Aşağılık kişilerin hükmettiği bu devirde ise halk, yaşlıları iki yerde öne geçirirler.
گرچه پیران را درین دور لام ** در دو موضع پیش می‌دارند عام
Ya ateş gibi sıcak yemeğe buyur derler, yahut bakımsızlıktan yıkılacak dereceye gelen köprüde ileri sürerler.
یا در آن لوتی که آن سوزان بود ** یا بر آن پل کز خلل ویران بود
Aşağılık kişiler kötü bir maksatları olmadıkça bir şeyhi, bir büyüğü, bir kılavuzu ağırlamazlar.
خدمت شیخی بزرگی قایدی ** عام نارد بی‌قرینه‌ی فاسدی
Onların hayırları budur, artık kötülüklerini var sen kıyas et.
خیرشان اینست چه بود شرشان ** قبحشان را باز دان از فرشان
Örnek
مثل
Bir padişah camiye gidiyordu. Yaverleri, sopalı memurları, halkı dövmedeydi.2465
سوی جامع می‌شد آن یک شهریار ** خلق را می‌زد نقیب و چوبدار
Sopalı damlar, birinin başını yarıyor, öbürünün gömleğini yırtıyor, padişaha yol açıyorlardı.
آن یکی را سر شکستی چوب‌زن ** و آن دگر را بر دریدی پیرهن
O arada bir yoksul da yasakçılardan suçsuz olarak on sopa yedi.
در میانه بی‌دلی ده چوب خورد ** بی‌گناهی که برو از راه برد
Kanlar içinde kaldı. Padişaha yüz dönüp dedi ki: Şu apaçık zulme bak, gizlisini ne soruyorsun?
خون چکان رو کرد با شاه و بگفت ** ظلم ظاهر بین چه پرسی از نهفت
Camiye gidiyorsun gûya. Hayrın buysa şerrin ve kötülüğün nedir ey azgın?
خیر تو این است جامع می‌روی ** تا چه باشد شر و وزرت ای غوی
Bir pîr, aşağılık bir adamdan bir tek selâm işitmez ki nihayet ondan bir hayli derde uğramasın.2470
یک سلامی نشنود پیر از خسی ** تا نپیچد عاقبت از وی بسی
Böyle bir kötü kişinin veliye musallat olmasındansa kurdun musallat olması daha iyidir.
گرگ دریابد ولی را به بود ** زانک دریابد ولی را نفس بد
Kurt, çok zâlimdir ama hiç olmazsa hilesi, düzeni yoktur.
زانک گرگ ارچه که بس استمگریست ** لیکش آن فرهنگ و کید و مکر نیست
Hilesi, aklı fikri olsa hiç tuzağa düşer mi? Hile insandadır tamamı ile.
ورنه کی اندر فتادی او به دام ** مکر اندر آدمی باشد تمام
Koç, öküzle deveye arkadaşlar dedi, mademki böyle bir ota rastladık.
گفت قج با گاو و اشتر ای رفاق ** چون چنین افتاد ما را اتفاق
Hadi bakalım her biriniz ömrünüzün başlangıcını söyleyin. Kim daha yaşlı anlaşılsın,öbürleri de sussun.2475
هر یکی تاریخ عمر ابدا کنید ** پیرتر اولیست باقی تن زنید
Benim vücuda gelişim, İsmail’in koçu ile başlar. O vakitten beri varım ben.
گفت قج مرج من اندر آن عهود ** با قج قربان اسمعیل بود
Öküz, ben dedi, Âdem peygamber, bir öküzle çift sürüyordu ya, işte o vakit küçücüktüm.
گاو گفتا بوده‌ام من سال‌خورد ** جفت آن گاوی کش آدم جفت کرد
Halkın atası Âdem’in yeryüzünde çift sürdüğü öküzle eşim ben.
جفت آن گاوم که آدم جد خلق ** در زراعت بر زمین می‌کرد فلق
Deve, öküzle koçtan bu sözleri duyunca çok şaşırdı. Başını indirip otu aldı.
چون شنید از گاو و قج اشتر شگفت ** سر فرود آورد و آن را برگرفت
Havaya kaldırdı. Hiçbir söz söylemeden o esrik deve,otu yedi, sonra dedi kİ:2480
در هوا بر داشت آن بند قصیل ** اشتر بختی سبک بی‌قال و قیل
Benim için doğum tarihine zaten hacet yok. Bende bu çeşit gövde ve bu uzun boy varken buna ne hacet?
که مرا خود حاجت تاریخ نیست ** کین چنین جسمی و عالی گردنیست
Yavrum, herkes bilir ki ben, sizden küçük değilim.
خود همه کس داند ای جان پدر ** که نباشم از شما من خردتر
Akıl, fikir sahipleri, bilirler ki yaratılışım sizden üstündür.
داند این را هرکه ز اصحاب نهاست ** که نهاد من فزون‌تر از شماست
Hıristiyan da, hepiniz bilirsiniz ki dedi bu yüce gök, şu eski yeryüzünden yüzlerce defa geniştir.
جملگان دانند کین چرخ بلند ** هست صد چندان که این خاک نژند
Nerede gökyüzünün acayip genişlikleri, nerede şu yerin köşeleri, bucakları?2485
کو گشاد رقعه‌های آسمان ** کو نهاد بقعه‌های خاکدان
Müslümanın, arkadaşları olan Yahudi ve Hıristiyana gördüğü rüyayı söylemesi ve onların hayıflanmaları
جواب گفتن مسلمان آنچ دید به یارانش جهود و ترسا و حسرت خوردن ایشان
Müslüman, bunu üzerine dedi ki: Dostlar, sultanım Mustafa zuhur etti.
پس مسلمان گفت ای یاران من ** پیشم آمد مصطفی سلطان من
Bana dedi ki: Onların birisi Tur’a gitti, Tanrı Kelim’ine arkadaş oldu, aşk tavlası oynamaya girişti.
پس مرا گفت آن یکی بر طور تاخت ** با کلیم حق و نرد عشق باخت
Öbürünü de sahip kıran İsa aldı, dördüncü kat göğe çıkardı.
وان دگر را عیسی صاحب‌قران ** برد بر اوج چهارم آسمان
Kalk a arda kalmış zarar görmüş adam! Bari o helva ile yahniyi sen ye.
خیز ای پس مانده‌ی دیده ضرر ** باری آن حلوا و یخنی را بخور
O hünerli, sanatlı kişiler, koştular; devlet ve mevki mektubunu okudular.2490
آن هنرمندان پر فن راندند ** نامه‌ی اقبال و منصب خواندند
O iki faziletli er, lûtuf ve ihsanlar buldular, meleklere karıştılar.
آن دو فاضل فضل خود در یافتند ** با ملایک از هنر در بافتند
Ey arda kalmış sâf ve bön! Kalk, sıçra da helva kâsesinin başına otur!
ای سلیم گول واپس مانده هین ** بر جه و بر کاسه‌ی حلوا نشین
Bu sözü duyunca Hıristiyan’la Yahudi a haris dediler, yoksa helvayı yedin mi?
پس بگفتندش که آنگه تو حریص ** ای عجیب خوردی ز حلوا و خبیص
Müslüman, “O emrine itaat edilen padişah, emredince ben kimim ki buyruğuna uymayayım?
گفت چون فرمود آن شاه مطاع ** من کی بودم تا کنم زان امتناع
Sen Yahudi’sin Musa’nın emrinden baş çekebilir misin? Seni iyi ve kötü bir şeye koşsa emrinden nasıl olur da dışarı çıkabilirsin?2495
تو جهود از امر موسی سر کشی ** گر بخواند در خوشی یا ناخوشی
Sen de Mesih’e tâbisin, hayır veya şer, herhangi bir işte Mesih’in emrine karşı durabilir misin?
تو مسیحی هیچ از امر مسیح ** سر توانی تافت در خیر و قبیح
E... Artık ben nasıl olur da peygamberlerin övündüğü Peygamberimin emrinden dışarı çıkabilirim? Helvayı yedim tabiî, şimdi de sarhoşum işte!” dedi.
من ز فخر انبیا سر چون کشم ** خورده‌ام حلوا و این دم سرخوشم
Bunun üzerine vallahi dediler, rüya, senin rüyan. Bu gördüğün rüya, bizim yüzlerce rüyamızdan üstün.
پس بگفتندش که والله خواب راست ** تو بدیدی وین به از صد خواب ماست
Ey neşeli zat, senin uykun, uyanıklık. Rüyanın eserini uyanıklıkla bile görüyorsun.
خواب تو بیداریست ای بو بطر ** که به بیداری عیانستش اثر
Sen de faziletten, yiğitlikten, hünerden geç, iş hizmette ve güzel huydadır.2500
در گذر از فضل و از جهدی و فن ** کار خدمت دارد و خلق حسن
Tanrı, bizi bunun için meydana getirdi. “İnsanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım, cinleri de” dedi.
بهر این آوردمان یزدان برون ** ما خلقت الانس الا یعبدون
Samiri’nin hüneri, neyini fazlalaştırdı ki? O hüner kendisini Tanrı kapısından sürdürdü.
سامری را آن هنر چه سود کرد ** کان فن از باب اللهش مردود کرد
Kaarun’un başına kimya bilgisinden neler geldi? Seyret de bak. Yer, onu ta dibine kadar çekti.
چه کشید از کیمیا قارون ببین ** که فرو بردش به قعر خود زمین
Ebülhakem, hünerinden ne elde etti? Küfrüyle inkârıyle baş aşağı cehenneme gitti.
بوالحکم آخر چه بر بست از هنر ** سرنگون رفت او ز کفران در سقر
Hüner odur ki ateşi apaçık göresin; duman ateşe delalet eder demeyesin bunu böyle bil!2505
خود هنر آن داد که دید آتش عیان ** نه کپ دل علی النار الدخان
Senin delilin hakikatte hekimin delilinden daha kokmuştur.
ای دلیلت گنده‌تر پیش لبیب ** در حقیقت از دلیل آن طبیب
Oğul, senin delilin bundan başka bir şey değilse pislik ye, sidiğe bak dur.
چون دلیلت نیست جز این ای پسر ** گوه می‌خور در کمیزی می‌نگر
Delilin, asâya benzer senin. Elindedir de körlüğünden göremediğin şeyleri, güya onunla anlarsın.
ای دلیل تو مثال آن عصا ** در کفت دل علی عیب العمی
Bu gürültüyü, bu kap tutu göremiyorum, beni mazur tut diyorsun âdeta.
غلغل و طاق و طرنب و گیر و دار ** که نمی‌بینم مرا معذور دار
Tirmiz padişahı Seyyid’in “ Kim filân işi görmek üzere Semerkand’a üç yahut dört günde gidebilirse ona elbise, at, köle ce cariyeyle şu kadar altın vereceğim” diye tellâl çağırtması, köyde bulunan Delkak’ın bunu duyup “Ben gidemem, bu iş benim işim değil” diye padişaha müracaat etmesi
منادی کردن سید ملک ترمد کی هر کی در سه یا چهار روز به سمرقند رود به فلان مهم خلعت و اسپ و غلام و کنیزک و چندین زر دهم و شنیدن دلقک خبر این منادی در ده و آمدن به اولاقی نزد شاه کی من باری نتوانم رفتن
Delkak, Tirmiz’de padişah olan Seyyid’in her şeyi bilen akıllı bir maskarasıydı.2510
سید ترمد که آنجا شاه بود ** مسخره‌ی او دلقک آگاه بود