Sen harman sahibisin, ben başak toplayıcı. Ben bir putum, sen Çin illeri der.
که تو صاحب‌خرمنی من خوشه‌چین ** من بتی‌ام تو ولایت‌های چین
Ondan cehennem de titrer, cennetler de. Ondan ne buna aman vardır, ne ona.
هست لرزان زو جحیم و هم جنان ** نه مر این را نه مر آن را زو امان
Ömrü geçip gitti de bir fırsat bulamadı gitti. Sabır, pek yakıcıydı, candaysa tahammül yoktu.4615
رفت عمرش چاره را فرصت نیافت ** صبر بس سوزان بدت وجان بر نتافت
Bir müddettir dişlerini sıkarak bunu bekledi durdu. Fakat ömrü bitti, ona nail olamadı.
مدتی دندان‌کنان این می‌کشید ** نارسیده عمر او آخر رسید
Derken sevgilinin sureti, ondan gizlendi, o da sevgilinin rnânasiyle eş oldu.
صورت معشوق زو شد در نهفت ** رفت و شد با معنی معشوق جفت
Elbise ister şüster kumaşı olsun, ister kıldan örme. Onu çırçıplak koçmak daha hoş.
گفت لبسش گر ز شعر و ششترست ** اعتناق بی‌حجابش خوشترست
Ben, bedenden soyundum, o hayalden soyundu. Vuslat makamlarının en ilerisinde salınmaktayım dedi.
من شدم عریان ز تن او از خیال ** می‌خرامم در نهایات الوصال
Bu bahisler buraya kadar söylenebilir. Bundan sonra ne zuhura gelirse gizlenmesi gerektir.4620
این مباحث تا بدین‌جا گفتنیست ** هرچه آید زین سپس بنهفتنیست
Söylersen de faydasız. Yüz binlerce cehtetsen de anlatmaya çalışsan yine açığa çıkmaz.
ور بگویی ور بکوشی صد هزار ** هست بیگار و نگردد آشکار
At ve üzengi, deniz kıyısına kadar gider. Ondan sonra sana tahtadan bir at gerek.
تا به دریا سیر اسپ و زین بود ** بعد ازینت مرکب چوبین بود
Tahtadan at, karada yürümez. Fakat denizdekilere kılavuzdur.
مرکب چوبین به خشکی ابترست ** خاص آن دریاییان را رهبرست
Bu sükût da tahtadan attır. Sükût; denizdekilere telkindir.
این خموشی مرکب چوبین بود ** بحریان را خامشی تلقین بود
Seni usandıran her sükût o âlemin aşk naralarını atmadadır.4625
هر خموشی که ملولت می‌کند ** نعره‌های عشق آن سو می‌زند
Sen acaba neden susmada dersin ama o, acaba kulağı nerde ki duymuyor?
تو همی‌گویی عجب خامش چراست ** او همی‌گوید عجب گوشش کجاست
Ben nâra ata ata sağır oldum, onun haberi bile yok der. Zaten iyi işitenler, kulakları delik olanlar bile bunu duyamazlar, sağırdırlar.
من ز نعره کر شدم او بی‌خبر ** تیزگوشان زین سمر هستند کر
Birisi rüyada nâra atar. Yüz binlerce bahislerde bulunur, sözler söyler.
آن یکی در خواب نعره می‌زند ** صد هزاران بحث و تلقین می‌کند
Yanı başında oturanın haberi bile olmaz. Hakikatte o gürültüden haberi olmayan uyanık yok mu? Asıl uykuda olan odur.
این نشسته پهلوی او بی‌خبر ** خفته خود آنست و کر زان شور و شر
Tahtadan atı da kırılana gelince: O, tamamiyle denize garkolur, balık kesilir.4630
وان کسی کش مرکب چوبین شکست ** غرقه شد در آب او خود ماهیست
Artık o, ne sükût eder, ne söyler. Onun, misli, âdeta yoktur. Hali sözle anlatılamaz.
نه خموشست و نه گویا نادریست ** حال او را در عبارت نام نیست
O, bu iki kısımdan da değildir. Şaşılacak bir şeydir o. Bunu anlatmak edepten dışarıdır
نیست زین دو هر دو هست آن بوالعجب ** شرح این گفتن برونست از ادب
Bu örnek de sudan oldu, hiç uymadı. Fakat duygu âleminde bundan güzel bir örnek de bulunamaz.
این مثال آمد رکیک و بی‌ورود ** لیک در محسوس ازین بهتر نبود
Şehzadelerin büyüğünün ölümü, küçükleri hasta olduğundan ortanca kardeşin, ağabeylerinin cenazesine gelmesi. Padişahın ona da iltifatta bulunması, onun da padişahın ihsanına kapılması ve tapıda kalması, Padişahın devleti ve bakışı sayesinde yüz binlerce görünür ve görünmez nimetler elde etmesi vesaire.
متوفی شدن بزرگین از شه‌زادگان و آمدن برادر میانین به جنازه‌ی برادر کی آن کوچکین صاحب‌فراش بود از رنجوری و نواختن پادشاه میانین را تا او هم لنگ احسان شد ماند پیش پادشاه صد هزار از غنایم غیبی و غنی بدو رسید از دولت و نظر آن شاه مع تقریر بعضه
Küçükleri hastaydı. Yalnız ortanca kardeşleri, ağabeylerinin cenazesine geldi.
کوچکین رنجور بود و آن وسط ** بر جنازه‌ی آن بزرگ آمد فقط
Padişah, onu gördü, tanıdı. Fakat mahsustan bu kimdir? Bu da o denizden olacak; bu da bir balık dedi.4635
شاه دیدش گفت قاصد کین کیست ** که از آن بحرست و این هم ماهیست
Muarrif, dedi ki: Bu da o babanın oğlu. Bu, onun küçük kardeşi.
پس معرف گفت پور آن پدر ** این برادر زان برادر خردتر
Padişah, sen bize ondan armağansın dedi. Bu soruşla onu da avladı.
شه نوازیدش که هستی یادگار ** کرد او را هم بدان پرسش شکار
O yanıp kebap olan şehzadenin bedeninde, padişahın iltifatı üzerine evvelki candan başka bir can belirdi.
از نواز شاه آن زار حنیذ ** در تن خود غیر جان جانی بدیذ
Gönlünde öyle yüce bir feyiz gördü ki sofi, onu yüzlerce çileye bile elde edemez.
در دل خود دید عالی غلغله ** که نیابد صوفی آن در صد چله
Ören, duvar, dağdaki madenler.... Her şey, onun önünde nar gibi yanlıyordu.4640
عرصه و دیوار و کوه سنگ‌بافت ** پیش او چون نار خندان می‌شکافت
Her şey, anbean ona karşı zerre zerre yarılmada, kubbeler gibi yarılıp ona yüzlerce kapı açılmadaydı.
ذره ذره پیش او هم‌چون قباب ** دم به دم می‌کرد صدگون فتح باب
Kapı, gah pencere haline gelmede, gah nur halini almadaydı. Toprak, gah buğday oluyordu, gâh kile.
باب گه روزن شدی گاه شعاع ** خاک گه گندم شدی و گاه صاع
Gözlere pek köhne, pek kuru bir halde görünen gök; onun gözü önünde her an yeni bir surette yarılmadaydı.
در نظرها چرخ بس کهنه و قدید ** پیش چشمش هر دمی خلق جدید
Güzelim ruh, kalıptan kurtulunca insana takdir, böyle bir göz verir elbet.
روح زیبا چونک وا رست از جسد ** از قضا بی شک چنین چشمش رسد
Gayb âlemine ait yüz binlerce şey, gözünün önünde aşikâr oldu. Mahremlerin gözü neleri görüyorsa onun gözü de gördü.4645
صد هزاران غیب پیشش شد پدید ** آنچ چشم محرمان بیند بدید
Kitaplarda okumuş olduğu şeyler, suretlere bürünüp gözüne görünmeye başladı.
آنچ او اندر کتب بر خوانده بود ** چشم را در صورت آن بر گشود
O er, padişahın atının tozundan gözüne kadri yüce bir sürme çekmişti.
از غبار مرکب آن شاه نر ** یافت او کحل عزیزی در بصر
Böyle bir gül bahçesinde eteğini sürmede, her cüzü, daha yok mu diye naralar atmadaydı.
برچنین گلزار دامن می‌کشید ** جزو جزوش نعره زن هل من مزید
Yeşilliklerden, çiçeklerden meydana gelen bahçe bir an içindir. Fakat akıldan meydana gelen gül bahçesi, daimî olarak yeşildir, güzeldir, hoştur.