Yok, eğer yüzsüzlük, İblis’in ayıbını örttüyse sen de inada giriş, yüzsüzlükte bulun, bu yolda çalış, didin!
سخت‌رویی گر ورا شد عیب‌پوش ** در ستیز و سخت‌رویی رو بکوش
Ebucehil, Peygamber’den, kindar Oğuz Türk’ü gibi bir mucize istedi.350
آن ابوجهل از پیمبر معجزی ** خواست هم‌چون کینه‌ور ترکی غزی
Fakat Allah Sıddık’ı mucize istemedi, bu yüzün sahibi zaten doğrudan başka bir şey söyleyemez ki dedi.
لیک آن صدیق حق معجز نخواست ** گفت این رو خود نگوید جز که راست
Sen nerede, senin gibi birisinin benliğe düşerek benim gibi bir sevgiliyi sınaması nerede?
کی رسد هم‌چون توی را کز منی ** امتحان هم‌چو من یاری کنی
Bir Yahudi’nin, Allah yüzünü ulu etsin Ali’ye “Eğer Allah’ın korumasına güveniyorsan kendini bu yapının üstünden at” demesi, Müminler emîri’nin ona cevabı
گفتن آن جهود علی را کرم الله وجهه کی اگر اعتماد داری بر حافظی حق از سر این کوشک خود را در انداز و جواب گفتن امیرالمومنین او را
Allah’ı ululamayı bilmeyen bir inatçı, bir gün Murtaza’ya dedi ki:
مرتضی را گفت روزی یک عنود ** کو ز تعظیم خدا آگه نبود
“Peki yüksek bir yapının damındasın... Ey aklı başında olan, Allah’ın koruyacağını biliyorsun değil mi?”
بر سر بامی و قصری بس بلند ** حفظ حق را واقفی ای هوشمند
Murtaza, evet dedi... O koruyucudur, ganidir... Bizim varlığımızı, bizi ta çocukluğumuzdan adamlığımıza kadar hep o korur, o görüp gözetir!355
گفت آری او حفیظست و غنی ** هستی ما را ز طفلی و منی
Yahudi, peki dedi... Mademki öyledir, kendini bu damdan aşağıya at... Allah’ın koruyuculuğuna tamamı ile güven!
گفت خود را اندر افکن هین ز بام ** اعتمادی کن بحفظ حق تمام
Kendini aşağıya at da ben de adamakıllı inandığını anlayayım, güzelim inanışını, deliliyle göreyim!
تا یقین گرددمرا ایقان تو ** و اعتقاد خوب با برهان تو
Müminler emiri ona dedi ki: sus, defol git de bu cüret yüzünden canın belaya sataşmasın!
پس امیرش گفت خامش کن برو ** تا نگردد جانت زین جرات گرو
Kulun, iptilalara düşerek Allah’ı sınaması hiç yaraşır mı?
کی رسد مر بنده را که با خدا ** آزمایش پیش آرد ز ابتلا
A nadan, a budala, kulun ne haddi vardır ki edepsizliğe kalkışıp Allah’ı sınamaya girişsin?360
بنده را کی زهره باشد کز فضول ** امتحان حق کند ای گیج گول
Sınama Allah’a yaraşır... O, kullarını her an sınar durur.
آن خدا را می‌رسد کو امتحان ** پیش آرد هر دمی با بندگان
Bu sınamayla da içimizde gizlediğimiz inanışlarımızı bize apaçık gösterir.
تا به ما ما را نماید آشکار ** که چه داریم از عقیده در سرار
Âdem, bu suçla, bu hata ile Hakk’ı sınadım dedi mi hiç?
هیچ آدم گفت حق را که ترا ** امتحان کردم درین جرم و خطا
“Padişahım, senin hilmin nereye kadardır? Onu görmek istedim” gibi bir söz söyledi mi hiç? Ah, bu mecal kimde var, kimde?
تا ببینم غایت حلمت شها ** اه کرا باشد مجال این کرا
Senin aklın şaşmış, pek sersemlemişsin... özrün günahından beter!365
عقل تو از بس که آمد خیره‌سر ** هست عذرت از گناه تو بتر
Gök kubbeyi yücelteni sınamak ha! Sen, bunu ne bilirsin ki?
آنک او افراشت سقف آسمان ** تو چه دانی کردن او را امتحان
A hayrı, şerri bilmeyen, sen kendini sına, başkasını değil!
ای ندانسته تو شر و خیر را ** امتحان خود را کن آنگه غیر را
Kendini sınadın mı başkalarını sınamadanvazgeçersin.
امتحان خود چو کردی ای فلان ** فارغ آیی ز امتحان دیگران
Şeker parçası olduğunu bildin mi, şeker yapılan ve satılan yere layık olduğunu da bilirsin.
چون بدانستی که شکردانه‌ای ** پس بدانی کاهل شکرخانه‌ای
Sınamaksızın şunu bil ki Allah, yersiz, zamansız şeker göndermez sana.370
پس بدان بی‌امتحانی که اله ** شکری نفرستدت ناجایگاه
Sınamaksızın şunu bil ki eğer başsan Allah, seni ayakkabı konan yere göndermez!
این بدان بی‌امتحان از علم شاه ** چون سری نفرستدت در پایگاه
Akıllı kişi, hiç değerli bir inciyi abdes hane de sidik gölcüğüne atar mı?
هیچ عاقل افکند در ثمین ** در میان مستراحی پر چمین
Anlayışlı hâkim bile buğdayı saman ambarına göndermez.
زانک گندم را حکیم آگهی ** هیچ نفرستد به انبار کهی
Mürit, önden giden, kılavuz olan şeyhi sınamaya kalkışırsa eşektir.
شیخ را که پیشوا و رهبرست ** گر مریدی امتحان کرد او خرست
Din yolunda onu sınamaya kalkıştın mı a hakikatten haberi olmayan, sen sınanmış olursun...375
امتحانش گر کنی در راه دین ** هم تو گردی ممتحن ای بی‌یقین
Senin cüretin, senin bilgisizliğin çırçıplak olur, âleme yayılır... Yoksa o, bu araştırmayla nereden anlaşılır; nasıl meydana çıkar?
جرات و جهلت شود عریان و فاش ** او برهنه کی شود زان افتتاش
A yiğidim, bir zerre, kalkar da dağı tartmağa girişirse terazisi parçalanır gider!
گر بیاید ذره سنجد کوه را ** بر درد زان که ترازوش ای فتی
Onlarda kendi akıllarınca bir terazi düzenler de Allah erini o teraziyle tartmağa kalkarlar!
کز قیاس خود ترازو می‌تند ** مرد حق را در ترازو می‌کند
Hâlbuki o, akıl terazisine bile sığmaz... Akıl terazisini bile kırar, parçalar!
چون نگنجد او به میزان خرد ** پس ترازوی خرد را بر درد
Onu sınamak, ona emrine göre hükmetmek gibidir... Öyle bir padişaha buyruk buyurtmaya kalkışma sakın!380
امتحان هم‌چون تصرف دان درو ** تو تصرف بر چنان شاهی مجو
Hiç ressamlar, öyle bir ressamı sınayabilir, öyle bir ressama hüküm yürütebilir mi?
چه تصرف کرد خواهد نقشها ** بر چنان نقاش بهر ابتلا
Eğer ressama bir sınama belirdiyse, ressam bir sınama bilgisine sahip olsaydı onu da çizen yine o ressam değil midir?
امتحانی گر بدانست و بدید ** نی که هم نقاش آن بر وی کشید
Artık o ressamın bilgisindeki suretlere nazaran bu ressamın çizdiği suret nedir ki?
چه قدر باشد خود این صورت که بست ** پیش صورتها که در علم ویست
Sana bir sınama vesvesesi geldi mi onu kötü talih bil... Gelip çatmış, boynunu vurmuştur!
وسوسه‌ی این امتحان چون آمدت ** بخت بد دان کمد و گردن زدت
Böyle bir vesveseye uğradın mı çabucacık Allah’a dön secdeye var...385
چون چنین وسواس دیدی زود زود ** با خدا گرد و در آ اندر سجود