Ey düşkünlere yardım eden Allah, medet! Medet bu iki taraflı dileklerden!200
الغیاث ای تو غیاث المستغیث ** زین دو شاخه‌ی اختیارات خبیث
Ben, gönlün hilesinden, düzeninden öyle perişan bir hale geldim ki feryada bile kudretim kalmadı.
من ز دستان و ز مکر دل چنان ** مات گشتم که بماندم از فغان
Ben kim oluyorum? Gökyüzü bile yüzlerce işiyle, gücü ile, iktidarı ile, yüzlerce debdebe ve tantanası ile beraber bu pusudan, bu dileğe uyma yüzünden feryada geldi.
من که باشم چرخ با صد کار و بار ** زین کمین فریاد کرد از اختیار
Ey kerem sahibi, ey hilim sahibi, bu iki taraflı dilekten sen bana aman ver.
که ای خداوند کریم و بردبار ** ده امانم زین دو شاخه‌ی اختیار
Ey kerem sahibi, doğru yolun bir taraflı çekişi, iki yol arasında tereddüde düşmekten hayırlıdır.
جذب یک راهه‌ی صراط المستقیم ** به ز دو راه تردد ای کریم
Bu iki yoldan da maksat sensin ama bu ikilikten adama âdeta can çekişmesi gelir.205
زین دو ره گرچه همه مقصد توی ** لیک خود جان کندن آمد این دوی
Bu iki yolla da sana gelmeye azmedilir ama savaş, asla neşe meclisine benzemez, dedi.
زین دو ره گرچه به جز تو عزم نیست ** لیک هرگز رزم هم‌چون بزم نیست
Bunu, Kuran’daki “Göklerle yeryüzü Allah emanetini kabul etmekten korktular, çekindiler” âyetini oku da Allah’dan duy.
در نبی بشنو بیانش از خدا ** آیت اشفقن ان یحملنها
Bu ikilikte kalış, acaba şu mu iyidir, hayırlıdır, yoksa o mu, diye tereddüde düşüş, gönülde bir savaş gibidir.
این تردد هست در دل چون وغا ** کین بود به یا که آن حال مرا
Tereddütte de bütün kudretleriyle korku ve ümit birbirine saldırır.
در تردد می‌زند بر همدگر ** خوف و اومید بهی در کر و فر
Dileğiyle bir yolu seçme ve bu seçişin sebeplerini sınamadan Allah’ya sığınma ve münacat.Göklerle yerler de bu ihtiyara sahip oluştan ve sebeplerinden ürktüler,korktular.Halbuki insan,yaratılışından ihtiyarı ve ihtiyarının sebeplerini dilemeye haristir. Nitekim insan ,hastalandı mı ihtiyarını az görür de ihtiyar sahibi oluşa sebep bulunan iyiliğini ister, bu suretle ve mevki sahibi olmakla ihtiyarının çoğalmasını diler . Eski milletlerde de Allah kahrının inmesine sebep , ihtiyarın ve sebeplerinin çokluğu idi.Firavun’u hiç kimse asla yoksul görmedi.
مناجات و پناه جستن به حق از فتنه‌ی اختیار و از فتنه‌ی اسباب اختیار کی سماوات و ارضین از اختیار و اسباب اختیار شکوهیدند و ترسیدند و خلقت آدمی مولع افتاد بر طلب اختیار و اسباب اختیار خویش چنانک بیمار باشد خود را اختیار کم بیند صحت خواهد کی سبب اختیارست تا اختیارش بیفزاید و منصب خواهد تا اختیارش بیفزاید و مهبط قهر حق در امم ماضیه فرط اختیار و اسباب اختیار بوده است هرگز فرعون بی‌نوا کس ندیده است
Ey yüce Allah, önce bendeki bu çekiliş ve yükselip geliş senden meydana geldi, yoksa bu deniz, sakindi Yarabbi.210
اولم این جزر و مد از تو رسید ** ورنه ساکن بود این بحر ای مجید
Bana bu tereddüdü, o makamdan verdin, kereminle yine beni tereddütsüz bir hale getir.
هم از آنجا کین تردد دادیم ** بی‌تردد کن مرا هم از کرم
Medet ey feryada yetişen Allahm, sen beni dertlere müptelâ etmektesin. Senin verdiğin dertlerle erler bile kadınlara döner.
ابتلاام می‌کنی آه الغیاث ** ای ذکور از ابتلاات چون اناث
Bu derde uğratış niceye dek, yapma Yarabbi. Bana bir yol bağışla, on yol verme bana.
تا بکی این ابتلا یا رب مکن ** مذهبی‌ام بخش و ده‌مذهب مکن
Sırtı yaralı arık bir deveyim; sırtımda bir semere benzeyen ihtiyar yüzünden sırtım yaralandı.
اشتری‌ام لاغری و پشت ریش ** ز اختیار هم‌چو پالان‌شکل خویش
Arkamdaki bu mahfe, gâh ağır gelip beni bu yana çekmede, gâh öbür tarafa yanlayıp beni o yana sürüklemede.215
این کژاوه گه شود این سو گران ** آن کژاوه گه شود آن سو کشان
Bu uygunsuz yükü sırtımdan al da iyi kişilerin bahçelerini göreyim.
بفکن از من حمل ناهموار را ** تا ببینم روضه‌ی ابرار را
Uyanık olarak değil de Ashabı Kehf gibi uykuda olarak cömertlik bahçesinde yayılayım.
هم‌چو آن اصحاب کهف از باغ جود ** می‌چرم ایقاظ نی بل هم رقود
Sağıma, soluma yatıp uyuyayım, fakat ancak top gibi ihtiyarsız olarak yuvarlanayım.
خفته باشم بر یمین یا بر یسار ** برنگردم جز چو گو بی‌اختیار
Ey din Allahsı, sağıma da dönersem senin döndürmenle döneyim, soluma da dönersem senin döndürmenle.
هم به تقلیب تو تا ذات الیمین ** یا سوی ذات الشمال ای رب دین
Yüz binlerce yıllardır havadaki zerreler gibi ihtiyarsızdım.220
صد هزاران سال بودم در مطار ** هم‌چو ذرات هوا بی‌اختیار
O zamanı ve o hali unuttum ama uykuda bu âlemden göçüp gitmem, bana o âlemden bir armağan.
گر فراموشم شدست آن وقت و حال ** یادگارم هست در خواب ارتحال
Uyku zamanı bu dört unsur çarmıhından kurtulur, şu daracık yurttan can yaylasına sıçrar, çıkarım.
می‌رهم زین چارمیخ چارشاخ ** می‌جهم در مسرح جان زین مناخ
Uyku dadısından o geçmiş günlerin sütünü içerim ey bir şeye ihtiyacı olmayan ve herkes kendisine muhtaç olan Allah.
شیر آن ایام ماضیهای خود ** می‌چشم از دایه‌ی خواب ای صمد
Bütün âlem, kendi ihtiyarından, kendi varlığından sarhoşluk âlemine kaçmaktadır.
جمله عالم ز اختیار و هست خود ** می‌گریزد در سر سرمست خود
Bu suretle herkes, şarap, çalgı gibi şeylere düşer de kendi aklından bir an olsun kurtulmaya çalışır.225
تا دمی از هوشیاری وا رهند ** ننگ خمر و زمر بر خود می‌نهند
Herkes bilir ki bu varlık tuzaktır. İnsanın kendi ihtiyarı ile bir şeyi düşünmesi, bir şeyi anması cehennemdir âdeta.
جمله دانسته کای این هستی فخ است ** فکر و ذکر اختیاری دوزخ است
Onun için herkes varlığından, kendiliğinden geçme âlemine, yahut sarhoşluğa kaçar, yahut da bir işe koyulup kendini unutur.
می‌گریزند از خودی در بیخودی ** یا به مستی یا به شغل ای مهتدی
Fakat yine bu âlemden kendini çeker, varlık âlemine gelirsin. Çünkü o kendini unutma âlemine Allah fermanı olmadan gitmiştik.
نفس را زان نیستی وا می‌کشی ** زانک بی‌فرمان شد اندر بیهشی
Ne cin, zaman kaydının hapsinden kurtulabilir, ne insan.
لیس للجن و لا للانس ان ** ینفذوا من حبس اقطار الزمن
Yüce göklere çıkmak, ancak doğru yolu bulma kuvvetiyle olabilir.230
لا نفوذ الا بسلطان الهدی ** من تجاویف السموات العلی
İnsan, doğru yolu ancak Allah’dan çekinen kulun ruhunu, göklerden şeytanları kovan şahaplardan koruyan kuvvetle bulabilir.
لا هدی الا بسلطان یقی ** من حراس الشهب روح المتقی
Yok olmadıkça hiç kimseye ululuk tapısına varmaya yol yoktur.
هیچ کس را تا نگردد او فنا ** نیست ره در بارگاه کبریا
Göklere yücelme nedir? Şu yokluk. Âşıkların yolu da yokluktur, dini de.
چیست معراج فلک این نیستی ** عاشقان را مذهب و دین نیستی
Aşk yolunda yalvarma bakımından pöstekiyle çarık, Eyaz’a mihrap olmuştur.
پوستین و چارق آمد از نیاز ** در طریق عشق محراب ایاز
Gerçi onu padişah severdi.. İçi de güzeldi, dışı da.235
گرچه او خود شاه را محبوب بود ** ظاهر و باطن لطیف و خوب بود
Fakat kendisi de kibirsiz riyasız, kinsiz bir hale gelmişti. Yüzü, padişahın güzelliğine bir anda kesilmişti.
گشته بی‌کبر و ریا و کینه‌ای ** حسن سلطان را رخش آیینه‌ای
Varlığından uzaklaştığı için işinin sonu da Mahmut oldu.
چونک از هستی خود او دور شد ** منتهای کار او محمود بد
Eyaz, kibir korkusundan çekinirdi de onun için temkini, pek kuvvetli bir hale gelmişti.
زان قوی‌تر بود تمکین ایاز ** که ز خوف کبر کردی احتراز
O tertemiz bir hale gelmişti. Kibrin, nefsin boynunu vurmuştu.
او مهذب گشته بود و آمده ** کبر را و نفس را گردن زده
Ya o düzenleri halka bir şey öğretmek için yapıyor, yahut korkudan uzak bir hikmet yüzünden böyle bir harekette bulunuyordu.240
یا پی تعلیم می‌کرد آن حیل ** یا برای حکمتی دور از وجل
Yahut varlık, yokluk rüzgârları ile esip gelen bir bağ olduğundan her gün çarığını görmeyi istiyor,
یا که دید چارقش زان شد پسند ** کز نسیم نیستی هستیست بند
Bu suretle de yokluk definesinin üstüne kurulan yapının kapısını açmak, o zevk yaşayışının yelini bulmak diliyordu.
تا گشاید دخمه کان بر نیستیست ** تا بیاید آن نسیم عیش و زیست
Bu kaynağın malı, mülkü, atlası, çabuk yürüyüp giden cana bir zincirdir.
ملک و مال و اطلس این مرحله ** هست بر جان سبک‌رو سلسله
Buna kapılan, şu altın zinciri gördü de kapıldı, ruhu bir delik içinde kaldı, ovalara çıkamadı.
سلسله‌ی زرین بدید و غره گشت ** ماند در سوراخ چاهی جان ز دشت
Görünüşü cennet ama hakikatte bir cehennem. Üstü güllü nakışlarla bezenmiş bir zehirli yılan.245
صورتش جنت به معنی دوزخی ** افعیی پر زهر و نقشش گل رخی
İnanan kişiye cehennem zarar vermez ama oradan geçmemek daha iyidir ya.
گرچه مؤمن را سقر ندهد ضرر ** لیک هم بهتر بود زانجا گذر
Cehennem ona bir zeval vermez. Vermez ama herhalde cennet, onun için daha hoştur ya.
گرچه دوزخ دور دارد زو نکال ** لیک جنت به ورا فی کل حال
Ey noksan kişiler, şu gül yüzlülerden sakının. Onlarla konuşmaya kalktınız, düşüp kalkmaya başladınız mı anlarsınız ki onlar cehennemdir.
الحذر ای ناقصان زین گلرخی ** که بگاه صحبت آمد دوزخی
Bir Hintli köle, efendisinin kızına gizlice âşık olmuştu . Kızı, bir ulu adamın oğluna verdiler. Köle haber alınca hastalandı, yanıp yakılmaya başladı.Ne doktor,derdini anlıyordu,ne de onda söylemeye kudret vardı.
حکایت غلام هندو کی به خداوندزاده‌ی خود پنهان هوای آورده بود چون دختر را با مهتر زاده‌ای عقد کردند غلام خبر یافت رنجور شد و می‌گداخت و هیچ طبیب علت او را در نمی‌یافت و او را زهره‌ی گفتن نه
Zengin bir adamın Hintli bir kölesi vardı. Onu beslemiş, büyütmüş, Âdeta ölüyken diriltmişti.
خواجه‌ای را بود هندو بنده‌ای ** پروریده کرده او را زنده‌ای