- O peri ve cine kokuyu gıda etmiş, meleklere can gıdası vermiştir.
- چون پری را قوت از بو می‌دهد ** هر ملک را قوت جان او می‌دهد
- Can nedir ki ona dayanıyorsun? Tanrı kendi aşkı ile seni diriltir. 3170
- جان چه باشد که تو سازی زو سند ** حق به عشق خویش زنده‌ت می‌کند
- Ondan aşk diriliği iste, can isteme. O rızkı iste, ekmek dileme.
- زو حیات عشق خواه و جان مخواه ** تو ازو آن رزق خواه و نان مخواه
- Halkı su gibi arı duru bil. O suya akseden, ululuk ıssı Tanrı’nın sıfatlarıdır.
- خلق را چون آب دان صاف و زلال ** اندر آن تابان صفات ذوالجلال
- Onların bilgileri, adaletleri, lûtufları akar suya aksetmiş yıldıza benzer.
- علمشان و عدلشان و لطفشان ** چون ستاره‌ی چرخ در آب روان
- Padişahlar, Tanrı saltanatına mazhardır; bilgi sahipleri, Tanrı bilgisinin aynasıdır.
- پادشاهان مظهر شاهی حق ** فاضلان مرآت آگاهی حق
- Zamanlar geçti gitti. Bu yeni bir zaman. Ay, o ay ama su, o su değil. 3175
- قرنها بگذشت و این قرن نویست ** ماه آن ماهست آب آن آب نیست
- Adalet, o adalet. Bilgi de, o bilgi. Fakat o zamanlarda gelip geçen ümmetler, geldiler geçtiler.
- عدل آن عدلست و فضل آن فضل هم ** لیک مستبدل شد آن قرن و امم
- Ey akıllı er, zamanlar, zamanların üstüne geldi; hepsi be birer birer bir teviye gelip geçti. Fakat şu mânalar, daimi ve hep o.
- قرنها بر قرنها رفت ای همام ** وین معانی بر قرار و بر دوام
- O arktaki su kaç kere değişti. Fakat ayın aksiyle yıldızların aksi hep var.
- آن مبدل شد درین جو چند بار ** عکس ماه و عکس اختر بر قرار
- Çünkü yapısı, su üstüne kurulmamış, gökyüzü sahasında onlar.
- پس بنااش نیست بر آب روان ** بلک بر اقطار عرض آسمان
- Bu sıfatlar, bil ki mâna yıldızları gibi mâna göklerindedir. 3180
- این صفتها چون نجوم معنویست ** دانک بر چرخ معانی مستویست
- Güzeller, onun güzelliğinin aynası. Onlardaki aşk, onun istemesinin aksi.
- خوب‌رویان آینه‌ی خوبی او ** عشق ایشان عکس مطلوبی او
- Bu göz kaş, bu boy pos, daima aslına gider durur. Suya akseden hayal, kalır mı hiç?
- هم به اصل خود رود این خد و خال ** دایما در آب کی ماند خیال
- Bütün tasvirler, ırmak suyundaki akislerdir. Gökyüzünü ovdun mu görürsün ki hepsi de o.
- جمله تصویرات عکس آب جوست ** چون بمالی چشم خود خود جمله اوست
- Derken o garibin aklı dedi ki: Şu şaşılığı bırak. Sirke pekmezdir, pekmez de sirke.
- باز عقلش گفت بگذار این حول ** خل دوشابست و دوشابست خل
- O muhtesibi, noksanın yüzünden ayrı bildin. Gayretli padişahlardan utan a şaşı! 3185
- خواجه را چون غیر گفتی از قصور ** شرم‌دار ای احول از شاه غیور
- Havanın üstündeki esîrden bile ileri gitmiş olan zatı şu karanlıklarda oturan farelerden sayma.
- خواجه را که در گذشتست از اثیر ** جنس این موشان تاریکی مگیر
- Onu can olarak gör, ağır cisim olarak görme. Onu beyin gör, kemik olarak görme.
- خواجه‌ی جان بین مبین جسم گران ** مغز بین او را مبینش استخوان
- Ona melun iblisin gözü ile bakma, onu toprağa mensup sayma.
- خواجه را از چشم ابلیس لعین ** منگر و نسبت مکن او را به طین
- Güneşle yoldaş olana yarasa deme. Kendisine secde edileni secde eder bilme.
- همره خورشید را شب‌پر مخوان ** آنک او مسجود شد ساجد مدان
- Bu da akislere benzer ama akis değildir. Akis suretinde Tanrı’nın görünüşüdür bu. 3190
- عکس‌ها را ماند این و عکس نیست ** در مثال عکس حق بنمودنیست
- O, bir güneş görmüştür, cansız ve donmuş bir halde kalmamıştır. Şırlağan yağı, gül yağı olmuştur; şırlağan yağı kalmamıştır.
- آفتابی دید او جامد نماند ** روغن گل روغن کنجد نماند
- Tanrı Abdâl’i de, fâni varlıklarını değiştirdiler mi artık halktan değildirler, çevir bu yaprağı.
- چون مبدل گشته‌اند ابدال حق ** نیستند از خلق بر گردان ورق
- Birlik kıblesi, nasıl olur da iki olur? Toprak, nasıl olur da meleklerin secde ettikleri bir şey olabilir?
- قبله‌ی وحدانیت دو چون بود ** خاک مسجود ملایک چون شود
- Adam, bu ırmakta elma aksini gördü ama bu görüşü de, eteğini elmayla doldurdu.
- چون درین جو دیدعکس سیب مرد ** دامنش را دید آن پر سیب کرد
- Bu görüşü, yüzlerce çuvalı elmayla doldurdu. Artık, ırmakta gördüğü, nasıl olur da hayal olur? 3195
- آنچ در جو دید کی باشد خیال ** چونک شد از دیدنش پر صد جوال
- Ten görme de o sağır ve dilsizler gibi kendilerine doğru bir şey söylenince inkâr edenlerden olma.
- تن مبین و آن مکن کان بکم و صم ** کذبوا بالحق لما جائهم
- O zat, “Attığın vakit sen atmadın, Tanrı attı” sırrına mazhar olmuştur. Onun gürüşü, Tanrı görüşüdür.
- ما رمیت اذ رمیت احمد بدست ** دیدن او دیدن خالق شدست
- Ona hizmet Tanrı’ya hizmettir. Gündüzü görmek, bu pencereyi görmektir.
- خدمت او خدمت حق کردنست ** روز دیدن دیدن این روزنست
- Hele şu pencere yok mu? O, kendinden parlamadadır. Ondaki nur, güneşin, yahut Ferkad yıldızının eğreti nuru değildir.
- خاصه این روزن درخشان از خودست ** نی ودیعه‌ی آفتاب و فرقدست
- O pencereye vuran nur da yine o güneştendir ama bilinen yoldan, bilinen taraftan gelmemiştir o. 3200
- هم از آن خورشید زد بر روزنی ** لیک از راه و سوی معهود نی
- Bu pencereyle güneş arasında öyle bir yol vardır ki başka pencereler, o yolu bilmez.
- در میان شمس و این روزن رهی ** هست روزنها نشد زو آگهی
- Bir bulut gelse de güneşi örtse güneşin nuru bu pencereden köpürür, çağlar.
- تا اگر ابری بر آید چرخ‌پوش ** اندرین روزن بود نورش به جوش
- Bu pencereyle güneş arasında şu havayla altı cihetten başka bir yoldan bir ülfet, bir ünsiyet vardır.
- غیر راه این هوا و شش جهت ** در میان روزن و خور مالفت
- Onu övmek, onu tesbih etmek, Tanrı’yı övmek, Tanrı’yı tesbih etmektir. Bu tabağın meyvesi, kendiliğinden biter.
- مدحت و تسبیح او تسبیح حق ** میوه می‌روید ز عین این طبق
- Bu sebepten salkım salkım elmalar biter. Bu sepete ağaç adını taksan hiç yanlış olmaz. 3205
- سیب روید زین سبد خوش لخت لخت ** عیب نبود گر نهی نامش درخت
- Bu sepete elma ağacı de. İkisinin arasında gizli bir yol var zaten.
- این سبد را تو درخت سیب خوان ** که میان هر دو راه آمد نهان
- Meyve veren bir ağaçtan ne biterse aynen bu sepetten de biter, bu sepet de o çeşit meyveleri verir.
- آنچ روید از درخت بارور ** زین سبد روید همان نوع از ثمر
- Şu halde artık sepeti baht ağacı gör de bu sepetin gölgesinde bir hoşça otur.
- پس سبد را تو درخت بخت بین ** زیر سایه‌ی این سبد خوش می‌نشین
- Ekmek, insana mülâyemet verince ey sevgili dost, artık neden ona ekmek dersin? Mahmude de.
- نان چو اطلاق آورد ای مهربان ** نان چرا می‌گوییش محموده خوان
- Yoldaki toprak göze ve cana parlaklık verirse o toprağı sürme gör, sürme bil. 3210
- خاک ره چون چشم روشن کرد و جان ** خاک او را سرمه بین و سرمه دان
- O nur, bu topraktan çıkıp parlarken artık ben ne diye başımı göğe kaldırayım?
- چون ز روی این زمین تابد شروق ** من چرا بالا کنم رو در عیوق
- O yok oldu, ey küstâh, ona var deme. Böyle bir ırmakta hiç kuru toprak kalır mı?
- شد فنا هستش مخوان ای چشم‌شوخ ** در چنین جو خشک کی ماند کلوخ
- Bu güneşin önünde yeni ay parlayabilir, yahut böyle bir Rüstem’e karşı Zâl’in kuvveti para eder mi?
- پیش این خورشید کی تابد هلال ** با چنان رستم چه باشد زور زال
- Tanrı da diler ve üstündür o. Nihayet varlıkların kökünü kazır, hepsini yok eder.
- طالبست و غالبست آن کردگار ** تا ز هستی‌ها بر آرد او دمار
- İki deme, iki bilme, iki çağırma. Kulu efendisinde yok olmuş bil. 3215
- دو مگو و دو مدان و دو مخوان ** بنده را در خواجه‌ی خود محو دان
- Efendi de efendiyi yaratanın nurunda yok olmuş, ölüp gitmiş gömülmüştür.
- خواجه هم در نور خواجه‌آفرین ** فانیست و مرده و مات و دفین
- Bu efendiyi Tanrı’dan ayrı bildin mi metni de kaybedersin, dibaceyi de.
- چون جدا بینی ز حق این خواجه را ** گم کنی هم متن و هم دیباجه را
- Gözünü gönlünü topraktan çevir. Bu, bir tek kıbledir, iki kıble görme.
- چشم و دل را هین گذاره کن ز طین ** این یکی قبله‌ست دو قبله مبین