حکم او بر دیو باشد نه ملک ** رنج در خاکست نه فوق فلک
Bu cebir inanışını bırak, pek boştur bu inanış. Bu inanışı bırak da cebrin sırrının sırrı nedir, anla.
ترک کن این جبر را که بس تهیست ** تا بدانی سر سر جبر چیست
Bütün tembellerin malı olan şu cebri bırak da can gibi olan o cebirden bir haber al.
ترک کن این جبر جمع منبلان ** تا خبر یابی از آن جبر چو جان
Mâşukluğu bırak da âşık ol ey güzel ve üstün olduğunu sanan!...
ترک معشوقی کن و کن عاشقی ** ای گمان برده که خوب و فایقی
Sen mânada geceden de dilsiz, sessizsin, öyle olduğu halde sözüne niceye bir müşteri arıyacaksın?3190
ای که در معنی ز شب خامش‌تری ** گفت خود را چند جویی مشتری
Onlar, senin önünde sana aş sallayıp dururlar, ömrün, onların sevdasiyle geçti gitti.
سر بجنبانند پیشت بهر تو ** رفت در سودای ایشان دهر تو
Bana hasetten kıvranma diyorsun ama adam, bir hiçi kaybetti diye haset eder mi hiç?
تو مرا گویی حسد اندر مپیچ ** چه حسد آرد کسی از فوت هیچ
Aşağılık kişilerin bir şey öğretmesi toprak parçasına nakışlar yapmaya benzer a aç gözlü!
هست تعلیم خسان ای چشم‌شوخ ** هم‌چو نقش خرد کردن بر کلوخ
Kendine aşkı ve bakışı öğret.Bu bilgi,taşa kazılan nakış gibidir.
خویش را تعلیم کن عشق و نظر ** که آن بود چون نقش فی جرم الحجر
Nefsin sana bir vefa şakirdidir. Başka her şey yok oldu. Sen nerede ne arıyorsun ki?3195
نفس تو با تست شاگرد وفا ** غیر فانی شد کجا جویی کجا
Başkalarını bilgi sahibi ediyor, yüceltiyor, fakat kendini kötü huylu ve bomboş bir hale sokuyorsun.
تا کنی مر غیر را حبر و سنی ** خویش را بدخو و خالی می‌کنی
Gönlün,o cennete dolaştı mi,o kaynakla birleşti mi artık kendine gel, boşalmadan korkma.
متصل چون شد دلت با آن عدن ** هین بگو مهراس از خالی شدن
Tanrı, ey doğru özlü Peygamber, söyle dedi. Çünkü bu,denizdir,söyle,azalmaz.
امر قل زین آمدش کای راستین ** کم نخواهد شد بگو دریاست این
Yine "Susun ve dinleyin" dendi. Yani kendinize gelin, suyunuzu telef etmeyin, bağ susuzdur.
انصتوا یعنی که آبت را بلاغ ** هین تلف کم کن که لب‌خشکست باغ
Babacığım, bu sözün sonu gelmez. Bu sözü bırak da sonuna bak.3200
این سخن پایان ندارد ای پدر ** این سخن را ترک کن پایان نگر
Gayretim koymuyor, senin önünde dursunlar, âşık olmadıkları halde sana gülsünler!
غیرتم آید که پیشت بیستند ** بر تو می‌خندند عاشق نیستند
Aşıkların, anbean kerem perdesi ardında senin için nara atmadalar.
عاشقانت در پس پرده‌ی کرم ** بهر تو نعره‌زنان بین دم بدم
Sen de o gayp âşıklarına âşık ol,şu beş günlük âşıklara pek aldırış etme.
عاشق آن عاشقان غیب باش ** عاشقان پنج روزه کم تراش
Bunlar, hileyle, düzenle seni yerler. Yıllardır bunlardan bir habbe bile görmedin.
که بخوردندت ز خدعه و جذبه‌ای ** سالها زیشان ندیدی حبه‌ای
Halkın yoluna niceye bir hengâme salıp duracaksın? Ayağın mecruh senin,hiçbir muradına ermedin gitti.3205
چند هنگامه نهی بر راه عام ** گام خستی بر نیامد هیچ کام
İyilik, hoşluk zamanında hepsi dosttur,eştir. Fakat dert ve gam zamanı Tanrı'dan başka kim sana dost?
وقت صحت جمله یارند و حریف ** وقت درد و غم به جز حق کو الیف
Gözün, dişin ağrıdığı zaman feryada erişen Tanrı'dan başka elinden tutan var mi?
وقت درد چشم و دندان هیچ کس ** دست تو گیرد به جز فریاد رس
Sen de o hastalık, o dert zamanını hatırla da Eyaz gibi postuna bak, ibret al.
پس همان درد و مرض را یاد دار ** چون ایاز از پوستین کن اعتبار
Pösteki, senin o derde düştüğün zamanki halindir.Eyaz, onun için onu saklamıştır.
پوستین آن حالت درد توست ** که گرفتست آن ایاز آن را به دست
Yine o kâfir cebrînin kendisini İslama davet eden, cebir inanışını bırakmaya teşvik edip duran sünniye cevap vermesi, sual ve cevabın iki taraflı olarak uzayıp gitmesi. Müşkül olan şeyi ve cevap verme kudretini ancak hakikî aşk halleder, kesip atar, aşkın sualden, cevaptan pervası yoktur. "Ve bu da Tanrı'nın ihsanıdır, dilediğine verir."
باز جواب گفتن آن کافر جبری آن سنی را کی باسلامش دعوت می‌کرد و به ترک اعتقاد جبرش دعوت می‌کرد و دراز شدن مناظره از طرفین کی ماده‌ی اشکال و جواب را نبرد الا عشق حقیقی کی او را پروای آن نماند و ذلک فضل الله یتیه من یشاء
Cebrî kâfir, öyle bir cevap vermeye girişti ki müslümanın mantığı, âdeta cevaptan âciz kaldı,şaşırdı.3210
کافر جبری جواب آغاز کرد ** که از آن حیران شد آن منطیق مرد
Fakat ben o cevaplarla sualleri hep söylersem söyliyeceğim sözü bırakmalıyım.
لیک گر من آن جوابات و سال ** جمله را گویم بمانم زین مقال
Halbuki bizim ondan daha mühim söyliyeceğimiz şeyler var ki onlarla anlayışın daha ziyadeleşir.
زان مهم‌تر گفتنیها هستمان ** که بدان فهم تو به یابد نشان
Onun için o sual cevabı azıcık ve kısaca anlattık. Bütün, azla meydana çıkar zaten.
اندکی گفتیم زان بحث ای عتل ** ز اندکی پیدا بود قانون کل
Esasen kadere inanmıyanla cebrî arasındaki bu bahis, mahşere kadar sürer gider.
هم‌چنین بحثست تا حشر بشر ** در میان جبری و اهل قدر
Hasmını alt edemeseydin onun mezhebine uyar, onun yolunu tutardın.3215
گر فرو ماندی ز دفع خصم خویش ** مذهب ایشان بر افتادی ز پیش
Onlar da cevapta âciz kalsalardı o bozuk yoldan dönerlerdi.
چون برون‌شوشان نبودی در جواب ** پس رمیدندی از آن راه تباب
Fakat bu gidişin böyle olması lâzım ki onların hepsi,delillerle yollarının doğruluğuna kanmadalar.
چونک مقضی بد دوام آن روش ** می‌دهدشان از دلایل پرورش
Kimsenin, hasmın müşkül suallerini cevapsız bırakmaması, düşmanın devlet ve ikbalinden mahcup olması, o devleti görmemesi lâzım ki,
تا نگردد ملزم از اشکال خصم ** تا بود محجوب از اقبال خصم
Bu yetmiş iki fırka, kıyamete kadar âlemde kalsın.
تا که این هفتاد و دو ملت مدام ** در جهان ماند الی یوم القیام
Çünkü bu âlem, karanlıklar ve gayb âlemidir. Gölge için bir yeryüzü lâzım.3220
چون جهان ظلمتست و غیب این ** از برای سایه می‌باید زمین
Kıyamete dek şu yetmiş iki fırka kalmadı ki bid'at yolunu tutanın dedikodusu eksilmesin .
تا قیامت ماند این هفتاد و دو ** کم نیاید مبتدع را گفت و گو
Değerli olan hazinenin birçok kilitleri olur. Hazinenin değeri bundan anlaşılır.
عزت مخزن بود اندر بها ** که برو بسیار باشد قفلها
Maksadın yüceliği de ey sınanan adam, yolun sıkıntısından, yolda aşılmaz geçitler ve yol kesiciler bulunmasından belli olur.
عزت مقصد بود ای ممتحن ** پیچ پیچ راه و عقبه و راه‌زن
Kâbenin şerefi, o sıkıntılarda, çöl Araplarının yol kesiciliğinde ve çölün uzunluğundadır.
عزت کعبه بود و آن نادیه ** ره‌زنی اعراب و طول بادیه
İyi olan her gidişin, her yolun bir tehlikesi, bir manii, bir yol kesiciliği vardır.3225
هر روش هر ره که آن محمود نیست ** عقبه‌ای و مانعی و ره‌زنیست
Bu gidiş, öbürüne hasededer, düşman kesilir. Mukallit de iki yolun arasında şaşırır kalır.
این روش خصم و حقود آن شده ** تا مقلد در دو ره حیران شده
Her iki yolun doğruluğu, yürüyüşte birbirine zıd görünür. Her fırka, kendi yolunda hoştur, o yoldan memnundur.
صدق هر دو ضد بیند در روش ** هر فریقی در ره خود خوش منش
Bir yolun yolcusu, cevap vermezse kavgaya girişir. Bu, ezelden kıyamete kadar böyle gelmiş, böyle gider.
گر جوابش نیست می‌بندد ستیز ** بر همان دم تا به روز رستخیز
Her fırka, biz bilmeyiz ama ulularımız, buna cevap verebilir der.
که مهان ما بدانند این جواب ** گرچه از ما شد نهان وجه صواب
Vesvesenin ağzını bağlıyan, ancak aşktır.Yoksa vesveseyi kim bağlıyabilmistir ki?3230
پوزبند وسوسه عشقست و بس ** ورنه کی وسواس را بستست کس
Yüzü güzel dilber ara da âşık ol. Dere dere dolan, bir su kuşu tut.