Rumi's Masnavi - Mademki hür kişiyle şaşkın kişi, bir karından doğmada, “Çocuk, babanın sırrıdır” sözü nasıl doğru oluyor?

Mademki hür kişiyle şaşkın kişi, bir karından doğmada, “Çocuk, babanın sırrıdır” sözü nasıl doğru oluyor?

از یک اشکم چون رسد حر و سفیه ** چون یقین شد الولد سر ابیه

Binlerce suretle görünen birliği kim görmüştür? Daimî olarak duran bir varlıktan nasıl oluyor da yüz binlerce hareket meydana geliyor?

وحدتی که دید با چندین هزار ** صد هزاران جنبش از عین قرار

Kadının sofiye cevabı

جواب گفتن آن قاضی صوفی را

Kadı dedi ki: Ey sofi, şaşırma. Bunu bir örnekle anlatacağım dinle!

گفت قاضی صوفیا خیره مشو ** یک مثالی در بیان این شنو

Âşıkların kararsızlığı da sevgilinin karar ve sebatından ileri gelir.

هم‌چنانک بی‌قراری عاشقان ** حاصل آمد از قرار دلستان

O dağ gibi nazlanıp durur, âşıklar da yapraklar gibi titrerler. 1615

او چو که در ناز ثابت آمده ** عاشقان چون برگها لرزان شده

Onun gülüşü ağlamalar koparır, yüzünün suyu yüz sularını yerlere döker.

خنده‌ی او گریه‌ها انگیخته ** آب رویش آب روها ریخته

Bütün bu keyfiyetler, köpük gibi denizin üstünde oynar durur.

این همه چون و چگونه چون زبد ** بر سر دریای بی‌چون می‌طپد

Fakat denizin zatında da bir zıttı, bir ortağı benzeri yoktur, işinde de. Varlıklar, varlık libaslarını ondan giyerler.

ضد و ندش نیست در ذات و عمل ** زان بپوشیدند هستیها حلل

Zıt, kendisine zıt olan şeye nasıl olur da varlık verir? Onu yaratması şöyle dursun belki ondan kaçar, uzaklaşır.

ضد ضد را بود و هستی کی دهد ** بلک ازو بگریزد و بیرون جهد

Eş ne demektir? Misil demektir, iyinin kötünün misli. Misil kendisine misil yaratır mı hiç? 1620

ند چه بود مثل مثل نیک و بد ** مثل مثل خویشتن را کی کند

Ey Allahdan korkup çekinen, Allah, birbirine benzer, birbirinin misli iki varlık olsa yaratıcılıkta bu, neden öbürüne üstün olsun yani?

چونک دو مثل آمدند ای متقی ** این چه اولیتر از آن در خالقی

Bir bahçedeki yapraklar kadar birbirine eş ve zıt varlık olsa onlar, yine zıttı ve eşi olmayan denizin köpüklerine benzerler.

بر شمار برگ بستان ند و ضد ** چون کفی بر بحر بی‌ضدست و ند

Denizin bu zıt görünüşlerini,bu sayısız tecellilerini , keyfiyetsiz olarak gör. Denizin varlığına keyfiyet nasıl sığar?

بی‌چگونه بین تو برد و مات بحر ** چون چگونه گنجد اندر ذات بحر

Onun en aşağı oyunu, canındır. Bu nelik ve nitelik cana nasıl sığar? Can nasıldır, nicedir diyebilir misin?

کمترین لعبت او جان تست ** این چگونه و چون جان کی شد درست

Peki, her katradaki akıl ve can bile bedene bigâne olan böyle bir deniz, 1625

پس چنان بحری که در هر قطر آن ** از بدن ناشی‌تر آمد عقل و جان

Nasıl olur da sayı ve keyfiyetin daracık sahasına sığar? Aklıkül bile orada bilmeyenler arasına katılmıştır.

کی بگنجد در مضیق چند و چون ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون

Akıl, bedene ey cansız şey der, hiç o dönüp varacağın denizden bir koku aldın, bir şey duydun mu?

عقل گوید مر جسد را که ای جماد ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد

Beden der ki: Ben ancak senin bir gölgenim. Gölgeden kim yardım ister ki?

جسم گوید من یقین سایه‌ی توم ** یاری از سایه که جوید جان عم

Akıl da burası der, anlayabilecek kişinin, anlayamayacak kişiden daha âciz olduğu bir yerdir. Öyle bir hayret makamıdır burası ki,

عقل گوید کین نه آن حیرت سراست ** که سزا گستاخ‌تر از ناسزاست

Burada parlak güneş bile bir zerreye kulluk etmede, köle gibi hizmetlerde bulunmaktadır. 1630

اندرینجا آفتاب انوری ** خدمت ذره کند چون چاکری

Aslan burada ceylânın önüne baş kor. Doğan burada çil kuşunun yanında kanat çırpar.

شیر این سو پیش آهو سر نهد ** باز اینجا نزد تیهو پر نهد

Buna inanmıyorsan neden Mustafa yoksullardan dua ister durur du ya?

این ترا باور نیاید مصطفی ** چون ز مسکینان همی‌جوید دعا

Bu, belletme içindi dersen bilgisizlik, nasıl olur da anlatma vesilesi kesilir?

گر بگویی از پی تعلیم بود ** عین تجهیل از چه رو تفهیم بود

O biliyordu ki padişahlara lâyık defineyi, padişah, yıkık yerlere gömer.

بلک می‌داند که گنج شاهوار ** در خرابیها نهد آن شهریار

O yıkık yerin her cüzü, defineyi gösterir ama kötü zan, o defineyi kaybetmek için tersine çakılmış nal izlerine benzer. 1635

بدگمانی نعل معکوس ویست ** گرچه هر جزویش جاسوس ویست

Hattâ doğrusu hakikat, hakikatte garkolmuştur da bu sebeple yetmiş fıkra, belki de yüz fıkra meydana çıkmıştır.

بل حقیقت در حقیقت غرقه شد ** زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد

Sofi, can kulağını iyi aç, sana kendi saçma sözlerini anlatıyorum.

با تو قلماشیت خواهم گفت هان ** صوفیا خوش پهن بگشا گوش جان

Takdir sana bir zahım vurdu mu bekle, ondan sonra bir ağır elbise giydirecektir.

مر ترا هم زخم که آید ز آسمان ** منتظر می‌باش خلعت بعد آن

Çünkü o, silleyi vurduktan sonra taç ve taht bağışlamayacak bir padişah değildi.

کو نه آن شاهست کت سیلی زند ** پس نبخشد تاج و تخت مستند

Bütün dünya, onca bir sinek kanadı değerindedir. Bir silleye karşı da sonsuz ihsanlarda bulunur. 1640

جمله دنیا را پر پشه بها ** سیلیی را رشوت بی‌منتها

Boynunu, dünyanın şu altın boyunduruğundan çabuk kurtar da Allahdan sille satın almaya bak.

گردنت زین طوق زرین جهان ** چست در دزد و ز حق سیلی ستان

Peygamberler de dertlere, musibetlere sabrettiler de o yüzden başlarını yücelttiler.

آن قفاها که انبیا برداشتند ** زان بلا سرهای خود افراشتند

Fakat yiğidim, hazırlan, bekle de gelince seni evde bulsun.

لیک حاضر باش در خود ای فتی ** تا به خانه او بیابد مر ترا

Yoksa eve geldim, kimsecikler yoktu diye getirdiği elbiseyi geri götürür ha!

ورنه خلعت را برد او باز پس ** که نیابیدم به خانه‌ش هیچ کس

Sofinin ,yine kadıya sorması

باز سال کردن صوفی از آن قاضی

Sofi dedi ki: Ne olurdu yâni, bu âlem, ebedî olarak insana gülseydi, hiç kaşlarını çatmasaydı. 1645

گفت صوفی که چه بودی کین جهان ** ابروی رحمت گشادی جاودان

Her an ortaya bir acılık katmasaydı, değişip durarak insana zahmetler vermeseydi.

هر دمی شوری نیاوردی به پیش ** بر نیاوردی ز تلوینهاش نیش

Gündüzün nurunu gece çalmasaydı, zevk ve sefalar sürülen bahçeyi kış talan etmeseydi.

شب ندزدیدی چراغ روز را ** دی نبردی باغ عیش آموز را

Sıhhat kadehi humma taşı ile kırılmasaydı, eminliği dert ve elem korkusu bozmasaydı.

جام صحت را نبودی سنگ تب ** آمنی با خوف ناوردی کرب

Hâsılı nimetinde bir hırıltı, gürültü olmasaydı cömertliğinden, ne eksilirdi ki?

خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش ** گر نبودی خرخشه در نعمتش

Kadının sofiye cevap vermesi ve Türkle terzi hikâyesini örnek getirmesi

جواب قاضی سال صوفی را و قصه‌ی ترک و درزی را مثل آوردن

Kadı, pek bomboş bir sofisin sen. Kûfî yazıdaki kef gibi bomboşsun, bir parçacık bile aklın yok. 1650

گفت قاضی بس تهی‌رو صوفیی ** خالی از فطنت چو کاف کوفیی

Ağzından şekerler saçan hikâyeci, geceleri terzilerin hainliklerini anlatır, hiç duymadın mı sen?

تو بنشنیدی که آن پر قند لب ** غدر خیاطان همی‌گفتی به شب

Onların halkı nasıl soyup soğana çevirdiklerine dair geçmiş zamanlardaki hikâyeleri anlatır durur.

خلق را در دزدی آن طایفه ** می‌نمود افسانه‌های سالفه

Kumaş keserlerken kumaşın bir parçasını nasıl çaldıklarını şuna buna söyler.

قصه‌ی پاره‌ربایی در برین ** می حکایت کرد او با آن و این

Hikâyecinin biri de geceleyin yine terzi masalı okumaya koyulmuştu. Halk başına toplanmıştı.

در سمر می‌خواند دزدی‌نامه‌ای ** گرد او جمع آمده هنگامه‌ای

Dinleyici bulunduğundan bütün cüzleri hikâye olmuştu âdeta. 1655

مستمع چون یافت جاذب زان وفود ** جمله اجزااش حکایت گشته بود

Peygamber aleyhisselâm “Şüphe yok Allah, dinleyenlerin himmetince vaiz edenlerin diline hikmet telkin eder” buyurdu.

قال النبی علیه السلام ان الله تعالی یلقن الحکمة علی لسان الواعظین بقدر همم المستمعین

Birisinin sözü güzelse dinleyicidendir. Öğretmenin heyecanı ve işe iyi sarılması, çocuğun tesiriyledir.

جذب سمعست ار کسی را خوش لبیست ** گرمی و جد معلم از صبیست

Yirmi dört şubeden çalgı çalan bir çalgıcıya, dinleyen olmadı mı çalgısı bir yük olur.

چنگیی را کو نوازد بیست و چار ** چون نیابد گوش گردد چنگ بار

Aklına ne bir yanık nağme gelir, ne bir güzel, ne de on parmağı, çalgının perdelerinde ve tellerde oynar!

نه حراره یادش آید نه غزل ** نه ده انگشتش بجنبد در عمل

Gayb haberlerini dinleyen bir kulak olmasaydı hiçbir muştucu gökten vahiy getirmezdi.

گر نبودی گوشهای غیب‌گیر ** وحی ناوردی ز گردون یک بشیر

Allah sanatlarını gören gözler olmasaydı ne gökyüzü dönerdi, ne yeryüzü gülerdi. 1660

ور نبودی دیده‌های صنع‌بین ** نه فلک گشتی نه خندیدی زمین