Yok, eğer yüzsüzlük, İblis’in ayıbını örttüyse sen de inada giriş, yüzsüzlükte bulun, bu yolda çalış, didin!
سخت‌رویی گر ورا شد عیب‌پوش ** در ستیز و سخت‌رویی رو بکوش
Ebucehil, Peygamber’den, kindar Oğuz Türk’ü gibi bir mucize istedi.350
آن ابوجهل از پیمبر معجزی ** خواست هم‌چون کینه‌ور ترکی غزی
Fakat Allah Sıddık’ı mucize istemedi, bu yüzün sahibi zaten doğrudan başka bir şey söyleyemez ki dedi.
لیک آن صدیق حق معجز نخواست ** گفت این رو خود نگوید جز که راست
Sen nerede, senin gibi birisinin benliğe düşerek benim gibi bir sevgiliyi sınaması nerede?
کی رسد هم‌چون توی را کز منی ** امتحان هم‌چو من یاری کنی
Bir Yahudi’nin, Allah yüzünü ulu etsin Ali’ye “Eğer Allah’ın korumasına güveniyorsan kendini bu yapının üstünden at” demesi, Müminler emîri’nin ona cevabı
گفتن آن جهود علی را کرم الله وجهه کی اگر اعتماد داری بر حافظی حق از سر این کوشک خود را در انداز و جواب گفتن امیرالمومنین او را
Allah’ı ululamayı bilmeyen bir inatçı, bir gün Murtaza’ya dedi ki:
مرتضی را گفت روزی یک عنود ** کو ز تعظیم خدا آگه نبود
“Peki yüksek bir yapının damındasın... Ey aklı başında olan, Allah’ın koruyacağını biliyorsun değil mi?”
بر سر بامی و قصری بس بلند ** حفظ حق را واقفی ای هوشمند
Murtaza, evet dedi... O koruyucudur, ganidir... Bizim varlığımızı, bizi ta çocukluğumuzdan adamlığımıza kadar hep o korur, o görüp gözetir!355
گفت آری او حفیظست و غنی ** هستی ما را ز طفلی و منی
Yahudi, peki dedi... Mademki öyledir, kendini bu damdan aşağıya at... Allah’ın koruyuculuğuna tamamı ile güven!
گفت خود را اندر افکن هین ز بام ** اعتمادی کن بحفظ حق تمام
Kendini aşağıya at da ben de adamakıllı inandığını anlayayım, güzelim inanışını, deliliyle göreyim!
تا یقین گرددمرا ایقان تو ** و اعتقاد خوب با برهان تو
Müminler emiri ona dedi ki: sus, defol git de bu cüret yüzünden canın belaya sataşmasın!
پس امیرش گفت خامش کن برو ** تا نگردد جانت زین جرات گرو
Kulun, iptilalara düşerek Allah’ı sınaması hiç yaraşır mı?
کی رسد مر بنده را که با خدا ** آزمایش پیش آرد ز ابتلا
A nadan, a budala, kulun ne haddi vardır ki edepsizliğe kalkışıp Allah’ı sınamaya girişsin?360
بنده را کی زهره باشد کز فضول ** امتحان حق کند ای گیج گول
Sınama Allah’a yaraşır... O, kullarını her an sınar durur.
آن خدا را می‌رسد کو امتحان ** پیش آرد هر دمی با بندگان
Bu sınamayla da içimizde gizlediğimiz inanışlarımızı bize apaçık gösterir.
تا به ما ما را نماید آشکار ** که چه داریم از عقیده در سرار
Âdem, bu suçla, bu hata ile Hakk’ı sınadım dedi mi hiç?
هیچ آدم گفت حق را که ترا ** امتحان کردم درین جرم و خطا
“Padişahım, senin hilmin nereye kadardır? Onu görmek istedim” gibi bir söz söyledi mi hiç? Ah, bu mecal kimde var, kimde?
تا ببینم غایت حلمت شها ** اه کرا باشد مجال این کرا
Senin aklın şaşmış, pek sersemlemişsin... özrün günahından beter!365
عقل تو از بس که آمد خیره‌سر ** هست عذرت از گناه تو بتر
Gök kubbeyi yücelteni sınamak ha! Sen, bunu ne bilirsin ki?
آنک او افراشت سقف آسمان ** تو چه دانی کردن او را امتحان
A hayrı, şerri bilmeyen, sen kendini sına, başkasını değil!
ای ندانسته تو شر و خیر را ** امتحان خود را کن آنگه غیر را
Kendini sınadın mı başkalarını sınamadanvazgeçersin.
امتحان خود چو کردی ای فلان ** فارغ آیی ز امتحان دیگران
Şeker parçası olduğunu bildin mi, şeker yapılan ve satılan yere layık olduğunu da bilirsin.
چون بدانستی که شکردانه‌ای ** پس بدانی کاهل شکرخانه‌ای
Sınamaksızın şunu bil ki Allah, yersiz, zamansız şeker göndermez sana.370
پس بدان بی‌امتحانی که اله ** شکری نفرستدت ناجایگاه
Sınamaksızın şunu bil ki eğer başsan Allah, seni ayakkabı konan yere göndermez!
این بدان بی‌امتحان از علم شاه ** چون سری نفرستدت در پایگاه
Akıllı kişi, hiç değerli bir inciyi abdes hane de sidik gölcüğüne atar mı?
هیچ عاقل افکند در ثمین ** در میان مستراحی پر چمین
Anlayışlı hâkim bile buğdayı saman ambarına göndermez.
زانک گندم را حکیم آگهی ** هیچ نفرستد به انبار کهی
Mürit, önden giden, kılavuz olan şeyhi sınamaya kalkışırsa eşektir.
شیخ را که پیشوا و رهبرست ** گر مریدی امتحان کرد او خرست
Din yolunda onu sınamaya kalkıştın mı a hakikatten haberi olmayan, sen sınanmış olursun...375
امتحانش گر کنی در راه دین ** هم تو گردی ممتحن ای بی‌یقین
Senin cüretin, senin bilgisizliğin çırçıplak olur, âleme yayılır... Yoksa o, bu araştırmayla nereden anlaşılır; nasıl meydana çıkar?
جرات و جهلت شود عریان و فاش ** او برهنه کی شود زان افتتاش
A yiğidim, bir zerre, kalkar da dağı tartmağa girişirse terazisi parçalanır gider!
گر بیاید ذره سنجد کوه را ** بر درد زان که ترازوش ای فتی
Onlarda kendi akıllarınca bir terazi düzenler de Allah erini o teraziyle tartmağa kalkarlar!
کز قیاس خود ترازو می‌تند ** مرد حق را در ترازو می‌کند
Hâlbuki o, akıl terazisine bile sığmaz... Akıl terazisini bile kırar, parçalar!
چون نگنجد او به میزان خرد ** پس ترازوی خرد را بر درد
Onu sınamak, ona emrine göre hükmetmek gibidir... Öyle bir padişaha buyruk buyurtmaya kalkışma sakın!380
امتحان هم‌چون تصرف دان درو ** تو تصرف بر چنان شاهی مجو
Hiç ressamlar, öyle bir ressamı sınayabilir, öyle bir ressama hüküm yürütebilir mi?
چه تصرف کرد خواهد نقشها ** بر چنان نقاش بهر ابتلا
Eğer ressama bir sınama belirdiyse, ressam bir sınama bilgisine sahip olsaydı onu da çizen yine o ressam değil midir?
امتحانی گر بدانست و بدید ** نی که هم نقاش آن بر وی کشید
Artık o ressamın bilgisindeki suretlere nazaran bu ressamın çizdiği suret nedir ki?
چه قدر باشد خود این صورت که بست ** پیش صورتها که در علم ویست
Sana bir sınama vesvesesi geldi mi onu kötü talih bil... Gelip çatmış, boynunu vurmuştur!
وسوسه‌ی این امتحان چون آمدت ** بخت بد دان کمد و گردن زدت
Böyle bir vesveseye uğradın mı çabucacık Allah’a dön secdeye var...385
چون چنین وسواس دیدی زود زود ** با خدا گرد و در آ اندر سجود
Secde yerini gözyaşlarınla ısla... Ey Allah, beni bu şüpheden kurtar de!
سجده گه را تر کن از اشک روان ** کای خدا تو وا رهانم زین گمان
Sınamayı diledin mi işte o zaman din mescidin keçiboynuzuyla dolu demektir!
آن زمان کت امتحان مطلوب شد ** مسجد دین تو پر خروب شد
Mescid-i Aksa ve keçiboynuzu, Davut aleyhisselâm’ın, Süleyman aleyhisselâm’dan önce o mescidi yapmaya niyetlenmesi
قصه‌ی مسجد اقصی و خروب و عزم کردن داود علیه‌السلام پیش از سلیمان علیه‌السلام بر بنای آن مسجد
Davut iyiden iyi taşla Mescid-i Aksâ’yı yapmaya niyetlendi, bu niyetle daraldı, bu işe girişmeyi iyice kurdu.
چون درآمد عزم داودی به تنگ ** که بسازد مسجد اقصی به سنگ
Allah, “Bu işten vazgeç... Bu mescidi sen yapamazsın.
وحی کردش حق که ترک این بخوان ** که ز دستت برنیاید این مکان
Ey seçilmiş kişi, Mescid-i Aksâ’yı senin yapmanı biz takdir etmedik” diye kendisine vahiy etti.390
نیست در تقدیر ما آنک تو این ** مسجد اقصی بر آری ای گزین
Davut “Ey sırları bilen Allah, suçum nedir? Neden mescidi yapma diyorsun bana?” dedi.
گفت جرمم چیست ای دانای راز ** که مرا گویی که مسجد را مساز
Allah dedi ki: “Suçsuzsun, suçun yok ama kanlara girmişsin... Mazlumların kanlarını boynuna almışsın!
گفت بی‌جرمی تو خونها کرده‌ای ** خون مظلومان بگردن برده‌ای
Senin sesinden sayısız halk can verdi; sayısız halk, ona av oldu!
که ز آواز تو خلقی بی‌شمار ** جان بدادند و شدند آن را شکار
Sesin bir hayli kana girmiş, canlar yakan güzel nağmelerin bir hayli adamı canından etmiştir!”
خون بسی رفتست بر آواز تو ** بر صدای خوب جان‌پرداز تو
Davut dedi ki: “Senin mağlûbundum, senin sarhoşundum... Elim, senin kuvvet ve kudretinle bağlıydı.395
گفت مغلوب تو بودم مست تو ** دست من بر بسته بود از دست تو
Padişah mağlûp olana acınmaz mı? Mağlûp, âdeta yok demek değil midir?
نه که هر مغلوب شه مرحوم بود ** نه که المغلوب کالمعدوم بود
Allah buyurdu ki: Bu mağlûp, öyle bir yoktur ki vara nispetle zahiren yok olmuş değildir, iyice anlayın bunu!
گفت این مغلوب معدومیست کو ** جز به نسبت نیست معدوم ایقنوا