Tanrı elçisi, hadisinde “ İşte iki tane haris ki hiç doymazlar” dedi.
کان رسول حق بگفت اندر بیان ** اینک منهومان هما لا یشبعان
Tanrı rahmet etsin, Mustafa, “İki haris vardır ki hiç doymaz. Biri dünyayı dileyen, öbürü, bilgi isteğinde bulunan” dedi. Bu bilgi, dünya bilgisinden başka olmalı ki hadiste tekrarlama olmasın. Çünkü dünya bilgisi de dünyadır. Eğer buradaki bilgi, dünya bilgisi olursa hadiste “Biri dünyayı dileyen, öbürü dünya isteğinde bulunan” diye tekrar olur, ayırma olmazdı.
در تفسیر این خبر کی مصطفی صلوات‌الله علیه فرمود منهومان لا یشبعان طالب الدنیا و طالب العلم کی این علم غیر علم دنیا باید تا دو قسم باشد اما علم دنیا هم دنیا باشد الی آخره و اگر هم‌چنین شود کی طالب الدنیا و طالب الدنیا تکرار بود نه تقسیم مع تقریره
“ Dünyayı ve dünyanın şatafatını dileyenle bilgi elde etmek isteyen” dendi.
طالب الدنیا و توفیراتها ** طالب العلم و تدبیراتها
Bu ayırmaya dikkat edilirse buradaki bilginin dünya bilgisinden başka olduğu anlaşılır babacığım.3885
پس درین قسمت چو بگماری نظر ** غیر دنیا باشد این علم ای پدر
Dünyadan başka ne olabilir? Ahret… Seni buradan ayıran, sana kılavuzluk eden!
غیر دنیا پس چه باشد آخرت ** کت کند زینجا و باشد رهبرت
Üç şehzadenin o iş hususunda konuşmaları
بحث کردن آن سه شه‌زاده در تدبیر آن واقعه
Derde uğrayan o üç şehzade birbirlerine döndüler. Her üçünün de zahmeti birdi, derdi bir elemi bir.
رو به هم کردند هر سه مفتتن ** هر سه را یک رنج و یک درد و حزن
Her üçü, aynı düşüncedeydi aynı sevdaya düşmüştü. Her üçü aynı derde uğramış aynı hastalığa tutulmuştu.
هر سه در یک فکر و یک سودا ندیم ** هر سه از یک رنج و یک علت سقیم
Sükut içindeydiler. Fakat üçü de aynı tehlikeye düşmüştü. Sözde de her birinin delili birdi.
در خموشی هر سه را خطرت یکی ** در سخن هم هر سه را حجت یکی
Bir müddet hepsi gözyaşı döktüler, musibet sofrasının başında kanlar saçtılar.3890
یک زمانی اشک‌ریزان جمله‌شان ** بر سر خوان مصیبت خون‌فشان
Bir zaman, her üçü de gönül ateşiyle yandılar, buhurdan gibi sıcak soluklar aldılar.
یک زمان از آتش دل هر سه کس ** بر زده با سوز چون مجمر نفس
Büyük kardeşin ahvali
مقالت برادر بزرگین
Büyük kardeşleri dedi ki: Ey hayırlı kardeşler, biz başkasına er gibi öğütler vermez miydik?
آن بزرگین گفت ای اخوان خیر ** ما نه نر بودیم اندر نصح غیر
Adamlarımızdan biri, bize dertten, yoksulluktan, korkudan, yer deprenmesinden şikayet edince, X
از حشم هر که به ما کردی گله ** از بلا و فقر و خوف و زلزله
Sıkıntıdan az ağla sızla. Sabret, sabır ferahlığın anahtarı derdik ya!
ما همی‌گفتیم کم نال از حرج ** صبر کن کالصبر مفتاح الفرج
Şimdi bu sabır anahtarı ne oldu? O türe bozuldu mu şaşılacak şey!3895
این کلید صبر را اکنون چه شد ** ای عجب منسوخ شد قانون چه شد
Savaş zamanında ateş içinde bile altın gibi bir hoşça gül diyen biz değil miydik?
ما نمی‌گفتیم که اندر کش مکش ** اندر آتش هم‌چو زر خندید خوش
Savaşın o dar zamanında asker benziniz saramasın demez miydik?
مر سپه را وقت تنگاتنگ جنگ ** گفته ما که هین مگردانید رنگ
Atların adam kellerinden başka basacak bir yer bulamadığı zamanlarda
آن زمان که بود اسپان را وطا ** جمله سرهای بریده زیر پا
Ordumuzu hay haylar la mızrak gibi kahredici bir halde saldırın diye teşvik etmez miydik?
ما سپاه خویش را هی هی کنان ** که به پیش آیید قاهر چون سنان
Bütün aleme sabredin der; sabır gönlün ve göğsün ışığıdır diye öğüt verirdik ya.3900
جمله عالم را نشان داده به صبر ** زانک صبر آمد چراغ و نور صدر
Şimdi nöbet bizde. Neden sersem oluyor, çirkin karılar gibi neden çarşafa bürünüyoruz?
نوبت ما شد چه خیره‌سر شدیم ** چون زنان زشت در چادر شدیم
Ey gönül! Herkesi hararetlendirdin ya; hadi bakalım, şimdi sen hararetlen, kendiliğinden utan!
ای دلی که جمله را کردی تو گرم ** گرم کن خود را و از خود دار شرم
Ey dil! Herkese öğüt verirdin ya; işte şimdi sana nöbet geldi, neden sustun?
ای زبان که جمله را ناصح بدی ** نوبت تو گشت از چه تن زدی
Ey akıl! Nerde o şekerler çiğneyen öğütün? Senin çağın şimdi. O hay ,hayın ne oldu?
ای خرد کو پند شکرخای تو ** دور تست این دم چه شد هیهای تو
Ey gönülden yüzlerce teşvişi gideren! Şimdi senin nöbetin, hadi, oynat sakalını!3905
ای ز دلها برده صد تشویش را ** نوبت تو شد بجنبان ریش را
Kahpelik eder de şimdi sakalını oynatmazsan bundan önce de sakalına gülmüş olursun.
از غری ریش ار کنون دزدیده‌ای ** پیش ازین بر ریش خود خندیده‌ای
Başkalarına öğüt verme vaktinde hay hay, iş başa düşünce karılar gibi vay, vay ha!
وقت پند دیگرانی های های ** در غم خود چون زنانی وای وای
Başkalarının derdine dermen oluyordun ya; şimdi dert, sana konuk oldu, fakat susuverdin.
چون به درد دیگران درمان بدی ** درد مهمان تو آمد تن زدی
Askere bağırır, çağırır, orduyu teşvik ederdin hani. Neden sesin kısıldı, nutkun tutuldu? Kendine de bağırsana.
بانگ بر لشکر زدن بد ساز تو ** بانگ بر زن چه گرفت آواز تو
Aklınla elli yıldır ördüğün kumaştan bir zıbın yap da giyin bakalım!3910
آنچ پنجه سال بافیدی به هوش ** زان نسیج خود بغلتانی بپوش
Dostların kulakları, sesinden hoşlanıyordu. Elini çıkar da şimdi kulağını çek!
از نوایت گوش یاران بود خوش ** دست بیرون آر و گوش خود بکش
Daima baştın, kendini kuyruk yap da ayağını, elini, sakalını, bıyığını az kaybet.
سر بدی پیوسته خود را دم مکن ** پا و دست و ریش و سبلت گم مکن
Şu döşenmiş yeryüzünde şimdi oyun senin. Kendini boş bir hale getir de neşelen!
بازی آن تست بر روی بساط ** خویش را در طبع آر و در نشاط
Bir padişahın, alimin birini zorla meclise getirtip oturtması, sakinin hocaya şarap vermesi ve kadehi sunması, hocanın yüz çevirip kızması, padişahın sakiye haydi demesi, bunu boş bir hale getir… bunun üzerine sakinin, hocanın kafasına birkaç kere vurup şarap içirtmesi v.s.
ذکر آن پادشاه که آن دانشمند را به اکراه در مجلس آورد و بنشاند ساقی شراب بر دانشمند عرضه کرد ساغر پیش او داشت رو بگردانید و ترشی و تندی آغاز کرد شاه ساقی را گفت کی هین در طبعش آر ساقی چندی بر سرش کوفت و شرابش در خورد داد الی آخره
Bir padişah mecliste oturmuş şarap içip sarhoş olmuştu. Kapının önünden bir fakih geçiyordu.
پادشاهی مست اندر بزم خوش ** می‌گذشت آن یک فقیهی بر درش
Şunu meclise getirin, laal renkli şarabı sunun şuna diye emretti.3915
کرد اشارت کش درین مجلس کشید ** وان شراب لعل را با او چشید
Hocayı ister istemez meclise getirdiler. Mecliste zehir gibi, yılan gibi ekşi bir suratla somurtup oturdu.
پس کشیدندش به شه بی‌اختیار ** شست در مجلس ترش چون زهر و مار
Padişah şarap sundu. Hoca kızdı kabul etmedi. Padişahtan da yüz çevirdi sakiden de.
عرضه کردش می نپذرفت او به خشم ** از شه و ساقی بگردانید چشم
Ben ömrümde şarap içmedim. Halis zehir, bence şaraptan daha hoş.
که به عمر خود نخوردستم شراب ** خوشتر آید از شرابم زهر ناب
Kendinize gelin, bana şarap yerine zehir verin, içip öleyim de kendimden de kurtulayım, sizden de dedi.
هین به جای می به من زهری دهید ** تا من از خویش و شما زین وا رهید
Şarap içmeden gürültüye başladı. Mecliste ölüm gibi, canavar gibi bir hal aldı.3920
می نخورده عربده آغاز کرد ** گشته در مجلس گران چون مرگ و درد
Nefis ehliyle şu balçığa kapılmış olanlar gibi hani. Onlar, gönül ehliyle oturdular mı bu hale gelirler işte.
هم‌چو اهل نفس و اهل آب و گل ** در جهان بنشسته با اصحاب دل
Tanrı, kendi haslarına gizlilik aleminde hürlerin içtikleri şaraptan sunar ancak.
حق ندارد خاصگان را در کمون ** از می احرار جز در یشربون
Onlar, perde ardında kalanlara, hakikatı görmeyenlere o şaraptan sunarlar ama duygu o, şarabın sözünden başka bir şey duymaz.
عرضه می‌دارند بر محجوب جام ** حس نمی‌یابد از آن غیر کلام
Hakikati görmeyenler, onların irşadından yüz çevirirler. Çünkü gözle onların ihsanını göremez.
رو همی گرداند از ارشادشان ** که نمی‌بیند به دیده دادشان
Kulaklarından boğazlarına bir yol olsaydı onların öğütleri, gönüllerine tesir ederdi.3925
گر ز گوشش تا به حلقش ره بدی ** سر نصح اندر درونشان در شدی
Fakat bu çeşit adam, baştanbaşa ateştir, nur değil. Yakıcı ateşe de ancak kabuklar atılır.
چون همه نارست جانش نیست نور ** که افکند در نار سوزان جز قشور
İç, kabuktan çıktı. Kabuktan ibaret olan söz, kaybolup gitti. Mide hiç kabuktan kızışır, gelişir mi?
مغز بیرون ماند و قشر گفت رفت ** کی شود از قشر معده گرم و زفت
Cehennem ateşi ancak kabuğu yakar. Ateşin içle hiçbir işi yoktur.
نار دوزخ جز که قشر افشار نیست ** نار را با هیچ مغزی کار نیست
Ateş, içe yalım verirse mutlaka bil ki onu pişirmek içindir, yakmak için değil.
ور بود بر مغز ناری شعله‌زن ** بهر پختن دان نه بهر سوختن
Tanrı hüküm ve hikmet sahibi oldukça bu kaide daimidir. Geçmiş zamanda da böyledir. Gelecek zamanda da.3930
تا که باشد حق حکیم این قاعده ** مستمر دان در گذشته و نامده
Latif iç, hatta kabuklar bile onun tarafından yarlıganırken artık nasıl olur da içi yakar? Uzaktır ondan bu.
مغز نغز و قشرها مغفور ازو ** مغز را پس چون بسوزد دور ازو
Hatta inayet eder de bu inayeti yüzünden başına vurursa bile ona bir iştah verir, o kırmızı şarabı içirir.