English    Türkçe    فارسی   

2
1739-1788

  • آن که بی‏یسمع و بی‏یبصر شده ست ** در حق آن بنده این هم بی‏هده ست‏
  • (For him) who has become seeing by Me and hearing by Me— this (talk of yours) is foolish nonsense even in regard to that servant.

  • بی‏ادب گفتن سخن با خاص حق ** دل بمیراند سیه دارد ورق‏ 1740
  • To speak irreverently to one chosen of God causes the heart (spirit) to perish and keeps the page (record) black.

  • گر تو مردی را بخوانی فاطمه ** گر چه یک جنسند مرد و زن همه‏
  • If you should call a man ‘Fátima’—though men and women are all of one kind—

  • قصد خون تو کند تا ممکن است ** گر چه خوش خو و حلیم و ساکن است‏
  • He will seek to murder you, so far as it is possible (for him), albeit he is good-natured and forbearing and quiet.

  • فاطمه مدح است در حق زنان ** مرد را گویی بود زخم سنان‏
  • (The name) Fátima is (a term of) praise in regard to women, (but) if you address it to a man, ’tis (like) the blow of a spearhead.

  • دست و پا در حق ما استایش است ** در حق پاکی حق آلایش است‏
  • Hand and foot are (terms of) praise in relation to us; in relation to the holiness of God they are pollution.

  • لم یلد لم یولد او را لایق است ** والد و مولود را او خالق است‏ 1745
  • (The words) He begat not, He was not begotten are appropriate to Him: He is the Creator of begetter and begotten.

  • هر چه جسم آمد ولادت وصف اوست ** هر چه مولود است او زین سوی جوست‏
  • Birth is the attribute of everything that is (a) body: whatever is born is on this side of the river,

  • ز انکه از کون و فساد است و مهین ** حادث است و محدثی خواهد یقین‏
  • Because it is of (the world of) becoming and decay and (is) contemptible: it is originated and certainly requires an Originator.”

  • گفت ای موسی دهانم دوختی ** و ز پشیمانی تو جانم سوختی‏
  • He (the shepherd) said, “O Moses, thou hast closed my mouth and thou hast burned my soul with repentance.”

  • جامه را بدرید و آهی کرد تفت ** سر نهاد اندر بیابانی و رفت‏
  • He rent his garment and heaved a sigh, and hastily turned his head towards a desert and went (his way).

  • عتاب کردن حق تعالی با موسی علیه السلام از بهر آن شبان‏
  • How the high God rebuked Moses, on whom be peace, on account of the shepherd.

  • وحی آمد سوی موسی از خدا ** بنده‏ی ما را ز ما کردی جدا 1750
  • A revelation came to Moses from God—“Thou hast parted My servant from Me.

  • تو برای وصل کردن آمدی ** نی برای فصل کردن آمدی‏
  • Didst thou come (as a prophet) to unite, or didst thou come to sever?

  • تا توانی پا منه اندر فراق ** أبغض الأشیاء عندی الطلاق‏
  • So far as thou canst, do not set foot in separation: of (all) things the most hateful to Me is divorce.

  • هر کسی را سیرتی بنهاده‏ام ** هر کسی را اصطلاحی داده‏ام‏
  • I have bestowed on every one a (special) way of acting: I have given to every one a (peculiar) form of expression.

  • در حق او مدح و در حق تو ذم ** در حق او شهد و در حق تو سم‏
  • In regard to him it is (worthy of) praise, and in regard to thee it is (worthy of) blame: in regard to him honey, and in regard to thee poison.

  • ما بری از پاک و ناپاکی همه ** از گران جانی و چالاکی همه‏ 1755
  • I am independent of all purity and impurity, of all slothfulness and alacrity (in worshipping Me).

  • من نکردم امر تا سودی کنم ** بلکه تا بر بندگان جودی کنم‏
  • I did not ordain (Divine worship) that I might make any profit; nay, but that I might do a kindness to (My) servants.

  • هندوان را اصطلاح هند مدح ** سندیان را اصطلاح سند مدح‏
  • In the Hindoos the idiom of Hind (India) is praiseworthy; in the Sindians the idiom of Sind is praiseworthy.

  • من نگردم پاک از تسبیحشان ** پاک هم ایشان شوند و در فشان‏
  • I am not sanctified by their glorification (of Me); ’tis they that become sanctified and pearl-scattering (pure and radiant).

  • ما زبان را ننگریم و قال را ** ما روان را بنگریم و حال را
  • I look not at the tongue and the speech; I look at the spirit and the state (of feeling).

  • ناظر قلبیم اگر خاشع بود ** گر چه گفت لفظ ناخاضع رود 1760
  • I gaze into the heart (to see) whether it be lowly, though the words uttered be not lowly,

  • ز انکه دل جوهر بود گفتن عرض ** پس طفیل آمد عرض جوهر غرض‏
  • Because the heart is the substance, speech (only) the accident; so the accident is subservient, the substance is the (real) object.

  • چند ازین الفاظ و اضمار و مجاز ** سوز خواهم سوز با آن سوز ساز
  • How much (more) of these phrases and conceptions and metaphors? I want burning, burning: become friendly with that burning!

  • آتشی از عشق در جان بر فروز ** سربه‏سر فکر و عبارت را بسوز
  • Light up a fire of love in thy soul, burn thought and expression entirely (away)!

  • موسیا آداب دانان دیگرند ** سوخته جان و روانان دیگرند
  • O Moses, they that know the conventions are of one sort, they whose souls and spirits burn are of another sort.”

  • عاشقان را هر نفس سوزیدنی ست ** بر ده ویران خراج و عشر نیست‏ 1765
  • To lovers there is a burning (which consumes them) at every moment: tax and tithe are not (imposed) on a ruined village.

  • گر خطا گوید و را خاطی مگو ** گر بود پر خون شهید او را مشو
  • If he (the lover) speak faultily, do not call him faulty; and if the martyr be bathed in blood, do not wash him.

  • خون شهیدان را ز آب اولی‏تر است ** این خطا از صد ثواب اولی‏تر است‏
  • For martyrs, blood is better than water: this fault (committed by him) is better than a hundred right actions (of another).

  • در درون کعبه رسم قبله نیست ** چه غم ار غواص را پاچیله نیست‏
  • Within the Ka‘ba the rule of the qibla does not exist: what matter if the diver has no snow-shoes?

  • تو ز سر مستان قلاووزی مجو ** جامه چاکان را چه فرمایی رفو
  • Do not seek guidance from the drunken: why dost thou order those whose garments are rent in pieces to mend them?

  • ملت عشق از همه دینها جداست ** عاشقان را ملت و مذهب خداست‏ 1770
  • The religion of Love is apart from all religions: for lovers, the (only) religion and creed is—God.

  • لعل را گر مهر نبود باک نیست ** عشق در دریای غم غمناک نیست‏
  • If the ruby have not a seal (graven on it), ’tis no harm: Love in the sea of sorrow is not sorrowful.

  • وحی آمدن موسی را علیه السلام در عذر آن شبان‏
  • How the (Divine) revelation came to Moses, on whom be peace, excusing that shepherd.

  • بعد از آن در سر موسی حق نهفت ** رازهایی کان نمی‏آید به گفت‏
  • After that, God spake secretly in the inmost heart of Moses mysteries which cannot be spoken.

  • بر دل موسی سخنها ریختند ** دیدن و گفتن به هم آمیختند
  • Words were poured upon his heart: vision and speech were mingled together.

  • چند بی‏خود گشت و چند آمد به خود ** چند پرید از ازل سوی ابد
  • How oft did he become beside himself and how oft return to himself! How oft did he fly from eternity to everlastingness!

  • بعد از این گر شرح گویم ابلهی است ** ز انکه شرح این ورای آگهی است‏ 1775
  • If I should unfold (his tale) after this, ’tis foolishness (in me), because the explanation of this is beyond (our) understanding;

  • ور بگویم عقلها را بر کند ** ور نویسم بس قلمها بشکند
  • And if I should speak (thereof), ’twould root up (men's) minds; and if I should write (thereof), ’twould shatter many pens.

  • چون که موسی این عتاب از حق شنید ** در بیابان در پی چوپان دوید
  • When Moses heard these reproaches from God, he ran into the desert in quest of the shepherd.

  • بر نشان پای آن سر گشته راند ** گرد از پرده‏ی بیابان بر فشاند
  • He pushed on over the footprints of the bewildered man, he scattered dust from the skirt of the desert.

  • گام پای مردم شوریده خود ** هم ز گام دیگران پیدا بود
  • The footstep of a man distraught is, in truth, distinct from the footsteps of others:

  • یک قدم چون رخ ز بالا تا نشیب ** یک قدم چون پیل رفته بر وریب‏ 1780
  • (At) one step, (he moves) like the rook (straight) from top to bottom (of the chessboard); (at) one step he goes crossways, like the bishop;

  • گاه چون موجی بر افرازان علم ** گاه چون ماهی روانه بر شکم‏
  • Now lifting his crest like a wave; now going on his belly like a fish;

  • گاه بر خاکی نبشته حال خود ** همچو رمالی که رملی بر زند
  • Now writing (a description of) his state on some dust, like a geomancer who takes an omen by drawing lines (on earth or sand).

  • عاقبت دریافت او را و بدید ** گفت مژده ده که دستوری رسید
  • At last he (Moses) overtook and beheld him; the giver of glad news said, “Permission has come (from God).

  • هیچ آدابی و ترتیبی مجو ** هر چه می‏خواهد دل تنگت بگو
  • Do not seek any rules or method (of worship); say whatsoever your distressful heart desires.

  • کفر تو دین است و دینت نور جان ** ایمنی و ز تو جهانی در امان‏ 1785
  • Your blasphemy is (the true) religion, and your religion is the light of the spirit: you are saved, and through you a (whole) world is in salvation.

  • ای معاف یفعل الله ما یشاء ** بی‏محابا رو زبان را بر گشا
  • O you who are made secure by God doeth whatso He willeth, go, loose your tongue without regard (for what you say).”

  • گفت ای موسی از آن بگذشته‏ام ** من کنون در خون دل آغشته‏ام‏
  • He said, “O Moses, I have passed beyond that: I am now bathed in (my) heart's blood.

  • من ز سدره‏ی منتهی بگذشته‏ام ** صد هزاران ساله ز آن سو رفته‏ام‏
  • I have passed beyond the Lote-tree of the farthest bourn, I have gone a hundred thousand years' journey on the other side.