Tıp bilgisinde söylenen illetler, ey akıllı er, bedeninden uzaklaşır.
این علل‌هایی که در طب گفته‌اند ** دور باشد از تنت ای ارجمند
İkincisi, ömrün uzun olur. Ecel, ömründen çekinir!2530
ثانیا باشد ترا عمر دراز ** که اجل دارد ز عمرت احتراز
İyi bir ömür sürdükten sonra âlemden, muradına erişmeden gitmezsin.
وین نباشد بعد عمر مستوی ** که بناکام از جهان بیرون روی
Hatta süt emer çocuğun süt istemesi gibi eceli istersin. Fakat seni esir eden bir zahmet, bir dert yüzünden değil.
بلک خواهان اجل چون طفل شیر ** نه ز رنجی که ترا دارد اسیر
Ölümü ararsın ama bir eziyete uğrayıp âciz kaldığından değil de evin harabesinde defineyi gördüğünden!
مرگ‌جو باشی ولی نه از عجز رنج ** بلک بینی در خراب خانه گنج
Bunun üzerine kazmayı eline alır da hiç düşünmeksizin evi yıkmaya başlarsın.
پس به دست خویش گیری تیشه‌ای ** می‌زنی بر خانه بی‌اندیشه‌ای
Çünkü evi, definenin perdesi görürsün. Bilir, anlarsın ki bu bir tek tane, yüzlerce harmana mâni olmaktadır.2535
که حجاب گنج بینی خانه را ** مانع صد خرمن این یک دانه را
Artık bu taneyi ateşe atarsın, erlik sıfatıyla sıfatlanır, er olursun.
پس در آتش افکنی این دانه را ** پیش گیری پیشه‌ی مردانه را
Ey bir yaprak uğruna bağdan olan., sen, bir yaprağa kapılıp kalan ve bu yüzden üzümden mahrum olan kurda benziyorsun.
ای به یک برگی ز باغی مانده ** هم‌چو کرمی برگش از رز رانده
Fakat Allah’ın lütfu ve keremi, bu kurdu uyandırınca bilgisizlik ejderhası seni yer, siler süpürür!
چون کرم این کرم را بیدار کرد ** اژدهای جهل را این کرم خورد
Kurt, meyvalarla, ağaçlarla dolu bir bağ kesilir. İşte bahtı, talihi iyi olanlar, böyle bir değişikliğe nail olurlar!
کرم کرمی شد پر از میوه و درخت ** این چنین تبدیل گردد نیکبخت
Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi diledim hadisi kutsinin tefsiri
تفسیر کنت کنزا مخفیا فاحببت ان اعرف
Evi yık, bu Yemen akilciyle yüz binlerce ev yapılır!2540
خانه بر کن کز عقیق این یمن ** صد هزاران خانه شاید ساختن
Hazine, ev altındadır, ev yıkılmadıkça ele geçmesine çare yok., evi yıkmaktan ürkme, durma!
گنج زیر خانه است و چاره نیست ** از خرابی خانه مندیش و مه‌ایست
Çünkü bu hazinenin ele geçecek bir parasıyla zahmetsiz, meşakkatsiz binlerce ev yapılabilir.
که هزاران خانه از یک نقد گنج ** توان عمارت کرد بی‌تکلیف و رنج
Nihayet bu ev zaten viran olacak, altındaki hazine de apaçık meydana çıkacak!
عاقبت این خانه خود ویران شود ** گنج از زیرش یقین عریان شود
Fakat o vakit hazine senin olmaz, çünkü o ele geçen ganimet, ruhun evi yıkma ücretidir.
لیک آن تو نباشد زانک روح ** مزد ویران کردنستش آن فتوح
insan, ancak çalıştığını kazanır. o işten hiçbir ücrete sahip olamayınca,2545
چون نکرد آن کار مزدش هست لا ** لییس للانسان الا ما سعی
Artık, eyvanlar olsun., böyle bir ay bulut altındaymış da görmedim!
دست خایی بعد از آن تو کای دریغ ** این چنین ماهی بد اندر زیر میغ
İyilik edip bana söylenen sözleri tutmadım, attık hazine gitti, elim bomboş diye elini ısırır, hayıflanır durursun!
من نکردم آنچ گفتند از بهی ** گنج رفت و خانه و دستم تهی
Meselâ; sen ücretle bir ev kiralarsın, fakat o evi satın alsan bile senin mülkün değildir ki!
خانه‌ی اجرت گرفتی و کری ** نیست ملک تو به بیعی یا شری
Bu evde iş işleyesin diye kira müddeti, eceline kadardır.
این کری را مدت او تا اجل ** تا درین مدت کنی در وی عمل
Dükkânda eskicilik, yamacılık edersin, fakat bu dükkânının altında iki maden gömülüdür!2550
پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکان ** زیر این دکان تو مدفون دو کان
Bu dükkân kiralıktır. Çabuk ol, kazmayı al da dibini kaz!
هست این دکان کرایی زود باش ** تیشه بستان و تکش را می‌تراش
Birdenbire kazma madene rastlasın da dükkândan da kurtul, yamacılıktan da!
تا که تیشه ناگهان بر کان نهی ** از دکان و پاره‌دوزی وا رهی
Yamacılık dediğin nedir? Su içmek, yemek yemek, bu yamalarla köhne hırkanı yamar durursun!
پاره‌دوزی چیست خورد آب و نان ** می‌زنی این پاره بر دلق گران
Bu beden hırkası daima yırtılır. Sen de bu yemekle, içmekle onu yamarsın!
هر زمان می‌درد این دلق تنت ** پاره بر وی می‌زنی زین خوردنت
Ey talihi yaver padişah soyundan gelen, kendine gel de yamacılıktan utan!2555
ای ز نسل پادشاه کامیار ** با خود آ زین پاره‌دوزی ننگ دار
Bu dükkânın dibini bir parçacık kaz da o iki maden, başını yüceltsin!
پاره‌ای بر کن ازین قعر دکان ** تا برآرد سر به پیش تو دو کان
Bu kiralık evin kira müddeti bitmeden kendine gel. Yoksa bu müddet biter, sen de ondan bir fayda elde edemezsin!
پیش از آن کین مهلت خانه‌ی کری ** آخر آید تو نخورده زو بری
Sonra dükkân sahibi, seni dükkândan çıkarır; bu dükkânı da hazineyi elde etmek için yıkar.
پس ترا بیرون کند صاحب دکان ** وین دکان را بر کند از روی کان
Sen gâh hasretle başına vurursun; gâh ham sakalını yolar durursun!
تو ز حسرت گاه بر سر می‌زنی ** گاه ریش خام خود بر می‌کنی
Yazıklar olsun; bu dükkân benimdi. Kör müydüm ki buradan bir fayda elde etmedim!2560
کای دریغا آن من بود این دکان ** کور بودم بر نخوردم زین مکان
Yazıklar olsun, bu bizimdi yel götürdü! Biz kullara da ebediyen hasretlere düşüp eyvahlar olsun demek kaldı dersin!
ای دریغا بود ما را برد باد ** تا ابد یا حسرتا شد للعباد
İnsanın, yaradılışında olan zekâ ve düşüncelerine aldanarak peygamberlerin bilgisi olan gayb bilgisini istememesi
غره شدن آدمی به ذکاوت و تصویرات طبع خویشتن و طلب ناکردن علم غیب کی علم انبیاست
Ben evde bir süs, bir nakış gördüm de o evin sevgisiyle kararsız bir hale geldim;
دیدم اندر خانه من نقش و نگار ** بودم اندر عشق خانه بی‌قرار
Gizli hazineden haberim bile olmadı., yoksa kazma, elimde çiçek demeti kesilirdi!
بودم از گنج نهانی بی‌خبر ** ورنه دستنبوی من بودی تبر
Ah, o zaman kazmanın hakkını verseydim şimdi gamdan kurtulmuş olurdum!
آه گر داد تبر را دادمی ** این زمان غم را تبرا دادمی
Gözümü nakşa, takmış, çocuklar gibi aşk oyunlarına dalıp kalmıştım!2565
چشم را بر نقش می‌انداختم ** هم‌چو طفلان عشقها می‌باختم
O muradına erişmiş hakim, sen bir çocuksun. Evde nakışlarla, suretlerle dolu diyerek ne de doğru, ne de güzel söylemiştir.
پس نکو گفت آن حکیم کامیار ** که تو طفلی خانه پر نقش و نگار
İlâhiname de çok vasiyetlerde bulunmuş, tozu dumana ver, varlığının kökünü kazı demiştir.
در الهی‌نامه بس اندرز کرد ** که بر آر دودمان خویش گرد
Firavun ey Musa dedi; kâfi, gönlüm, ıstıraptan eridi gitti., artık üçüncü vadini söyle!
بس کن ای موسی بگو وعده‌ی سوم ** که دل من ز اضطرابش گشت گم
Musa dedi ki; üçüncüsü şu: Devletin iki kat artar, iki âlemin de düşmandan arınmış devlet ve saltanatına nail olursun!
گفت موسی آن سوم ملک دوتو ** دو جهانی خالص از خصم و عدو
Şimdiki devlet ve ikbalinden daha fazla devlete, ikbale ve ülkelere sahip olursun. Şimdiki devletin savaş içindedir, o devlet sulh ve huzur içinde!2570
بیشتر زان ملک که اکنون داشتی ** کان بد اندر جنگ و این در آشتی
Savaş âleminde sana böyle bir devlet ve ülke ihsan eden, bir gör de bak, sulhta ülkene nasıl bir sofra kurar!
آنک در جنگت چنان ملکی دهد ** بنگر اندر صلح خوانت چون نهد
Keremiyle cefa zamanında onları veren, vefa zamanında seni nasıl görüp gözetir, arayıp yoklar, bir bak da gör!
آن کرم که اندر جفا آنهات داد ** در وفا بنگر چه باشد افتقاد
Firavun, ey Musa, dördüncüsü nedir? Çabuk söyle, çünkü sabrım yetti, hırsım arttı dedi.
گفت ای موسی چهارم چیست زود ** بازگو صبرم شد و حرصم فزود
Musa dedi ki: Daima genç kalırsın, daima saçın, sakalın katran gibi siyah, yüzün erguvan gibi kırmızı olur.
گفت چارم آنک مانی تو جوان ** موی هم‌چون قیر و رخ چون ارغوان
Bizce rengin, kokunun değeri yoktur. Fakat sen aşağılıksın, onun için aşağı âlemden konuşuyorum!2575
رنگ و بو در پیش ما بس کاسدست ** لیک تو پستی سخن کردیم پست
Renkle, kokuyla, mevkile öğünmek, çocukları sevindirir, aldatır!
افتخار از رنگ و بو و از مکان ** هست شادی و فریب کودکان
Halka, kendi aklınız miktarınca değil, onların akılları miktarınca söz söyleyin ki Allah’a ve Peygamber'ine yalan demesinler hadisi
بیان این خبر کی کلموا الناس علی قدر عقولهم لا علی قدر عقولکم حتی لا یکذبوا الله و رسوله
İşim çocuğa düştü., gayri çocukların ağzını kullanmam lâzım!
چونک با کودک سر و کارم فتاد ** هم زبان کودکان باید گشاد
Mektebe git de sana kuş alayım yahut kuru "üzüm, ceviz ve fıstık getireyim diyeyim!
که برو کتاب تا مرغت خرم ** یا مویز و جوز و فستق آورم