Kadın, erkek, o fil bedenli, bir sineğin yiyeceğini yiyor diye fısıldaşmaya başladılar.
فجفجه افتاد اندر مرد و زن ** قدر پشه می‌خورد آن پیل‌تن
Kafirliğin hırs ve vehmi baş aşağı düştü, ejderha bir karıncanın gıdası ile doydu.
حرص و وهم کافری سرزیر شد ** اژدها از قوت موری سیر شد
Kafirliğin aç gözlülüğü ondan gitti, iman gıdası onu semirtti geliştirdi.
آن گدا چشمی کفر از وی برفت ** لوت ایمانیش لمتر کرد و زفت
Öküz açlığı illetine tutunan adam, Meryem gibi cennet meyvesini gördü. 285
آنک از جوع البقر او می‌طپید ** هم‌چو مریم میوه‌ی جنت بدید
Cennet meyvesi, bedenine koştu, ulaştı. Cehennem gibi olan midesi, yatıştı rahatladı.
میوه‌ی جنت سوی چشمش شتافت ** معده‌ی چون دوزخش آرام یافت
Ey imandan yalnız bir lafa kanan, ununla kanaat eden kişi, zaten iman yüce bir nimettir, büyük bir gıdadır.
ذات ایمان نعمت و لوتیست هول ** ای قناعت کرده از ایمان به قول
”Şeytanın, benim elimdem müslüman oldu” hadisine göre can gıdası olan nur, ruha eş ve dost olmak için velilerin cisimlerine gıda olur.
بیان آنک نور که غذای جانست غذای جسم اولیا می‌شود تا او هم یار می‌شود روح را کی اسلم شیطانی علی یدی
Gerçi ruh gıdası canın ve gözün yediği bir gıdadır; fakat oğul, cismin de ondan nasibi vardır.
گرچه آن مطعوم جانست و نظر ** جسم را هم زان نصیبست ای پسر
Şeytana benzeyen beden, onu yemeseydi Resül benim Şeytanım Müslüman olmuştur buyurmazdı.
گر نگشتی دیو جسم آن را اکول ** اسلم الشیطان نفرمودی رسول
Ölüyü dirilten o yemekten Şeytan yiyip içmese nasıl olur da Müslüman olur? 290
دیو زان لوتی که مرده حی شود ** تا نیاشامد مسلمان کی شود
Şeytan dünyaya aşıktır. Kördür, sağırdır. Bir aşkı başka bir aşk giderebilir.
دیو بر دنیاست عاشق کور و کر ** عشق را عشقی دگر برد مگر
Yakıynin gizli evinde yer, içerse yavaş yavaş aşk pılı pırtısını oraya çeker götürür.
از نهان‌خانه‌ی یقین چون می‌چشد ** اندک‌اندک رخت عشق آنجا کشد
Ey karnına haris olan böylece yücel. Bunun yolu, ancak yiyeceğini değiştirmedir.
یا حریص االبطن عرج هکذا ** انما المنهاج تبدیل الغذا
Ey kalp hastası, ilaca sarıl. Bütün tedbir, mizacı değiştirmeden ibarettir.
یا مریض القلب عرج للعلاج ** جملة التدبیر تبدیل المزاج
Ey yemeğe rehin düşüp hapiste kalan, sütten kesilmeye tahammül edersen yakında kurtulursun.295
ایها المحبوس فی رهن الطعام ** سوف تنجو ان تحملت الفطام
Açlıkta bir çok yemekler var. Onları ara, onları dile ey onlardan nefret eden.
ان فی‌الجوع طعام وافر ** افتقدها وارتج یا نافر
Nurla gıdalan, göze benze. Ey insanların hayırlısı meleklere uy.
اغتذ بالنور کن مثل البصر ** وافق الاملاک یا خیر البشر
Melek gibi Allahyı tesbih etmeyi kendine gıda yap da melekler gibi ezadan kurtul.
چون ملک تسبیح حق را کن غذا ** تا رهی هم‌چون ملایک از اذا
Cebrail murdar şeylere hiç bakmamakta, onların etrafında dönüp dolaşmamakta. Böyle olduğu halde kuvvet bakımından herkes den aşağı mıdır ki?
جبرئیل ار سوی جیفه کم تند ** او به قوت کی ز کرکس کم زند
Allah aleme ne de hoş, ne de güzel bir sofra yaymıştır. Fakat o sofra, aşağılık kişilerin gözlerinden pek gizlidir. 300
حبذا خوانی نهاده در جهان ** لیک از چشم خسیسان بس نهان
Alem nimetlerle dolu bir bağ olsa fare ve yılan yine toprak yer.
گر جهان باغی پر از نعمت شود ** قسم موش و مار هم خاکی بود
Ten ehlinin ruh gıdasını inkar ederek adi yemeğe titremeleri
انکار اهل تن غذای روح را و لرزیدن ایشان بر غذای خسیس
İster kış olsun ister bahar, onların gıdası topraktır. Fakat sen varlığın beyisin, nasıl olur da yılan gibi toprak yersin?
قسم او خاکست گر دی گر بهار ** میر کونی خاک چون نوشی چو مار
Tahtanın içindeki kurt, kimin böyle güzel helvası var der.
در میان چوب گوید کرم چوب ** مر کرا باشد چنین حلوای خوب
Bok böceği, bok içinde yaşar ve alemde pislikten başka bir meze bilmez.
کرم سرگین در میان آن حدث ** در جهان نقلی نداند جز خبث
Münacat
مناجات
Ey eşi, benzeri olamayan Allah, mademki bu sözü kulağımıza küpe yaptın, ihsanda bulun, bu sözleri bol bol saç! 305
ای خدای بی‌نظیر ایثار کن ** گوش را چون حلقه دادی زین سخن
Kulağımızı tut, bizi o sarhoşların halis şarabını içtikleri meclise çek, oraya götür.
گوش ما گیر و بدان مجلس کشان ** کز رحیقت می‌خورند آن سرخوشان
Madem ki bize bundan bir koku duyurdun, ey din Allahsı o tulumun ağzını kapama.
چون به ما بویی رسانیدی ازین ** سر مبند آن مشک را ای رب دین
Ey kendisine sığınılan Allah, ey kendisinden imdat istenen Rab, esirgeme, ihsan et de erkek, kadın herkes, senin şarabından içsin!
از تو نوشند ار ذکورند ار اناث ** بی‌دریغی در عطا یا مستغاث
Ey duaları duadan önce duyan, muratları istenmeden veren Allah, gönüle her an yüzlerce kapı açarsın.
ای دعا ناگفته از تو مستجاب ** داده دل را هر دمی صد فتح باب
Birkaç harftir yazdın. Taşlar bile o harflerin sevgisiyle eridi muma döndü.310
چند حرفی نقش کردی از رقوم ** سنگها از عشق آن شد هم‌چو موم
Yüzlerce akla, fikre fitne olarak kaş nununu, göz sadını, kulak cimini yazdın.
نون ابرو صاد چشم و جیم گوش ** بر نوشتی فتنه‌ی صد عقل و هوش
Akıl o harfler yüzünden ince eleyip sık dokumaya koyuldu. Ey yazısı güzel edip, bunları boz!
زان حروفت شد خرد باریک‌ریس ** نسخ می‌کن ای ادیب خوش‌نویس
Yokluğa, her düşünceye göre an be an güzel bir hayal nakşetme;
در خور هر فکر بسته بر عدم ** دم به دم نقش خیالی خوش رقم
Hayal levhine göz, yanak, yüz ve ben gibi görülmemiş harfler yazmaktasın.
حرفهای طرفه بر لوح خیال ** بر نوشته چشم و عارض خد و خال
Halbuki ben, yokluğa aşığım, vara bakıp sarhoş olmam. Çünkü yokluk sevgilisi, bence daha vefalıdır.315
بر عدم باشم نه بر موجود مست ** زانک معشوق عدم وافی‌ترست
Allah akıla o şekilleri okuttu, bu suretle onun tedbirlerden vazgeçip Allahsını dilemesini diledi.
عقل را خط خوان آن اشکال کرد ** تا دهد تدبیرها را زان نورد
Levhi mahfuz ve herkesin, günlük nasibi ne kadarsa o levihten o kadarına akıl erdirmesi, Cebrail aleyhisselam’ın her gün o levihten bir şey anlamasına benzer
تمثیل لوح محفوظ و ادراک عقل هر کسی از آن لوح آنک امر و قسمت و مقدور هر روزه‌ی ویست هم چون ادراک جبرئیل علیه‌السلام هر روزی از لوح اعظم عقل مثال جبرئیلست و نظر او به تفکر به سوی غیبی که معهود اوست در تفکر و اندیشه‌ی کیفیت معاش و بیرون شو کارهای هر روزینه مانند نظر جبرئیلست در لوح و فهم کردن او از لوح
Akıl, her sabah melek gibi o Levhi Mahfuz’dan bir ders alır.
چون ملک از لوح محفوظ آن خرد ** هر صباحی درس هر روزه برد
Yokluğu parmaksız olarak yazılmış yazılara bak; dünyaya dalanlar, o yazıların karartısına şaşırıp kalmışlar.
بر عدم تحریرها بین بی‌بنان ** و از سوادش حیرت سوداییان
Herkes bir hayale kapılmış, bir bucağı eşmede. Biri bir define bulmak için bir bucağı kazmada;
هر کسی شد بر خیالی ریش گاو ** گشته در سودای گنجی کنج‌کاو
Biri bir hayal peşine düşmüş, azamet sahibi olduğu halde dağlardaki madenlere yüz çevirmiş;320
از خیالی گشته شخصی پرشکوه ** روی آورده به معدنهای کوه
Öbürü, bir hayale düşmüş, sıkıntılı uğraşmalarla, didişmelerle inci çıkarmak için denize yönelmiş;
وز خیالی آن دگر با جهد مر ** رو نهاده سوی دریا بهر در
Bir başkası papaz olmak için kiliseye kapanmış, bir başkası da hırs içinde ekine tarlaya düşmüş!
وآن دگر بهر ترهب در کنشت ** وآن یکی اندر حریصی سوی کشت
O yol kesen, kurtulduğunu hayal etmiş, bu ise hayalince bir hastaya merhem olmuş.
از خیال آن ره‌زن رسته شده ** وز خیال این مرهم خسته شده
Biri peri çağırmaya koyulmuş, gönlünü aklını kaybetmiş, öbürü, yıldız bilgisine kapılıp nalını yıldızın üstüne koymuş.
در پری‌خوانی یکی دل کرده گم ** بر نجوم آن دیگری بنهاده سم
Bu gidişler, içteki renk renk hayaller yüzünden dışarıda da birbirine aykırı görünür.325
این روشها مختلف بیند برون ** زان خیالات ملون ز اندرون
Bu ona bakıp ne yapıyor, ne iş işliyor diye hayrette. Bu şaraptan her tadan kişi, öbürünün yaptığını boş bulmada.
این در آن حیران شده کان بر چیست ** هر چشنده آن دگر را نافیست
O hayaller birbirine aykırı olamasaydı görünen gidişler, nasıl olur da birbirine zıt olur, zıt görünürdü?
آن خیالات ار نبد نامتلف ** چون ز بیرون شد روشها مختلف
Hepsi de can kıblesini kaybetmişlerdir de onun için herkes, bir yana yüz çevirmiştir.
قبله‌ی جان را چو پنهان کرده‌اند ** هر کسی رو جانبی آورده‌اند
Birbirine aykırı gidişler ve çeşitli didinişler, karanlıkta kıblenin ne tarafta olduğunu arayanların haline ve denizin dibinde inci arayan dalgıçların durumuna benzer
تمثیل روشهای مختلف و همتهای گوناگون به اختلاف تحری متحریان در وقت نماز قبله را در وقت تاریکی و تحری غواصان در قعر بحر
Nitekim bir bölük halk da kıble nerede diye ararlar, bir hayale kapılıp her yana döner dururlar.
هم‌چو قومی که تحری می‌کنند ** بر خیال قبله سویی می‌تنند
Sabah olup ta Kâbe yüz gösterdi mi kimin yol yitirdiği anlaşılır. 330
چونک کعبه رو نماید صبحگاه ** کشف گردد که کی گم کردست راه
Yahut da dalgıçlar gibi hani. Hepsi denize dalar, herkes, denizin dibinde eline ne geçerse aceleyle devşirir.
یا چو غواصان به زیر قعر آب ** هر کسی چیزی همی‌چیند شتاب