Deşersen ten öküzünü terk et. Çünkü o aslan huylu, öküzü paralar.
ور بکاوی ترک گاو تن بگو ** که بدرد گاو را آن شیرخو
Öküz tabiatı, seni başından eder, hayvanlık huyu, seni hayvanlıktan ayırır. 930
طبع گاوی از سرت بیرون کند ** خوی حیوانی ز حیوان بر کند
Öküz bile olsan onun yanında aslan kesilirsin. Fakat sen öküzlükten hoşlanıyorsan aslanlığı arama.
گاو باشی شیر گردی نزد او ** گر تو با گاوی خوشی شیری مجو
BASLIK YOK
تفسیر انی اری سبع بقرات سمان یاکلهن سبع عجاف آن گاوان لاغر را خدا به صفت شیران گرسنه آفریده بود تا آن هفت گاو فربه را به اشتها می‌خوردند اگر چه آن خیالات صور گاوان در آینه‌ی خواب نمودند تو معنی بگیر
Mısır azizi gayb gözüne kapı açıldığında rüyada,
آن عزیز مصر می‌دیدی به خواب ** چونک چشم غیب را شد فتح باب
Yedi semiz ve besili öküzü yedi tane arık öküzün yediğini gördü.
هفت گاو فربه بس پروری ** خوردشان آن هفت گاو لاغری
O arık öküzler hakikatte aslanlardı. Böyle olmasa o öküzleri yiyemezlerdi.
در درون شیران بدند آن لاغران ** ورنه گاوان را نبودندی خوران
Şu halde iş eri de surette insan görünür ama hakikatte onda insanı yiyen bir aslan gizlidir. 935
پس بشر آمد به صورت مرد کار ** لیک در وی شیر پنهان مردخوار
Adamı güzelce yer, onu tek mücerret bir hale getirir. Derdi varsa tortusunu süzer, saf bir hale sokar.
مرد را خوش وا خورد فردش کند ** صاف گردد دردش ار دردش کند
O bir dert yüzünden bütün tortulardan kurtulur, ayağını süha yıldızının başına kor.
زان یکی درد او ز جمله دردها ** وا رهد پا بر نهد او بر سها
Niceye yolsuzluklarla dopdolu olan kuzgun gibi söylenip duracaksın? Ey Halil horozu neden kestin diyeceksin?
چند گویی هم‌چو زاغ پر نحوس ** ای خلیل از بهر چه کشتی خروس
Halil der ki: Buyruğa uydum. İyi ama o buyruktaki hikmet neydi? Söyle de Tanrı’yı her bir kılımla tespih edeyim.
گفت فرمان حکمت فرمان بگو ** تا مسبح گردم آن را مو به مو
Halil aleyhisselam’ın, horozu kesmesi, müridin içinde bulunan helak edici ve kötü sıfatlardan hangi sıfatın giderilmesine işarettir?
بیان آنک کشتن خلیل علیه‌السلام خروس را اشارت به قمع و قهر کدام صفت بود از صفات مذمومات مهلکان در باطن مرید
Horoz şehvete mensuptur, şehvetine pek tapar. O zehirli ve kötü şaraptan sarhoştur. 940
شهوتی است او و بس شهوت‌پرست ** زان شراب زهرناک ژاژ مست
Şehvet soy üretmek için olmasaydı Adem utancından kendisini hadım ederdi.
گرنه بهر نسل بود ای وصی ** آدم از ننگش بکردی خود خصی
Melun İblis, Tanrı’ya avlanabilmek için bana kuvvetli bir tuzak lazım dedi.
گفت ابلیس لعین دادار را ** دام زفتی خواهم این اشکار را
Tanrı, ona altın, gümüş ve at gösterdi, halkı bunlarla aldatabilirsin dedi.
زر و سیم و گله‌ی اسپش نمود ** که بدین تانی خلایق را ربود
İblis, zahiren bunu beğendi. Beğendi ama suratını ekşitti, sıkılmış turunç gibi dudaklarını sarkıttı.
گفت شاباش و ترش آویخت لنج ** شد ترنجیده ترش هم‌چون ترنج
Tanrı, o geberesiceye güzel madenlerden altın ve mücevheratı armağan etti.945
پس زر و گوهر ز معدنهای خوش ** کرد آن پس‌مانده را حق پیش‌کش
A melun dedi, şu tuzağı da al. Şeytan dedi ki: Ey güzel yardımcı daha artır.
گیر این دام دگر را ای لعین ** گفت زین افزون ده ای نعم‌المعین
Yağlı, ballı şeylerle ağır ve değerli şaraplar ve bir çok ipek elbiseler verdi.
چرب و شیرین و شرابات ثمین ** دادش و بس جامه‌ی ابریشمین
Şeytan dedi ki: Yarabbi, imdat et, bundan fazla isterim. Ver de onları iplerimle adamakıllı bağlıyayım.
گفت یا رب بیش ازین خواهم مدد ** تا ببندمشان به حبل من مسد
Bu suretle erkek ve yürekli sarhoşların, erkekçesine o bağları koparsınlar.
تا که مستانت که نر و پر دلند ** مردوار آن بندها را بسکلند
Bu hava ve heves tuzaklarıyla ipler, senin erini adam olmayanlardan ayırt etsin.950
تا بدین دام و رسنهای هوا ** مرد تو گردد ز نامردان جدا
Ey ululuk tahtının sultanı, başka bir tuzak istiyorum, öyle bir tuzak ki insanı baş aşağı atacak kadar şiddetli ve aldatıcı olsun.
دام دیگر خواهم ای سلطان تخت ** دام مردانداز و حیلت‌ساز سخت
Tanrı, şarap ve çalgıyı getirip önüne koydu. Şeytan bunları görünce hafifçe güldü neşelendi.
خمر و چنگ آورد پیش او نهاد ** نیم‌خنده زد بدان شد نیم‌شاد
Ezeli azgınlığa haber gönderip fitne denizinin dibinden toz kopar dedi.
سوی اضلال ازل پیغام کرد ** که بر آر از قعر بحر فتنه گرد
Musa’da senin kullarından bir kul değil miydi? Deniz dibinde tozdan perdeler salmadı mı?
نی یکی از بندگانت موسی است ** پرده‌ها در بحر او از گرد بست
Su her taraftan çekildi ve deniz dibinden bir toz koptu. 955
آب از هر سو عنان را واکشید ** از تگ دریا غباری برجهید
Tanrı erkeklerin aklını, sabrını alan kadın güzelliğini ona gösterince;
چونک خوبی زنان فا او نمود ** که ز عقل و صبر مردان می‌فزود
Parmacıklarını şıkırdatarak oynamaya başladı. Ver, ver şimdicik muradıma kavuştum dedi.
پس زد انگشتک به رقص اندر فتاد ** که بده زوتر رسیدم در مراد
Aklı fikri kararsız hale getiren o mahmur gözleri görünce,
چون بدید آن چشمهای پرخمار ** که کند عقل و خرد را بی‌قرار
Şu gönlü çöre otu gibi yakıp kavuran dilberlerin yüzlerini seyredince neşelendi.
وآن صفای عارض آن دلبران ** که بسوزد چون سپند این دل بر آن
Yüz. ben, kaş. Akik gibi dudaklar. Sanki ince bir perdeden Tanrı parlamış.960
رو و خال و ابرو و لب چون عقیق ** گوییا حق تافت از پرده‌ی رقیق
Şeytan, incecik perdeden Tanrı tecelli etmiş gibi o işveyi görünce derhal yerinden sıçrayıp oynamaya koyuldu.
دید او آن غنج و برجست سبک ** چون تجلی حق از پرده‌ی تنک
“İnsanı en güzel bir sıfatla yarattık.Sonra onu aşağılıkların en aşağısına reddettik” ayetiyle “Kimi yaşatır, ömrünün uzun edersek onu kocaltır, güzelliğini ve kuvvetini azaltırız” ayetinin tefsiri
تفسیر خلقنا الانسان فی احسن تقویم ثم رددناه اسفل سافلین و تفسیر و من نعمره ننکسه فی الخلق
Adem güzellik timsaliydi, melek ona secde etmişti. Fakat Adem, bu güzellikten düşünce, dedi ki:
آدم حسن و ملک ساجد شده ** هم‌چو آدم باز معزول آمده
Eyvah, varlıktan sonra yokluğa düştüm. Tanrı dedi ki: Cürmün şu: Fazla yaşadın.
گفت آوه بعد هستی نیستی ** گفت جرمت این که افزون زیستی
Cebrail, onu perçeminden tutup güzeller bölüğünden ve şu cennetten çık dedi.
جبرئیلش می‌کشاند مو کشان ** که برو زین خلد و از جوق خوشان
Adem yücelikten sonra bu aşağılık nedir? dedi. Cebrail dedi ki: O lütuftu bu da kahır.965
گفت بعد از عز این اذلال چیست ** گفت آن دادست و اینت داوریست
Adem, ey Cebrail dedi, canla, gönülle secde etmiştin. Şimdi nasıl beni cennetlerden sürüyorsun?
جبرئیلا سجده می‌کردی به جان ** چون کنون می‌رانیم تو از جنان
Güz mevsiminde ağaçların yaprakları nasıl dökülürse benden de bir sınama yüzünden şu güzelim elbiseler uçmakta.
حله می‌پرد ز من در امتحان ** هم‌چو برگ از نخ در فصل خزان
Parıltısı aya benzeyen yüz, ihtiyarlıkta kertenkele sırtına döner.
آن رخی که تاب او بد ماه‌وار ** شد به پیری هم‌چو پشت سوسمار
Parıl,parıl parlayan o saç, o baş, ihtiyarlık çağında berbat bir hale gelir, tepedeki saçlar dökülür, insan kele benzer.
وان سر و فرق گش شعشع شده ** وقت پیری ناخوش و اصلع شده
O naz ve edalarla salınan ve mızrak gibi dümdüz olan boy, kocalıkta bükülür, yay gibi iki kat olur.970
وان قد صف در نازان چون سنان ** گشته در پیری دو تا هم‌چون کمان
Lale rengindeki yüz safrana benzer. Aslan gibi kuvvetliyken gücü, kuvveti kesilir, gibi takatsiz bir hale gelir.
رنگ لاله گشته رنگ زعفران ** زور شیرش گشته چون زهره‌ی زنان
Güreşte hileyle bir pehlivanı koltuğuna alıp yere yıkarken şimdi yol yürümek üzere onu koltuklarlar, onun koltuğuna girerler.
آنک مردی در بغل کردی به فن ** می‌بگیرندش بغل وقت شدن
Bu ancak gam alametidir, pörsüme nişanesidir. Bunların her biri, ölüm elçisidir.
این خود آثار غم و پژمردگیست ** هر یکی زینها رسول مردگیست
“Onu aşağılıkların en aşağısına reddettik. Ancak inanan ve iyilikte bulunanlar müstesna. Onlara sonu olmıyan ve kesilmeyen ecir vardır” ayetinin tefsiri
تفسیر اسفل سافلین الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات فلهم اجر غیر مومنون
Fakat bir adamın hekimi Tanrı nuru olursa ona kocalıktan, hararetten bir noksan gelmez.
لیک گر باشد طبیبش نور حق ** نیست از پیری و تب نقصان و دق
Onun gevşekliği, sarhoşun gevşekliği gibidir. O gevşeklikte bile güçlü kuvvetlidir, Rüstem bile ona haset eder. 975
سستی او هست چون سستی مست ** که اندر آن سستیش رشک رستمست
Ölürse kemikleri zevke gark olur, zerre,zerre bütün varlığı, şevk ışığına dalar.
گر بمیرد استخوانش غرق ذوق ** ذره ذره‌ش در شعاع نور شوق
Fakat nuru olmayan kişi, meyvesiz bağdır. Güz onu alt üst eder.
وآنک آنش نیست باغ بی‌ثمر ** که خزانش می‌کند زیر و زبر
Gülü kalmaz, kara,kara dikenleri kalır. Saman yığını gibi sararır, mahsulsüz bir hale gelir.
گل نماند خارها ماند سیاه ** زرد و بی‌مغز آمده چون تل کاه