Cafer-i Tayyar, o şaraptan sarhoş oldu da elini, ayağını feda etti!
جعفر طیار زان می بود مست ** زان گرو می‌کرد بی‌خود پا و دست
Allah sırrını kutlasın, Ebuyezid’in “Kendimi tenzih ederim. Şanım, zuhurum ne de uludur” demesi. Dervişlerin itirazı, Bayezid’in onlara sözle değil de hakikati göstererek cevap vermesi
قصه‌ی سبحانی ما اعظم شانی گفتن ابویزید قدس الله سره و اعتراض مریدان و جواب این مر ایشان را نه به طریق گفت زبان بلک از راه عیان
O muhteşem fakir Bayezid, dervişlerine “İşte Allah benim” dedi.
با مریدان آن فقیر محتشم ** بایزید آمد که نک یزدان منم
O fenlere sahip er, sarhoşça apaçık “Benden başka Allah yoktur... Bilin de bana tapın” buyurdu.
گفت مستانه عیان آن ذوفنون ** لا اله الا انا ها فاعبدون
O hal geçince sabahleyin “Sen böyle dedin... Bu doğru değil” diye kendisine söylediler.
چون گذشت آن حال گفتندش صباح ** تو چنین گفتی و این نبود صلاح
Dedi ki: “Bunu bir daha dalar da söylersem hemen o anda beni bıçaklayın!2105
گفت این بار ار کنم من مشغله ** کاردها بر من زنید آن دم هله
Allah, tenden münezzehtir... Benimse tenim var. Böyle söylediğim zaman öldürülmem lazım!
حق منزه از تن و من با تنم ** چون چنین گویم بباید کشتنم
O hür er, bu tavsiyede bulununca her derviş bir bıçak hazırladı.
چون وصیت کرد آن آزادمرد ** هر مریدی کاردی آماده کرد
Bayezid, yine o koca kadehi dikip sarhoş oldu... Tavsiyeleri aklından çıktı.
مست گشت او باز از آن سغراق زفت ** آن وصیتهاش از خاطر برفت
Meze geldi... Aklı avare oldu; sabah geldi, mumu çaresiz kaldı!
نقل آمد عقل او آواره شد ** صبح آمد شمع او بیچاره شد
Akıl şahneye benzer... Sultan gelince biçare şahne bir bucağa büzüldü!2110
عقل چون شحنه‌ست چون سلطان رسید ** شحنه‌ی بیچاره در کنجی خزید
Akıl Allah gölgesidir, Allah güneş... Gölge, güneşe karşı dayanır, durabilir mi hiç?
عقل سایه‌ی حق بود حق آفتاب ** سایه را با آفتاب او چه تاب
Peri ve cin, insana üstün olunca insandaki insanlık sıfatı kaybolur...
چون پری غالب شود بر آدمی ** گم شود از مرد وصف مردمی
Ne söylerse o peri söyler... Cin tutmuş adam söyler ama hakikatte o sözler, cinindir, perinindir!
هر چه گوید آن پری گفته بود ** زین سری زان آن سری گفته بود
Perinin bile yolu yordamı böyle olursa o perinin Allah’ı nasıl olur?
چون پری را این دم و قانون بود ** کردگار آن پری خود چون بود
Varlığı gider insan peri kesilir... İlhama nail olmayan Türk Arapça konuşmaya başlar!2115
اوی او رفته پری خود او شده ** ترک بی‌الهام تازی‌گو شده
Fakat kendine gelince hiçbir lügat bilmez. Peri de bile böyle bir varlık, böyle bir sıfat olduktan sonra,
چون به خود آید نداند یک لغت ** چون پری را هست این ذات و صفت
Artık perinin ve insanın Allah’ı, nasıl olur da periden aşağı olur?
پس خداوند پری و آدمی ** از پری کی باشدش آخر کمی
Aslanı bile tutacak derecede sarhoş olup yiğitleşen kişi, kalkar da erkek aslanın sütünü emerse sen artık bu işi o yapmadı, şarap yaptı dersin!
شیرگیر ار خون نره شیر خورد ** تو بگویی او نکرد آن باده کرد
Eski altınlardan söz düzer, mükemmel söz söylerse yine dersin ki o sözü de şarap söylemiştir!
ور سخن پردازد از زر کهن ** تو بگویی باده گفتست آن سخن
Şarapta bile bu zor, bu kuvvet olursa Allah nurunda olmaz mı hiç?2120
باده‌ای را می‌بود این شر و شور ** نور حق را نیست آن فرهنگ و زور
Allah nuru, seni tamamı ile senden alır... Sen aşağılarsın, onun sözü üstün olur.
که ترا از تو به کل خالی کند ** تو شوی پست او سخن عالی کند
Kuran, gerçi Peygamber’in dudağından çıkar ama kim Allah söylemedi derse kâfirdir.
گر چه قرآن از لب پیغامبرست ** هر که گوید حق نگفت او کافرست
Kendinden geçiş hüması uçmaya başlayınca Bayezid yine o söze koyuldu.
چون همای بی‌خودی پرواز کرد ** آن سخن را بایزید آغاز کرد
Aklı şaşkınlık seli kaptı götürdü... O sözü evvelce söylediğinden daha zorlu söyledi.
عقل را سیل تحیر در ربود ** زان قوی‌تر گفت که اول گفته بود
“Hırkamda, varlığımda Allahtan başka bir şey yok... Yerde gökte nice bir arayıp durursun?” dedi.2125
نیست اندر جبه‌ام الا خدا ** چند جویی بر زمین و بر سما
Dervişler deli divane oldular... Bıçaklarını tertemiz bedenine sapladılar.
آن مریدان جمله دیوانه شدند ** کاردها در جسم پاکش می‌زدند
Her biri Girdekûh mülhitleri gibi pervasızca pirlerine bıçak saplamaya koyuldular.
هر یکی چون ملحدان گرده کوه ** کارد می‌زد پیر خود را بی ستوه
Fakat şeyhe kılıç vuranın kılıcı, tersine dönüyor kendisini yaralıyordu.
هر که اندر شیخ تیغی می‌خلید ** بازگونه از تن خود می‌درید
O hünerli şeyhin vücudunda bir eser bile görünmüyordu. Fakat dervişler perişan oldular, kanlara battılar.
یک اثر نه بر تن آن ذوفنون ** وان مریدان خسته و غرقاب خون
Boynuna bıçak saplayanın kendi boynu kesildi, ağlaya inleye yıkılıp öldü.2130
هر که او سویی گلویش زخم برد ** حلق خود ببریده دید و زار مرد
Göğsünü yaralayanın göğsü yarıldı, ebedi bir surette geberip gitti.
وآنک او را زخم اندر سینه زد ** سینه‌اش بشکافت و شد مرده‌ی ابد
O sahipkıranın mertebesini bilen ise onu yaralamaya hiç yeltenmedi, böyle şeye gönül vermedi.
وآنک آگه بود از آن صاحب‌قران ** دل ندادش که زند زخم گران
Yarı aklı onun elini bağladı; canını kurtardı... Yoksa oda kendisini perişan ederdi.
نیم‌دانش دست او را بسته کرد ** جان ببرد الا که خود را خسته کرد
Sabah oldu o dervişler eksilmişti... Evlerinden bir feryat-ı figan yüceldi.
روز گشت و آن مریدان کاسته ** نوحه‌ها از خانه‌شان برخاسته
Bayezid huzuruna binlerce kadın, erkek üşüştü. Dediler ki: “Ey iki âlemi de gömleğe sığdıran er!2135
پیش او آمد هزاران مرد و زن ** کای دو عالم درج در یک پیرهن
Senin şu bedenin insan bedeni olsaydı insanların bedenleri gibi hançer yaraları ile mahvolur giderdi.
این تن تو گر تن مردم بدی ** چون تن مردم ز خنجر گم شدی
Kendisinden olan kendinden geçmişe gelip çattı... Kendisinde olan, kendi gözüne diken batırdı.
با خودی با بی‌خودی دوچار زد ** با خود اندر دیده‌ی خود خار زد
Ey kendinde olmayanlara Zülfikar vuran, aklını başına al, o Zülfikarı sen, kendi kendine vurmaktasın.
ای زده بر بی‌خودان تو ذوالفقار ** بر تن خود می‌زنی آن هوش دار
Çünkü kendinden gecen fânidir, kurtulmuştur... Ebedi olarak emniyet bucağında oturur.
زانک بی‌خود فانی است و آمنست ** تا ابد در آمنی او ساکنست
Sureti fânidir; o bir ayna kesilmiştir... O aynada başkalarının yüzünden gayrı bir şey görünmez.2140
نقش او فانی و او شد آینه ** غیر نقش روی غیر آن جای نه
Tuh der tükürürsen kendi yüzüne tükürmüş olursun... Aynaya vurursan yine kendine vurursun.
گر کنی تف سوی روی خود کنی ** ور زنی بر آینه بر خود زنی
Orada çirkin bir surat görürsen gördüğünde sensin... İsa ve Meryem’i görürsen yine gördüklerin senden ibarettir.
ور ببینی روی زشت آن هم توی ** ور ببینی عیسی و مریم توی
O ne budur, ne o... her şeyden arı durudur... Yalnız senin önüne senin suretini kor.
او نه اینست و نه آن او ساده است ** نقش تو در پیش تو بنهاده است
Söz buraya gelince dudak yumuldu... Kalem buraya gelince kırıldı, durdu!
چون رسید اینجا سخن لب در ببست ** چون رسید اینجا قلم درهم شکست
Fasahat el verdi ama dudağını yum, sus; Allah, doğruyu daha iyi bilir!2145
لب ببند ار چه فصاحت دست داد ** دم مزن والله اعلم بالرشاد
Ey daimi sarhoş, sen dam kenarındasın... Ya otur, ya aşağıya in vesselam!
برکنار بامی ای مست مدام ** پست بنشین یا فرود آ والسلام
Ne vakit muradına erersen o hoş zaman dam kıyısına gelişindir, böyle bil bunu.
هر زمانی که شدی تو کامران ** آن دم خوش را کنار بام دان
İyi zamanda kork... O zamanı define gibi sakla, açığa vurma.
بر زمان خوش هراسان باش تو ** هم‌چو گنجش خفیه کن نه فاش تو
Açığa vurma da sevgiye ansızın bir bela gelip çatmasın... Kendine gel de o gizlilik yerinde korka korka yürü.
تا نیاید بر ولا ناگه بلا ** ترس ترسان رو در آن مکمن هلا
Neşeli zamanda neşenin geçip gitmesinden korkarsın... İşte bu, gayp damından canın göçüp gitmesidir.2150
ترس جان در وقت شادی از زوال ** زان کنار بام غیبست ارتحال