معالجه کردن برادر دباغ دباغ را به خفیه به بوی سرگین
Delikanlı, kardeşine yapacağı ilâcı kimse görmesin diye halkı uzaklaştırdı.
خلق را می‌راند از وی آن جوان ** تا علاجش را نبینند آن کسان
290.Gizli bir şeyler söyler gibi ağzını kulağına götürdü, sonra da o şeyi burnuna koydu.290
سر به گوشش برد هم‌چون رازگو ** پس نهاد آن چیز بر بینی او
Köpek pisliğini avucuna sürtmüştü... Pis beynin ilâcını bu pislikle görmüştü.
کو به کف سرگین سگ ساییده بود ** داروی مغز پلید آن دیده بود
Avucunu koklatır koklatmaz adam, deprenmeye başladı. Halk, bu pek mühim bir afsun dediler...
ساعتی شد مرد جنبیدن گرفت ** خلق گفتند این فسونی بد شگفت
Afsunu okuyup kulağına üfürdü... Adam adeta ölmüştü, afsun imdadına yetişti!
کین بخواند افسون به گوش او دمید ** مرده بود افسون به فریادش رسید
Kötü kişilerin hareketi o yandandır... Zina, bakışla, göz ve kaş işaretiyle harekete gelir.
جنبش اهل فساد آن سو بود ** که زنا و غمزه و ابرو بود
Kime öğüt miski fayda vermezse muhakkak o, kötü kokulara alışmıştır.295
هر کرا مشک نصیحت سود نیست ** لا جرم با بوی بد خو کردنیست
Allah, müşrikler, tâ ezelden pislik içinde doğduklarından onlara “Necis-pis” demiştir.
مشرکان را زان نجس خواندست حق ** کاندرون پشک زادند از سبق
Pislik içinde doğan kurt, ebediyen huyundan dönmez, ambere bakmaz!
کرم کو زادست در سرگین ابد ** می‌نگرداند به عنبر خوی خود
Ona nur saçısı isabet etmemiştir... O, tamamı ile cisimden ibarettir, kabuk gibi içsiz, gönülsüzdür o!
چون نزد بر وی نثار رش نور ** او همه جسمست بی‌دل چون قشور
Hak nuru saçısından nasibi varsa, bu nur, ona da değmişse pisliğe düşse bile Mısır’da olduğu gibi o pislik içine gömülen yumurtadan bir kuş meydana gelir!
ور ز رش نور حق قسمیش داد ** هم‌چو رسم مصر سرگین مرغ‌زاد
300.Fakat meydana gelen kuş, evde beslenen pis tavuk cinsinden değildir, bilgi ve anlayış kuşudur.300
لیک نه مرغ خسیس خانگی ** بلک مرغ دانش و فرزانگی
Sen de nurdan nasipsize benziyorsun; çünkü burnunu pisliğe sokmadasın!
تو بدان مانی کز آن نوری تهی ** زآنک بینی بر پلیدی می‌نهی
Ayrılığından yüzün, benzin sarardı ama sarı bir yapraksın, olmamış bir meyvesin!
از فراقت زرد شد رخسار و رو ** برگ زردی میوه‌ی ناپخته تو
Çömlek, ateşten, isten simsiyah oldu, is rengini aldı; fakat et, kartlığından öylece duruyor, hiç pişmemiş!
دیگ ز آتش شد سیاه و دودفام ** گوشت از سختی چنین ماندست خام
Seni tam sekiz yıl ayrılık ateşiyle kaynattım ama hamlığın, münafıklığın, bir zerre bile eksilmemiş!
هشت سالت جوش دادم در فراق ** کم نشد یک ذره خامیت و نفاق
Hastalıktan donmuş kalmış koruksun sen... Hâlbuki koruklar, şimdi kuru üzüm haline geldi, sense hala hamsın!”305
غوره‌ی تو سنگ بسته کز سقام ** غوره‌ها اکنون مویزند و تو خام
Âşığın hileye sapıp suçuna özür getirmesi ve niyetini gizlemeye savaşması, sevgilinin, bu hileyi de anlaması
عذر خواستن آن عاشق از گناه خویش به تلبیس و روی پوش و فهم کردن معشوق آن را نیز
Âşık dedi ki: “Kusuruma bakma... Bakayım, bana uyacak mısın, yoksa namuslu musun diye seni sınadım.
گفت عاشق امتحان کردم مگیر ** تا ببینم تو حریفی یا ستیر
Senin namuslu olduğunu sınamadan da biliyordum ama haber alma, gözle görmeye benzer mi ya?
من همی دانستمت بی‌امتحان ** لیک کی باشد خبر هم‌چون عیان
Sen bir güneşsin; adın sanın meşhur olmuş, âleme yayılmış! Güneşi böyle bir tecrübeye aldımsa ne ziyanı var?
آفتابی نام تو مشهور و فاش ** چه زیانست ار بکردم ابتلاش
Sen bensin, ben kendimi her gün fayda da, ziyanda sınar dururum.
تو منی من خویشتن را امتحان ** می‌کنم هر روز در سود و زیان
Düşmanlar, peygamberleri de sınadılar, sınadılar da onlardan mucizeler zuhur etti.310
انبیا را امتحان کرده عدات ** تا شده ظاهر ازیشان معجزات
Gözümü, nurla sınadım, ey gözlerinden kötü gözler, uzak olasıca sevgili!
امتحان چشم خود کردم به نور ** ای که چشم بد ز چشمان تو دور
Bu dünya bir viraneye benzer, sense definesin... Definede seni aradıysam incinme bana!
این جهان هم‌چون خرابست و تو گنج ** گر تفحص کردم از گنجت مرنج
Seni küstahça sınadım... Bu suretle düşmanlara da her zaman söyleyeyim;
زان چنین بی‌خردگی کردم گزاف ** تا زنم با دشمنان هر بار لاف
Dilim seni anınca gözüm de gördüğüne tanık olsun!
تا زبانم چون ترا نامی نهد ** چشم ازین دیده گواهیها دهد
Hürmet yolunu bulduysan ey ay yüzlü sevgili, işte boynumda kefen, elimde kılıç... Huzuruna geldim!315
گر شدم در راه حرمت راه‌زن ** آمدم ای مه به شمشیر و کفن
Ben bu eldenim başka elden değil... Lütfet, elimi ayağımı sen kes de beni, başkasına öldürtme!
جز به دست خود مبرم پا و سر ** که ازین دستم نه از دست دگر
Ayrılıktan dem vuruyorsun... Dilediğini yap, fakat beni kendinden ayırma, bunu yapma!
از جدایی باز می‌رانی سخن ** هر چه خواهی کن ولیکن این مکن
Şimdi söz ülkesine yol aldık... Fakat vakit geçti, söylemeye imkân yok!
در سخن آباد این دم راه شد ** گفت امکان نیست چون بیگاه شد
İşin dış yüzünü söyledik, içyüzü örtülü kaldı... Sağ olursak böyle kalmaz, onu da söyleriz elbet!
پوستها گفتیم و مغز آمد دفین ** گر بمانیم این نماند همچنین
Sevgilinin, âşığın özrünü reddetmesi ve hilesini yüzüne vurması
رد کردن معشوقه عذر عاشق را و تلبیس او را در روی او مالیدن
Sevgili, ağzını açıp şöyle cevap verdi: “Bizce senin halin gün gibi aydınlık ama sence gece!320
در جوابش بر گشاد آن یار لب ** کز سوی ما روز سوی تست شب
Bu kara hileleri adalet gününde gören kişilerin önüne neye getirir, yayar dökersin ki?
حیله‌های تیره اندر داوری ** پیش بینایان چرا می‌آوری
Gönlündeki hilelerin, düzenlerin hepsi bizim önümüzde rüsvay olmada, hepsini de gün gibi görüp duruyoruz.
هر چه در دل داری از مکر و رموز ** پیش ما رسواست و پیدا هم‌چو روز
O suçu, kulumuza acır da örtersek sen neden yüzsüzlük eder, haddini aşarsın?
گر بپوشیمش ز بنده‌پروری ** تو چرا بی‌رویی از حد می‌بری
Babandan öğrensene... Âdem, suç işleyince hemencecik ayak çıkarılan yere geldi;
از پدر آموز که آدم در گناه ** خوش فرود آمد به سوی پایگاه
O gizli sırları bilen Allah’ı hazır nazır gördü de iki ayaküstüne durup suçunun affedilmesini dilemeye koyuldu.325
چون بدید آن عالم الاسرار را ** بر دو پا استاد استغفار را
Keder külünün ortasına geçip oturdu; hileye, bahaneye sapıp bir daldan bir dala sıçramadı.
بر سر خاکستر انده نشست ** از بهانه شاخ تا شاخی نجست
“Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik” dedi... Çünkü önünde, ardında azap meleklerini gördü.
ربنا انا ظلمنا گفت و بس ** چونک جانداران بدید از پیش و پس
Can gibi gizli olan azap meleklerini gördü; her birinin elindeki sopa, ta gökyüzüne kadar uzanıyordu.
دید جانداران پنهان هم‌چو جان ** دورباش هر یکی تا آسمان
Kendine gel... Süleyman’ın huzurunda karınca ol da bu sopa, seni paramparça etmesin!
که هلا پیش سلیمان مور باش ** تا بنشکافد ترا این دورباش
Doğruluk durağında başka bir yerde bir an bile durma... İnsana kimse, gözü gibi lalalık edemez.330
جز مقام راستی یک دم مه‌ایست ** هیچ لالا مرد را چون چشم نیست
Kör, öğütle arınıp temizlense bile yine her an sürçer, pislenir.
کور اگر از پند پالوده شود ** هر دمی او باز آلوده شود
Ey Âdem, senin gözün var, kör değilsin... Fakat kaza geldi mi göz kör olur!
آدما تو نیستی کور از نظر ** لیک اذا جاء القضا عمی البصر
Gözlü adamın, bir tesadüf neticesi kuyuya düşmesi için ömürler lazım. Fakat bu kaza, körün yoldaşıdır. Çünkü düşmek, onun tabiatıdır, huyudur.
عمرها باید به نادر گاه‌گاه ** تا که بینا از قضا افتد به چاه
Kör, pisliğe düşer de bu koku nedir, kendisinden midir, yoksa bir pisliğe bulaşmış da ondan mı? Bilemez ki.
کور را خود این قضا همراه اوست ** که مرورا اوفتادن طبع و خوست
Ona birisi miskler saçsa onu da kendisinden bilir, sevgilinin lütfundan değil!335
در حدث افتد نداند بوی چیست ** از منست این بوی یا ز آلودگیست
(eksik)
ور کسی بر وی کند مشکی نثار ** هم ز خود داند نه از احسان یار
Hâsılı ey gözü açık kişi, bu iki göz, sana yüzlerce anadır, yüzlerce baba!
پس دو چشم روشن ای صاحب‌نظر ** مر ترا صد مادرست و صد پدر