Rumi's Masnavi - Ağzını açtın mı artık söz, senin elinde değildir. Sâf sözün ardından bulanık söz de akar.

Ağzını açtın mı artık söz, senin elinde değildir. Sâf sözün ardından bulanık söz de akar. 1600

نیست در ضبطت چو بگشادی دهان ** از پی صافی شود تیره روان

Fakat Allah vahyinin yolunda mâsum olanın sözleri, tamımı ile sâftır, onun için böyle dam ağzını açar, söze başlarsa caizdir.

آنک معصوم ره وحی خداست ** چون همه صافست بگشاید رواست

Çünkü peygamber, kendi heva ve hevesinden söz söylemez. Allah mâsumundan heva ve heves doğar mı hiç?

زانک ما ینطق رسول بالهوی ** کی هوا زاید ز معصوم خدا

Hal sahibi ol da söz söyle; bu suretle de benim gibi söze düşkün olma!

خویشتن را ساز منطیقی ز حال ** تا نگردی هم‌چو من سخره‌ی مقال

Sofinin, kadıdan sorusu

سال کردن آن صوفی قاضی را

Sofi dedi ki: Mademki altın, bir madendendir. Neden bunda fayda var, onda zarar?

گفت صوفی چون ز یک کانست زر ** این چرا نفعست و آن دیگر ضرر

Hepsi bir elden geldiği halde neden bunun aklı başında, öbürü sarhoş? 1605

چونک جمله از یکی دست آمدست ** این چرا هوشیار و آن مست آمدست

Bu ırmaklar, hep bir denizden akıyor da neden bu tatlı, öbürü ağza zehir gibi gelmede.

چون ز یک دریاست این جوها روان ** این چرا نوش است و آن زهر دهان

Bütün nurlar, ebedîlik güneşindedir de doğru sabahla, yalancı aydınlık nasıl meydana geliyor?

چون همه انوار از شمس بقاست ** صبح صادق صبح کاذب از چه خاست

Bakanın gözüne çekilen sürme, aynı sürme. Doğru görüşle şaşı görüş nereden çıkıyor?

چون ز یک سرمه‌ست ناظر را کحل ** از چه آمد راست‌بینی و حول

Para basılan yerin sahibi Allah iken nasıl oluyor da paraların bir kısmı iyi basılıyor, bir kısmı fena?

چونک دار الضرب را سلطان خداست ** نقد را چون ضرب خوب و نارواست

Allah, yola “benim yolum” dedikten sonra neden bu ahde vefa etmede, öbürü yol kesmede. 1610

چون خدا فرمود ره را راه من ** این خفیر از چیست و آن یک راه‌زن

Mademki hür kişiyle şaşkın kişi, bir karından doğmada, “Çocuk, babanın sırrıdır” sözü nasıl doğru oluyor?

از یک اشکم چون رسد حر و سفیه ** چون یقین شد الولد سر ابیه

Binlerce suretle görünen birliği kim görmüştür? Daimî olarak duran bir varlıktan nasıl oluyor da yüz binlerce hareket meydana geliyor?

وحدتی که دید با چندین هزار ** صد هزاران جنبش از عین قرار

Kadının sofiye cevabı

جواب گفتن آن قاضی صوفی را

Kadı dedi ki: Ey sofi, şaşırma. Bunu bir örnekle anlatacağım dinle!

گفت قاضی صوفیا خیره مشو ** یک مثالی در بیان این شنو

Âşıkların kararsızlığı da sevgilinin karar ve sebatından ileri gelir.

هم‌چنانک بی‌قراری عاشقان ** حاصل آمد از قرار دلستان

O dağ gibi nazlanıp durur, âşıklar da yapraklar gibi titrerler. 1615

او چو که در ناز ثابت آمده ** عاشقان چون برگها لرزان شده

Onun gülüşü ağlamalar koparır, yüzünün suyu yüz sularını yerlere döker.

خنده‌ی او گریه‌ها انگیخته ** آب رویش آب روها ریخته

Bütün bu keyfiyetler, köpük gibi denizin üstünde oynar durur.

این همه چون و چگونه چون زبد ** بر سر دریای بی‌چون می‌طپد

Fakat denizin zatında da bir zıttı, bir ortağı benzeri yoktur, işinde de. Varlıklar, varlık libaslarını ondan giyerler.

ضد و ندش نیست در ذات و عمل ** زان بپوشیدند هستیها حلل

Zıt, kendisine zıt olan şeye nasıl olur da varlık verir? Onu yaratması şöyle dursun belki ondan kaçar, uzaklaşır.

ضد ضد را بود و هستی کی دهد ** بلک ازو بگریزد و بیرون جهد

Eş ne demektir? Misil demektir, iyinin kötünün misli. Misil kendisine misil yaratır mı hiç? 1620

ند چه بود مثل مثل نیک و بد ** مثل مثل خویشتن را کی کند

Ey Allahdan korkup çekinen, Allah, birbirine benzer, birbirinin misli iki varlık olsa yaratıcılıkta bu, neden öbürüne üstün olsun yani?

چونک دو مثل آمدند ای متقی ** این چه اولیتر از آن در خالقی

Bir bahçedeki yapraklar kadar birbirine eş ve zıt varlık olsa onlar, yine zıttı ve eşi olmayan denizin köpüklerine benzerler.

بر شمار برگ بستان ند و ضد ** چون کفی بر بحر بی‌ضدست و ند

Denizin bu zıt görünüşlerini,bu sayısız tecellilerini , keyfiyetsiz olarak gör. Denizin varlığına keyfiyet nasıl sığar?

بی‌چگونه بین تو برد و مات بحر ** چون چگونه گنجد اندر ذات بحر

Onun en aşağı oyunu, canındır. Bu nelik ve nitelik cana nasıl sığar? Can nasıldır, nicedir diyebilir misin?

کمترین لعبت او جان تست ** این چگونه و چون جان کی شد درست

Peki, her katradaki akıl ve can bile bedene bigâne olan böyle bir deniz, 1625

پس چنان بحری که در هر قطر آن ** از بدن ناشی‌تر آمد عقل و جان

Nasıl olur da sayı ve keyfiyetin daracık sahasına sığar? Aklıkül bile orada bilmeyenler arasına katılmıştır.

کی بگنجد در مضیق چند و چون ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون

Akıl, bedene ey cansız şey der, hiç o dönüp varacağın denizden bir koku aldın, bir şey duydun mu?

عقل گوید مر جسد را که ای جماد ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد

Beden der ki: Ben ancak senin bir gölgenim. Gölgeden kim yardım ister ki?

جسم گوید من یقین سایه‌ی توم ** یاری از سایه که جوید جان عم

Akıl da burası der, anlayabilecek kişinin, anlayamayacak kişiden daha âciz olduğu bir yerdir. Öyle bir hayret makamıdır burası ki,

عقل گوید کین نه آن حیرت سراست ** که سزا گستاخ‌تر از ناسزاست

Burada parlak güneş bile bir zerreye kulluk etmede, köle gibi hizmetlerde bulunmaktadır. 1630

اندرینجا آفتاب انوری ** خدمت ذره کند چون چاکری

Aslan burada ceylânın önüne baş kor. Doğan burada çil kuşunun yanında kanat çırpar.

شیر این سو پیش آهو سر نهد ** باز اینجا نزد تیهو پر نهد

Buna inanmıyorsan neden Mustafa yoksullardan dua ister durur du ya?

این ترا باور نیاید مصطفی ** چون ز مسکینان همی‌جوید دعا

Bu, belletme içindi dersen bilgisizlik, nasıl olur da anlatma vesilesi kesilir?

گر بگویی از پی تعلیم بود ** عین تجهیل از چه رو تفهیم بود

O biliyordu ki padişahlara lâyık defineyi, padişah, yıkık yerlere gömer.

بلک می‌داند که گنج شاهوار ** در خرابیها نهد آن شهریار

O yıkık yerin her cüzü, defineyi gösterir ama kötü zan, o defineyi kaybetmek için tersine çakılmış nal izlerine benzer. 1635

بدگمانی نعل معکوس ویست ** گرچه هر جزویش جاسوس ویست

Hattâ doğrusu hakikat, hakikatte garkolmuştur da bu sebeple yetmiş fıkra, belki de yüz fıkra meydana çıkmıştır.

بل حقیقت در حقیقت غرقه شد ** زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد

Sofi, can kulağını iyi aç, sana kendi saçma sözlerini anlatıyorum.

با تو قلماشیت خواهم گفت هان ** صوفیا خوش پهن بگشا گوش جان

Takdir sana bir zahım vurdu mu bekle, ondan sonra bir ağır elbise giydirecektir.

مر ترا هم زخم که آید ز آسمان ** منتظر می‌باش خلعت بعد آن

Çünkü o, silleyi vurduktan sonra taç ve taht bağışlamayacak bir padişah değildi.

کو نه آن شاهست کت سیلی زند ** پس نبخشد تاج و تخت مستند

Bütün dünya, onca bir sinek kanadı değerindedir. Bir silleye karşı da sonsuz ihsanlarda bulunur. 1640

جمله دنیا را پر پشه بها ** سیلیی را رشوت بی‌منتها

Boynunu, dünyanın şu altın boyunduruğundan çabuk kurtar da Allahdan sille satın almaya bak.

گردنت زین طوق زرین جهان ** چست در دزد و ز حق سیلی ستان

Peygamberler de dertlere, musibetlere sabrettiler de o yüzden başlarını yücelttiler.

آن قفاها که انبیا برداشتند ** زان بلا سرهای خود افراشتند

Fakat yiğidim, hazırlan, bekle de gelince seni evde bulsun.

لیک حاضر باش در خود ای فتی ** تا به خانه او بیابد مر ترا

Yoksa eve geldim, kimsecikler yoktu diye getirdiği elbiseyi geri götürür ha!

ورنه خلعت را برد او باز پس ** که نیابیدم به خانه‌ش هیچ کس

Sofinin ,yine kadıya sorması

باز سال کردن صوفی از آن قاضی

Sofi dedi ki: Ne olurdu yâni, bu âlem, ebedî olarak insana gülseydi, hiç kaşlarını çatmasaydı. 1645

گفت صوفی که چه بودی کین جهان ** ابروی رحمت گشادی جاودان

Her an ortaya bir acılık katmasaydı, değişip durarak insana zahmetler vermeseydi.

هر دمی شوری نیاوردی به پیش ** بر نیاوردی ز تلوینهاش نیش

Gündüzün nurunu gece çalmasaydı, zevk ve sefalar sürülen bahçeyi kış talan etmeseydi.

شب ندزدیدی چراغ روز را ** دی نبردی باغ عیش آموز را

Sıhhat kadehi humma taşı ile kırılmasaydı, eminliği dert ve elem korkusu bozmasaydı.

جام صحت را نبودی سنگ تب ** آمنی با خوف ناوردی کرب

Hâsılı nimetinde bir hırıltı, gürültü olmasaydı cömertliğinden, ne eksilirdi ki?

خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش ** گر نبودی خرخشه در نعمتش

Kadının sofiye cevap vermesi ve Türkle terzi hikâyesini örnek getirmesi

جواب قاضی سال صوفی را و قصه‌ی ترک و درزی را مثل آوردن