O hayal, dışarıda zahir olur, adeta yerden tohum biter gibi.
آن خیال از اندرون آید برون ** چون زمین که زاید از تخم درون
Gönülde yurt tutan her hayal, mahşer gününde bir surete bürünecektir.
هر خیالی کو کند در دل وطن ** روز محشر صورتی خواهد شدن
Mühendisin gönlünde kurduğu hayali, tohum bitirme kabiliyetindeki bir yere ekilmiş, orada bitmiş mahsul tut.
چون خیال آن مهندس در ضمیر ** چون نبات اندر زمین دانه‌گیر
Bu iki mahşeri hulâsa etmeden maksadım bir kısastır, inananların bundan hisse almasıdır. 1795
مخلصم زین هر دو محشر قصه‌ایست ** مومنان را در بیانش حصه‌ایست
Kıyamet gününün güneşi doğdu mu çirkin, güzel herkes yerden derhal kalkar.
چون بر آید آفتاب رستخیز ** بر جهند از خاک زشت و خوب تیز
Herkes kaza ve kader divanına koşar, geçer para da potaya girer, kalp para da.
سوی دیوان قضا پویان شوند ** نقد نیک و بد به کوره می‌روند
Geçer para neşelenerek, nazlana,nazlana kalp para, yanıp eriyerek.
نقد نیکو شادمان و ناز ناز ** نقد قلب اندر زحیر و در گداز
Anbean sınamalar gelmede, bedende gönül sırları görünmede.
لحظه لحظه امتحانها می‌رسد ** سر دلها می‌نماید در جسد
Kandil nasıl suyla yağla görünür, aydınlanıp meydana çıkarsa, yahut toprak, nasıl mahsul verir, sırlarını meydana korsa öyle. 1800
چون ز قندیل آب و روغن گشته فاش ** یا چو خاکی که بروید سرهاش
Baharın eli, soğanı, safranı, haşhaşı çıkarır, kışın sırrını nasıl meydana korsa öyle.
از پیاز و گندنا و کوکنار ** سر دی پیدا کند دست بهار
Biri “Biz Tanrıdan çekinenleriz” diye yemyeşil, öbürü menekşe gibi başı aşağıda. Tehlikeye uğrama korkusu, gönle yerleşmiş, bu yüzden kaynaklat kaynama da, on tane dere olmada.
آن یکی سرسبز نحن المتقون ** وآن دگر هم‌چون بنفشه سرنگون
Tehlikeye uğrama korkusu, gönle yerleşmiş, bu yüzden kaynaklat kaynama da, on tane dere olmada.
چشمها بیرون جهید از خطر ** گشته ده چشمه ز بیم مستقر
Gözler, defterler sol yandan gelmesin diye açılmış, bekleyip durmada.
باز مانده دیده‌ها در انتظار ** تا که نامه ناید از سوی یسار
Amel defterinin sağdan verilmesi kolay iş değil. Bunun için gözler sağı solu gözlemede. 1805
چشم گردان سوی راست و سوی چپ ** زانک نبود بخت نامه‌ی راست زپ
Derken bir kulun eline kapkara, suçlarla kötülüklerle dolu bir defter verilir.
نامه‌ای آید به دست بنده‌ای ** سر سیه از جرم و فسق آگنده‌ای
İçinde ne bir hayır var, ne bir iyi işte bulunma. Ancak doğru özlülerin gönlünü incitme var.
اندرو یک خیر و یک توفیق نه ** جز که آزار دل صدیق نه
Baştan ayağa kadar kötülükle, suçla, yol ehline çaldığı ıslıklarla, onlarla ettiği alaylarla dopdolu.
پر ز سر تا پای زشتی و گناه ** تسخر و خنبک زدن بر اهل راه
Hileleri, hırsızlıkları, Firavunlar gibi ben, biz demeleri, defteri kaplamış.
آن دغل‌کاری و دزدیهای او ** و آن چو فرعونان انا و انای او
O kötü amelli kul, defterini okudu mu analar ki zindandan başka göçecek yer yok. 1810
چون بخواند نامه‌ی خود آن ثقیل ** داند او که سوی زندان شد رحیل
Suç meydanda özür yolu bağlı. Artık hırsızlar gibi darağacına yürümeye baslar.
پس روان گردد چو دزدان سوی دار ** جرم پیدا بسته راه اعتذار
O binlerce delili, o binlerce kötü sözü, pis bir çivi gibi ağzını kapatmış.
آن هزاران حجت و گفتار بد ** بر دهانش گشته چون مسمار بد