Rumi's Masnavi - Ben nâra ata ata sağır oldum, onun haberi bile yok der. Zaten iyi işitenler, kulakları delik olanlar bile bunu duyamazlar, sağırdırlar.

Ben nâra ata ata sağır oldum, onun haberi bile yok der. Zaten iyi işitenler, kulakları delik olanlar bile bunu duyamazlar, sağırdırlar.

من ز نعره کر شدم او بی‌خبر ** تیزگوشان زین سمر هستند کر

Birisi rüyada nâra atar. Yüz binlerce bahislerde bulunur, sözler söyler.

آن یکی در خواب نعره می‌زند ** صد هزاران بحث و تلقین می‌کند

Yanı başında oturanın haberi bile olmaz. Hakikatte o gürültüden haberi olmayan uyanık yok mu? Asıl uykuda olan odur.

این نشسته پهلوی او بی‌خبر ** خفته خود آنست و کر زان شور و شر

Tahtadan atı da kırılana gelince: O, tamamiyle denize garkolur, balık kesilir. 4630

وان کسی کش مرکب چوبین شکست ** غرقه شد در آب او خود ماهیست

Artık o, ne sükût eder, ne söyler. Onun, misli, âdeta yoktur. Hali sözle anlatılamaz.

نه خموشست و نه گویا نادریست ** حال او را در عبارت نام نیست

O, bu iki kısımdan da değildir. Şaşılacak bir şeydir o. Bunu anlatmak edepten dışarıdır

نیست زین دو هر دو هست آن بوالعجب ** شرح این گفتن برونست از ادب

Bu örnek de sudan oldu, hiç uymadı. Fakat duygu âleminde bundan güzel bir örnek de bulunamaz.

این مثال آمد رکیک و بی‌ورود ** لیک در محسوس ازین بهتر نبود

Şehzadelerin büyüğünün ölümü, küçükleri hasta olduğundan ortanca kardeşin, ağabeylerinin cenazesine gelmesi. Padişahın ona da iltifatta bulunması, onun da padişahın ihsanına kapılması ve tapıda kalması, Padişahın devleti ve bakışı sayesinde yüz binlerce görünür ve görünmez nimetler elde etmesi vesaire.

متوفی شدن بزرگین از شه‌زادگان و آمدن برادر میانین به جنازه‌ی برادر کی آن کوچکین صاحب‌فراش بود از رنجوری و نواختن پادشاه میانین را تا او هم لنگ احسان شد ماند پیش پادشاه صد هزار از غنایم غیبی و غنی بدو رسید از دولت و نظر آن شاه مع تقریر بعضه

Küçükleri hastaydı. Yalnız ortanca kardeşleri, ağabeylerinin cenazesine geldi.

کوچکین رنجور بود و آن وسط ** بر جنازه‌ی آن بزرگ آمد فقط

Padişah, onu gördü, tanıdı. Fakat mahsustan bu kimdir? Bu da o denizden olacak; bu da bir balık dedi. 4635

شاه دیدش گفت قاصد کین کیست ** که از آن بحرست و این هم ماهیست

Muarrif, dedi ki: Bu da o babanın oğlu. Bu, onun küçük kardeşi.

پس معرف گفت پور آن پدر ** این برادر زان برادر خردتر

Padişah, sen bize ondan armağansın dedi. Bu soruşla onu da avladı.

شه نوازیدش که هستی یادگار ** کرد او را هم بدان پرسش شکار

O yanıp kebap olan şehzadenin bedeninde, padişahın iltifatı üzerine evvelki candan başka bir can belirdi.

از نواز شاه آن زار حنیذ ** در تن خود غیر جان جانی بدیذ

Gönlünde öyle yüce bir feyiz gördü ki sofi, onu yüzlerce çileye bile elde edemez.

در دل خود دید عالی غلغله ** که نیابد صوفی آن در صد چله

Ören, duvar, dağdaki madenler.... Her şey, onun önünde nar gibi yanlıyordu. 4640

عرصه و دیوار و کوه سنگ‌بافت ** پیش او چون نار خندان می‌شکافت

Her şey, anbean ona karşı zerre zerre yarılmada, kubbeler gibi yarılıp ona yüzlerce kapı açılmadaydı.

ذره ذره پیش او هم‌چون قباب ** دم به دم می‌کرد صدگون فتح باب

Kapı, gah pencere haline gelmede, gah nur halini almadaydı. Toprak, gah buğday oluyordu, gâh kile.

باب گه روزن شدی گاه شعاع ** خاک گه گندم شدی و گاه صاع

Gözlere pek köhne, pek kuru bir halde görünen gök; onun gözü önünde her an yeni bir surette yarılmadaydı.

در نظرها چرخ بس کهنه و قدید ** پیش چشمش هر دمی خلق جدید

Güzelim ruh, kalıptan kurtulunca insana takdir, böyle bir göz verir elbet.

روح زیبا چونک وا رست از جسد ** از قضا بی شک چنین چشمش رسد

Gayb âlemine ait yüz binlerce şey, gözünün önünde aşikâr oldu. Mahremlerin gözü neleri görüyorsa onun gözü de gördü. 4645

صد هزاران غیب پیشش شد پدید ** آنچ چشم محرمان بیند بدید

Kitaplarda okumuş olduğu şeyler, suretlere bürünüp gözüne görünmeye başladı.

آنچ او اندر کتب بر خوانده بود ** چشم را در صورت آن بر گشود

O er, padişahın atının tozundan gözüne kadri yüce bir sürme çekmişti.

از غبار مرکب آن شاه نر ** یافت او کحل عزیزی در بصر

Böyle bir gül bahçesinde eteğini sürmede, her cüzü, daha yok mu diye naralar atmadaydı.

برچنین گلزار دامن می‌کشید ** جزو جزوش نعره زن هل من مزید

Yeşilliklerden, çiçeklerden meydana gelen bahçe bir an içindir. Fakat akıldan meydana gelen gül bahçesi, daimî olarak yeşildir, güzeldir, hoştur.

گلشنی کز بقل روید یک دمست ** گلشنی کز عقل روید خرمست

Topraktan biten güller, mahvolur gider. Gönülde biten güller daimîdir ve ne hoştur! 4650

گلشنی کز گل دمد گردد تباه ** گلشنی کز دل دمد وافر حتاه

Bizim öğrendiğimiz o tatlı bilgiler, bil ki o gül bahçesinden bir, iki, üç demetten ibarettir.

علم‌های با مزه‌ی دانسته‌مان ** زان گلستان یک دو سه گل‌دسته دان

Gül bahçesinin kapısını kendimize kapatmışızdır da onun için bu iki üç demete zebun olmuşuzdur.

زان زبون این دو سه گل دسته‌ایم ** که در گلزار بر خود بسته‌ایم

Yazıklar olsun, öyle bir bahçenin anahtarları, ekmek yüzünden elimizden düşüp gidiyor.

آن‌چنان مفتاح‌ها هر دم بنان ** می‌فتد ای جان دریغا از بنان

Bir an olsa da seni ekmek derdinden kurtarsalar, o vakit de çarşafların etrafında dönüp dolaşmaya başlar, kadın sevdasına düşersin.

ور دمی هم فارغ آرندت ز نان ** گرد چادر گردی و عشق زنان

Derken birden iştahın açılır, dilek denizin dalgalanmaya başlar. O vakit de ekmekle ve kadınla dolu bir şehir gerek sana. 4655

باز استسقات چون شد موج‌زن ** ملک شهری بایدت پر نان و زن

Yılandın, galiba ejderha oldun. Bir başın vardı, şimdi yedi başın var!

مار بودی اژدها گشتی مگر ** یک سرت بود این زمانی هفت‌سر

Yedi başlı ejderha cehennemdir. Hırsın tanedir, cehennemse tuzak.

اژدهای هفت‌سر دوزخ بود ** حرص تو دانه‌ست و دوزخ فخ بود

Tuzağı yırt, taneyi yak. Bu evin kapılarını aç.

دام را بدران بسوزان دانه را ** باز کن درهای نو این خانه را

Mademki ey erkek, yoksun, âşık değilsin; dağ gibi habersizce ses verip durursun.

چون تو عاشق نیستی ای نرگدا ** هم‌چو کوهی بی‌خبر داری صدا

Dal, kendiliğinden ses verir mi hiç? Ey inanılır adam, o ses, başkasının sesinin aksidir. 4660

کوه را گفتار کی باشد ز خود ** عکس غیرست آن صدا ای معتمد

Senin sözün de onun gibi işte; başkalarının sesinin aksi. Bütün işin gücün hep böyle aksine ve aykırı.

گفت تو زان سان که عکس دیگریست ** جمله احوالت به جز هم عکس نیست

Kızgınlığın da başkalarının aksine, zevkin de. Başbuğun zevkiyle çobanın kızgınlığına benziyor.

خشم و ذوقت هر دو عکس دیگران ** شادی قواده و خشم عوان

O arık koyun, çobana neler etti? Sonunda onu kinlendirdi. eziyete soktu.

آن عوان را آن ضعیف آخر چه کرد ** که دهد او را به کینه زجر و درد

Bir sevinç hayaliyle ne vaktedek oyalanıp duracaksın? Çalış da bu sevinç, tahakkuk etsin.

تا بکی عکس خیال لامعه ** جهد کن تا گرددت این واقعه

Sözün, senin halin olursa kendi kanadlarınla uçar, gezersin. 4665

تا که گفتارت ز حال تو بود ** سیر تو با پر و بال تو بود

Ok da başkasının kanadiyle av tutar. O yüzden de kuş etinden nahibi yoktur.

صید گیرد تیر هم با پر غیر ** لاجرم بی‌بهره است از لحم طیر

Doğan kuşu, dağlıklardan av getirir. Fakat getirdiği ceylanı, çil kuşunu padişaha yedirir.

باز صید آرد به خود از کوهسار ** لاجرم شاهش خوراند کبک و سار

Vahiyden olmayan söz, heva ve hevestendir. Topraktan yaratılanlar gibi havaya, zerre zerre dağılır, biter.

منطقی کز وحی نبود از هواست ** هم‌چو خاکی در هوا و در هباست

Eğer bu söz, sana yanlış görünürse "Vennecmi" suresinin evvelinden birkaç satır okuyuver.

گر نماید خواجه را این دم غلط ** ز اول والنجم بر خوان چند خط

Oku da Muhammed'in, heva ve hevesinden konuşmadığını, onun her sözünün, ancak vahiy olduğunu anla. 4670

تا که ما ینطق محمد عن هوی ** ان هو الا بوحی احتوی

Ey Ahmed, mademki vahiyden meyus değilsin, bu araştırmayı, bu kıyası bedene mensup olanlara bırak.

احمدا چون نیستت از وحی یاس ** جسمیان را ده تحری و قیاس

Murdar, zaruret vakti helâl olur. Vuslat kâbesi ortadayken kıble aranmaz.

کز ضرورت هست مرداری حلال ** که تحری نیست در کعبه‌ی وصال

Fakat araştırmadan, doğru bir ictihatta bulunmadan heva ve hevesine uyarak bid'ate kapılanı,

بی‌تحری و اجتهادات هدی ** هر که بدعت پیشه گیرد از هوی

Yel, Ad gibi kapar, öldürür. O, Süleyman değildir ki onun tahtını götürsün!

هم‌چو عادش بر برد باد و کشد ** نه سلیمانست تا تختش کشد

Yel, Ad için alçaltıcı bir hamaldır, obur bir adamın elindeki kuzu gibi hani. 4675

عاد را با دست حمال خذول ** هم‌چو بره در کف مردی اکول

Obur, kuzuyu oğlu gibi kucağına alır, fakat kasap gibi onu kesmeğe götürmektedir.

هم‌چو فرزندش نهاده بر کنار ** می‌برد تا بکشدش قصاب‌وار