Ancak canı ve kanadı olmayan yahut balık gibi aslından sağır ve dilsiz olan müstesna!860
جز مگر مرغی که بد بی‌جان و پر ** یا چو ماهی گنگ بود از اصل کر
Hayır... yanlış söyledim, sağır bile Allah vahyine karşı baş koyup secde etse Allah ona duygu ihsan eder.
نی غلط گفتم که کر گر سر نهد ** پیش وحی کبریا سمعش دهد
Belkıs, canla, gönülle Süleyman’a gitmeyi kurdu... Geçmiş zamanlarına açıklandı!
چونک بلقیس از دل و جان عزم کرد ** بر زمان رفته هم افسوس خورد
Âşıkların adı sanı, arı namusu terk ettikleri gibi o da malını, mülkünü terk etti.
ترک مال و ملک کرد او آن چنان ** که بترک نام و ننگ آن عاشقان
O nazlı nazenin kölelerle cariyeler, gözüne porsumuş, kokmuş, çürümüş soğan gibi görünmeye başladı.
آن غلامان و کنیزان بناز ** پیش چشمش هم‌چو پوسیده پیاز
Bağlar, köşkler, ırmaklar, aşk yüzünden gözüne külhan gibi görünüyordu.865
باغها و قصرها و آب رود ** پیش چشم از عشق گلحن می‌نمود
Aşk, kızıştı da akın etti mi bütün güzeller, göze çirkin görünür.
عشق در هنگام استیلا و خشم ** زشت گرداند لطیفان را به چشم
Aşk gayreti, zümrüdü bile insanın gözüne pırasa kadar adi gösterir... İşte “Lâ”nın manası budur.
هر زمرد را نماید گندنا ** غیرت عشق این بود معنی لا
Ey sığınacak yer arayan, “Lâ ilâhe illâ Hû” budur... Ay bile sana kararmış çömlek gibi görünür!
لااله الا هو اینست ای پناه ** که نماید مه ترا دیگ سیاه
Belkıs da hiçbir mala hiçbir hazineye, hiçbir değerli şeye ehemmiyet vermiyordu... Yalnız tahtından geçememişti.
هیچ مال و هیچ مخزن هیچ رخت ** می دریغش نامد الا جز که تخت
Süleyman, Belkıs’ın gönlündekini anladı... Çünkü Süleyman’ın gönlünden Belkıs’ın gönlüne yol olmuştu!870
پس سلیمان از دلش آگاه شد ** کز دل او تا دل او راه شد
Karıncaların sesini bile duyan, elbette uzaktakilerin feryadını da duyar.
آن کسی که بانگ موران بشنود ** هم فغان سر دوران بشنود
“Bir karınca dedi ki” sırrını söyleyen, bu köhne kemerin, bu eski dünyanın sırrını da bilir.
آنک گوید راز قالت نملة ** هم بداند راز این طاق کهن
Uzaktan gördü ki o kendisini bile teslim eden Belkıs’a, yalnız tahtından ayrılmak acı geliyor!
دید از دورش که آن تسلیم کیش ** تلخش آمد فرقت آن تخت خویش
Bunun sebebini söylesem, tahtına neden bu kadar âşıktı... Anlatmaya kalkışsam söz uzar.
گر بگویم آن سبب گردد دراز ** که چرا بودش به تخت آن عشق و ساز
(Belkıs, tahtla aynı cinsten değildi... Doğru, fakat) bu kalem de duygusuzdur, kâtiple aynı cinsten değildir ama ona munistir, eştir, arkadaştır.875
گرچه این کلک قلم خود بی‌حسیست ** نیست جنس کاتب او را مونسیست
Her sanatın aleti de böyle cansızdır ama canlı olan sanatkârın munisidir.
هم‌چنین هر آلت پیشه‌وری ** هست بی‌جان مونس جانوری
Anlayış gözünde nem olmasaydı bu sebebi daha açık anlatırdım!
این سبب را من معین گفتمی ** گر نبودی چشم فهمت را نمی
Taht haddinden fazla büyüktü; nakledilmesine imkân yoktu.
از بزرگی تخت کز حد می‌فزود ** نقل کردن تخت را امکان نبود
Pek ince sanatlıydı... Beden gibi eczası, tamamı ile birbirine bitişmişti... Ayrılıp götürülmesi de mümkün değildi, kırılabilirdi.
خرده کاری بود و تفریقش خطر ** هم‌چو اوصال بدن با همدگر
Süleyman dedi ki: Sonunda tahttan da, taçtan da soğuyacak ya!880
پس سلیمان گفت گر چه فی‌الاخیر ** سرد خواهد شد برو تاج و سریر
Can, birlik âlemine ulaşır, o âlemden baş gösterirse birliğin nuruna karşı bedenin nuru kalmaz artık.
چون ز وحدت جان برون آرد سری ** جسم را با فر او نبود فری
İnci, denizin dibinden çıktı mı denizdeki köpüklerle çer çöpü hor hakir görürsün!
چون برآید گوهر از قعر بحار ** بنگری اندر کف و خاشاک خوار
Nurlar saçan güneş doğdu, baş gösterdi mi artık akrebin kuyruğunda kim yurt tutmak ister?
سر بر آرد آفتاب با شرر ** دم عقرب را کی سازد مستقر
Fakat bütün bunlarla beraber yine de onun tahtını getirtmek lâzım.
لیک خود با این همه بر نقد حال ** جست باید تخت او را انتقال
Getirtmeli de buluştuğu vakit üzülmesin... Çocukça dileği yerine gelmiş olsun.885
تا نگردد خسته هنگام لقا ** کودکانه حاجتش گردد روا
O taht bizce adi bir şey ama onca pek aziz... Ne yapalım, hurilerin sofrasında birde şeytan bulunsun!
هست بر ما سهل و او را بس عزیز ** تا بود بر خوان حوران دیو نیز
Hem o nazlı tahtı, sonradan Eyaz’a hırkasıyla çarığı nasıl ibret olduysa ona da ibret olur!
عبرت جانش شود آن تخت ناز ** هم‌چو دلق و چارقی پیش ایاز
Bu tahta bakar da neye tutulduğunu, nereden nereye geldiğini, ne haldeyken ne hale büründüğünü bilir, anlar!
تا بداند در چه بود آن مبتلا ** از کجاها در رسید او تا کجا
Allah da toprağı, meniyi ve et parçasını daima bizim gözümüz önünde tutmuyor mu?
خاک را و نطفه را و مضغه را ** پیش چشم ما همی‌دارد خدا
A kötü niyetli bak... Seni ne halden ne hale getirdim? Şimdi onlardan nefret ediyorsun değil mi?890
کز کجا آوردمت ای بدنیت ** که از آن آید همی خفریقیت
Sen o devirlerde o toprağa, meniye, et parçasına âşıktın... O zamanlar bu kerem ve ihsanı inkâr ediyordun!
تو بر آن عاشق بدی در دور آن ** منکر این فضل بودی آن زمان
Önce toprak halindeyken ( ben nereden akıl ve ruh sahibi olacağım diye) inkârda bulunuyordun ya... bu kerem ve ihsan, o inkârını gidermek içindir.
این کرم چون دفع آن انکار تست ** که میان خاک می‌کردی نخست
Canlanman, evvelki inkârına karşı reddedilmez bir delildir... Şu hastalığın dermandan da beter oldu ya!
حجت انکار شد انشار تو ** از دوا بدتر شد این بیمار تو
Toprağın bu işi yapmasına imkân mı var... Meni, düşmanlıkta bulunur, inkâra düşer mi hiç?
خاک را تصویر این کار از کجا ** نطفه را خصمی و انکار از کجا
O zamanlar gönülsüz ve ruhsuzdun... Bu yüzden düşünceyi de inkâr ediyordun, inkârı da!895
چون در آن دم بی‌دل و بی‌سر بدی ** فکرت و انکار را منکر بدی
Cemadken insan olacağını inkâr ederdin, şimdi de haşr olmayı inkâr etmede ayak diredin!
از جمادی چونک انکارت برست ** هم ازین انکار حشرت شد درست
Sen şuna benzersin: Adam gelir, kapıyı döver de ev sahibi, içerden “Ev sahibi evde yok diye bağırır.
پس مثال تو چو آن حلقه‌زنیست ** کز درونش خواجه گوید خواجه نیست
Kapıyı döven bu “Ev sahibi evde yok” sözünden anlar ve ev sahibi içerdedir... Halkadan elini çekmez!
حلقه‌زن زین نیست دریابد که هست ** پس ز حلقه بر ندارد هیچ دست
Senin inkârın da Allah’ın cemad âleminden yüzlerce haşirde bulunduğunu, yüzlerce can yarattığını gösterir, belli eder!
پس هم انکارت مبین می‌کند ** کز جماد او حشر صد فن می‌کند
Su ve toprağın “Hel etâ”dan inkâr doğurmasına dek, (insanın aslî maddesi bile yokken nihayet sudan, topraktan meni haline gelip duygu ve görgü sahibi olmasına kadar) nice sıfatlar düzüldü, koşuldu!900
چند صنعت رفت ای انکار تا ** آب و گل انکار زاد از هل اتی
İşte su ve toprak (yani insan) da (inkârda bulunuyor ama hakikatte) inkâr etmemekte... Yalnız o ev sahibi gibi “o haber veren içerde yok” diye bağırmakta!
آب وگل می‌گفت خود انکار نیست ** بانگ می‌زد بی‌خبر که اخبار نیست
Bunu yüz türlü açar, anlatırım ama ince sözlerden insanın aklı sürçer... Onun için vazgeçiyorum!
من بگویم شرح این از صد طریق ** لیک خاطر لغزد از گفت دقیق
Süleyman aleyhisselâm’ın Belkıs’ın tahtını Sebe’den getirtmeye bir çare bulması
چاره کردن سلیمان علیه‌السلام در احضار تخت بلقیس از سبا
Bir ifrit dedi ki: Sen daha yerinden kalkmadan ben, tahtını getiririm.
گفت عفریتی که تختش را به فن ** حاضر آرم تا تو زین مجلس شدن
Asaf da “İsm-i âzam kudretiyle ben, bir anda bu tahtı buraya getiririm” dedi.
گفت آصف من به اسم اعظمش ** حاضر آرم پیش تو در یک دمش
İfrit, sihirde üstattı ama o taht, Asaf’ın nefesiyle geldi.905
گرچه عفریت اوستاد سحر بود ** لیک آن از نفخ آصف رو نمود