Kazın hırsı birdir. Bunun hırsıysa tam elli kat fazladır. Şehvet hırsı yılandır, mevki hırsı ejderha.
حرص بط یکتاست این پنجاه تاست ** حرص شهوت مار و منصب اژدهاست
Kaz hırsı, boğaz ve cima şehvetinden meydana gelir. Fakat baş olma hırsında bu şehvetlerin tam yirmi tanesi toplanmıştır.
حرص بط از شهوت حلقست و فرج ** در ریاست بیست چندانست درج
Mevki sahibi, mevkii yüzünden Allahlıktan dem vurur. Allah ile ortak olmayı tamah eder, nasıl af edilebilir?
از الوهیت زند در جاه لاف ** طامع شرکت کجا باشد معاف
Adem’in işlediği küçücük kusur karın ve cima yüzünden oldu. Fakat iblisin suçu ululuktan ve mevki yüzündendi. 520
زلت آدم ز اشکم بود و باه ** وآن ابلیس از تکبر بود و جاه
Hasılı Adem çabucak tövbe etti, halbuki o melun, tövbe etmeye tenezzül etmedi.
لاجرم او زود استغفار کرد ** وآن لعین از توبه استکبار کرد
Boğaz ve cima hırsı da kötüdür. Fakat mevki hırsı olmadıkça yine de sınıklıdır.
حرص حلق و فرج هم خود بدرگیست ** لیک منصب نیست آن اشکستگیست
Bu mevki hırsının kökünü dalını söylemeye kalkışırsam bir başka cilt lazımdır.
بیخ و شاخ این ریاست را اگر ** باز گویم دفتری باید دگر
Arap serkeş ata Şeytan dedi, yazıda yayılan ata değil.
اسپ سرکش را عرب شیطانش خواند ** نی ستوری را که در مرعی بماند
Şeytanlık lügatta baş çekmedir. Bu sıfat lanete layıktır. 525
شیطنت گردن کشی بد در لغت ** مستحق لعنت آمد این صفت
Bir sofranın çevresine yüz tane adam oturur, yer. Fakat baş olmak isteyen iki adam dünyaya sığamaz.
این جهان محدود و آن خود بی حدست ** نقش و صورت پیش آن معنی سدست
O, dünya yüzünde bunun bulunmasını istemez. Hatta padişah padişahlığıma ortak olur diye babasını bile öldürür.
آن نخواهد کین بود بر پشت خاک ** تا ملک بکشد پدر را ز اشتراک
Duymuşsundur ya saltanat kısırdır derler. Padişahlık davasında olan, korkusundan akrabalığı filan hep keser, hepsinden vazgeçer.
آن شنیدستی که الملک عقیم ** قطع خویشی کرد ملکت‌جو ز بیم
Çünkü, saltanat kısırdır, onun oğlu yoktur. Ateş gibi kimseyle dostluğu olamaz.
که عقیمست و ورا فرزند نیست ** هم‌چو آتش با کسش پیوند نیست
Kimi bulursa yakar, yırtar. Kimseyi bulamazsa kendi kendisini yer. 530
هر چه یابد او بسوزد بر درد ** چون نیابد هیچ خود را می‌خورد
Hiç ol da onun dişinden kurtul. O katı yürekliden merhameti az um!
هیچ شو وا ره تو از دندان او ** رحم کم جو از دل سندان او
Hiç oldun mu o katı yürekliden korkma. Her sabah mutlak yokluktan ders al.
چونک گشتی هیچ از سندان مترس ** هر صباح از فقر مطلق گیر درس
Ululuk, ululuk ıssı Allah’nın elbisesidir. Kim onu giymeye kalkışırsa vebale girer.
هست الوهیت ردای ذوالجلال ** هر که در پوشد برو گردد وبال
Taç onundur, kemer bizim. Vay haddini aşana!
تاج از آن اوست آن ما کمر ** وای او کز حد خود دارد گذر
Bu tavusluk kanadı, sana bir sınamadır. Buna kapıldın mı Allah’ya ortak olmaya, onun gibi noksan sıfatlardan arı olduğunu davaya kalkışırsın.535
فتنه‌ی تست این پر طاووسیت ** که اشتراکت باید و قدوسیت
Hakimin birinin, gagasıyla güzelim kanatlarını yolup atan ve bedenini kel ve çirkin bir hale koyan tavus kuşunu görüp hayretle “Kendine acımıyor musun?” demesi, tavus kuşunun “Acıyorum ama bence can, kanattan daha değerlidir. Bu kanatsa benim can düşmanımdır” diye cevap vermesi
قصه‌ی آن حکیم کی دید طاوسی را کی پر زیبای خود را می‌کند به منقار و می‌انداخت و تن خود را کل و زشت می‌کرد از تعجب پرسید کی دریغت نمی‌آید گفت می‌آید اما پیش من جان از پر عزیزتر است و این پر عدوی جان منست
Bir tavus kuşu, ovada kanatlarını yolmaktaydı. Hakimin biri gezmeye çıkmıştı.
پر خود می‌کند طاوسی به دشت ** یک حکیمی رفته بود آنجا بگشت
Onu görüp dedi ki: Ey tavus böyle güzelim kanatları nasıl oluyor da kökünden yolup atıyorsun? Hiç acımıyor musun?
گفت طاوسا چنین پر سنی ** بی‌دریغ از بیخ چون برمی‌کنی
Bu süsü koparıp balçığa atmana gönlün nasıl razı oluyor?
خود دلت چون می‌دهد تا این حلل ** بر کنی اندازیش اندر وحل
Hafızlar o tüyleri beğendiklerinden alıp mushafların arasına koyuyorlar.
هر پرت را از عزیزی و پسند ** حافظان در طی مصحف می‌نهند
Halk, havalanmak için tüylerinden yelpazeler yapıyorlar. 540
بهر تحریک هوای سودمند ** از پر تو بادبیزن می‌کنند
Bu ne nankörlük bu ne cüret! Bilmiyor musun ki nakkaşın kim?
این چه ناشکری و چه بی‌باکیست ** تو نمی‌دانی که نقاشش کیست
Yahut da biliyor da nazlanıyor; mahsustan o süsleri yoluyorsun.
یا همی‌دانی و نازی می‌کنی ** قاصدا قلع طرازی می‌کنی
Birçok naz vardır ki suç olur; kulu, padişahın gözünden düşürür.
ای بسا نازا که گردد آن گناه ** افکند مر بنده را از چشم شاه
Nazlanmak, şekerden tatlıdır ama az çiğne, yüzlerce tehlikesi vardır.
ناز کردن خوشتر آید از شکر ** لیک کم خایش که دارد صد خطر
Niyaz yolu emin bir yoldur. Nazı bırak da o yola düş. 545
ایمن آبادست آن راه نیاز ** ترک نازش گیر و با آن ره بساز
Nice nazlananlar vardır ki kol kanat çırpar ama nihayet o hal adama vebal olur.
ای بسا نازآوری زد پر و بال ** آخر الامر آن بر آن کس شد وبال
Nazın güzelliği seni bir an yüceltse bile onun gizli korkusu, seni eritir mahveder.
Kış olursan baharın gelişini, gece kesilirsen gündüzün oluşunu görürsün.
دی شوی بینی تو اخراج بهار ** لیل گردی بینی ایلاج نهار
O kanatları yolma ki bir daha yerine yapışmaz. Ey güzel yüzlü, yasa düşüp yüzünü yırtma.
بر مکن آن پر که نپذیرد رفو ** روی مخراش از عزا ای خوب‌رو
Kuşluk güneşine benzeyen o güzelim yüzü yırtmak, yanlış bir iştir.
آنچنان رویی که چون شمس ضحاست ** آنچنان رخ را خراشیدن خطاست
Böyle bir yüzü tırnakla yaralamak kafirliktir. Ay bile onun ayrılığı ile ağlamada. 555
زخم ناخن بر چنان رخ کافریست ** که رخ مه در فراق او گریست
Yoksa yüzünü görmüyor musun? Bırak bu inatçılığı, bırak bu düşünceyi!
یا نمی‌بینی تو روی خویش را ** ترک کن خوی لجاج اندیش را
Nefsi mutmainne’nin saflığı ve temizliği, düşüncelerle bulanır. Nitekim aynanın yüzüne bir şey yazar, yahut bir şekil yaparsın, sonra temizlesen de yine bir iz, bir noksan kalır.
در بیان آنک صفا و سادگی نفس مطمنه از فکرتها مشوش شود چنانک بر روی آینه چیزی نویسی یا نقش کنی اگر چه پاک کنی داغی بماند و نقصانی
Bedende Nefsi Mutmainne’nin yüzünü düşünce tırnakları yaralar.
روی نفس مطمنه در جسد ** زخم ناخنهای فکرت می‌کشد
Kötü düşünceyi zehirli tırnak bil. Bu tırnak, derinleştikçe can yüzünü tırmalar.
فکرت بد ناخن پر زهر دان ** می‌خراشد در تعمق روی جان
Müşkül düğümleri açmak ister; fakat bu, adeta altın bir kaba aptes bozmaya benzer.
تا گشاید عقده‌ی اشکال را ** در حدث کردست زرین بیل را
Ey işin sonuna varan düğümü çözülmüş say. Bu düğüm, boş keseye vurulmuş kuvvetli ve çözülmez bir düğümdür. 560
عقده را بگشاده گیر ای منتهی ** عقده‌ی سختست بر کیسه‌ی تهی
Düğümleri açmakla uğraşa uğraşa kocaldın, başka birkaç düğümü de çözülmüş sayıver!