olacaksın!
- گرچه چون دریا برآوردند کف ** موسیا تو غالب آیی لا تخف
- Sihir, zamanında övünülecek bir şeydi... Fakat asâ ejderha olunca bütün sihirler utanılır bir şey oluverdi!
- بود اندر عهده خود سحر افتخار ** چون عصا شد مار آنها گشت عار
- Herkes güzellik şirinlik dâvasındadır ama şirinliklere mihenk taşı ölümdür!
- هر کسی را دعوی حسن و نمک ** سنگ مرگ آمد نمکها را محک
- Büyü de geçti gitti, Musa’nın mucizesi de... Her ikisinin de varlık damından leğenleri düştü! 1675
- سحر رفت و معجزهی موسی گذشت ** هر دو را از بام بود افتاد طشت
- Büyü leğeninin sesinden yalnız lanet kaldı; din leğeninin sesinden de yalnız yücelik!
- بانگ طشت سحر جز لعنت چه ماند ** بانگ طشت دین به جز رفعت چه ماند
- Mihenk taşı, erkekte de yok, kadında da... O gizli kalmış; artık ey kalp, gel, safa karış da lâf et, tam sırası!
- چون محک پنهان شدست از مرد و زن ** در صف آ ای قلب و اکنون لاف زن
- Lâfın tam zamanı şimdi... Çünkü mihenk yok ortada, artık seni yüce tutarlar, elden ele gezersin ey kalp!
- وقت لافستت محک چون غایبست ** میبرندت از عزیزی دست دست
- Kalp her an gururlanır da der ki ben daima senin gibiyim a altın... ne vakit senden aşağıyım ki?
- قلب میگوید ز نخوت هر دمم ** ای زر خالص من از تو کی کمم
- Altında evet ey kapı yoldaşı, der... Fakat mihenk geliyor hazırlan hele! 1680
- زر همیگوید بلی ای خواجهتاش ** لیک میآید محک آماده باش
- Bedenin ölümü, sır ehli için bir hediyedir... Halis altına makastan ne noksan gelir ki?
- مرگ تن هدیهست بر اصحاب راز ** زر خالص را چه نقصانست گاز
- Kalp, eğer sonuna baksaydı sonradan kararacağına önceden kararırdı:
- قلب اگر در خویش آخربین بدی ** آن سیه که آخر شد او اول شدی
- Önceden kararınca da nifaktan, kötülükten uzak kalırdı.
- چون شدی اول سیه اندر لقا ** دور بودی از نفاق و از شقا
- Fazilet ve ihsan kimyasını isteseydi aklı, hilesinden üstün olurdu.
- کیمیای فضل را طالب بدی ** عقل او بر زرق او غالب بدی
- Gönlü kırık bir hale gelince de kendisini anlar, kırıkları düzelten Allah’ı önünde görürdü. 1685
- چون شکستهدل شدی از حال خویش ** جابر اشکستگان دیدی به پیش
- Davacı, sonunu görünce kırık, sınık bir hale gelir de derhal bağlanır, sarılır, kırıklığı geçiverir!
- عاقبت را دید و او اشکسته شد ** از شکستهبند در دم بسته شد
- Allah ihsanı, bakırları iksire doğru sürer götürür... Fakat o altın yaldızlı, bu ihsandan mahrum kalır.
- فضل مسها را سوی اکسیر راند ** آن زراندود از کرم محروم ماند
- Ey altın yaldızlı, davaya kalkışma da sana müşteri olan hep böyle kör kalmaz, sen onu gör!
- ای زراندوده مکن دعوی ببین ** که نماند مشتریت اعمی چنین
- Mahşer nuru, onların gözlerini açar... Onların gözlerini sen bağlıyordun ya... Bu yüzden rüsvay olursun sen!
- نور محشر چشمشان بینا کند ** چشم بندی ترا رسوا کند
- İşin sonunu gören, canların ve gözlerin hasedini çeken kişileri gör! 1690
- بنگر آنها را که آخر دیدهاند ** حسرت جانها و رشک دیدهاند