-
از تو بود آن سنگسار قوم لوط ** در سیاه آبه ز تو خوردند غوط
- Through you was the stoning of the people of Lot: through you were they sunk in the black rain-water.
-
مغز نمرود از تو آمد ریخته ** ای هزاران فتنهها انگیخته
- Through you was the brain of Nimrod crumbled, O you that have raised thousands of turmoils!
-
عقل فرعون ذکی فیلسوف ** کور گشت از تو نیابید او وقوف 2665
- Through you the intelligence of Pharaoh, the acute and sage, became blinded, (so that) he found no understanding.
-
بو لهب هم از تو نااهلی شده ** بو الحکم هم از تو بو جهلی شده
- Through you also Bú Lahab became an unworthy one; through you also Bu ’l- Hakam became a Bú Jahl.
-
ای بر این شطرنج بهر یاد را ** مات کرده صد هزار استاد را
- O you that on this chessboard, for the sake of remembrance, have checkmated hundreds of thousands of masters,
-
ای ز فرزین بندهای مشکلت ** سوخته دلها سیه گشته دلت
- O you by whose difficult attacking moves (our) hearts have been burned and your (own) heart has been blackened,
-
بحر مکری تو خلایق قطرهای ** تو چو کوهی وین سلیمان ذرهای
- You are the sea of cunning, (and all) the creatures (are but) a drop: you are like a mountain and (we) simple ones (are but) a mote.
-
کی رهد از مکر تو ای مختصم ** غرق طوفانیم الا من عصم 2670
- Who shall escape from your cunning, O adversary? We are drowned in the flood, except them that are protected (by God).
-
بس ستارهی سعد از تو محترق ** بس سپاه و جمع از تو مفترق
- By you many a fortunate star has been burned: by you many an army and host have been scattered.”
-
باز جواب گفتن ابلیس معاویه را
- How Iblís again replied to Mu‘áwiya.
-
گفت ابلیسش گشای این عقد را ** من محکم قلب را و نقد را
- Iblís said to him, “Unravel these knot (and apprehend the matter): I am the touchstone for the false coin and the true.
-
امتحان شیر و کلبم کرد حق ** امتحان نقد و قلبم کرد حق
- God hath made me the test of lion and cur, God hath made me the test of genuine coin and counterfeit.
-
قلب را من کی سیه رو کردهام ** صیرفیام قیمت او کردهام
- When have I blackened the false coin's face? I am the money-changer: I have (only) valued it.
-
نیکوان را ره نمایی میکنم ** شاخههای خشک را بر میکنم 2675
- To the good I act as guide, the dry branches I rip off.
-
این علفها مینهم از بهر چیست ** تا پدید آید که حیوان جنس کیست
- I lay these (different) sorts of fodder (before people)—for what purpose? In order that it may be seen of what kind the animal is.
-
گرگ از آهو چو زاید کودکی ** هست در گرگیش و آهویی شکی
- When a wolf bears young to an antelope, and there is some doubt whether it (the young one) has the nature of wolf or antelope,
-
تو گیاه و استخوان پیشش بریز ** تا کدامین سو کند او گام تیز
- Drop you grass and bones in front of it (and see) to which side it quickly steps.
-
گر به سوی استخوان آید سگ است ** ور گیا خواهد یقین آهو رگ است
- If it comes towards the bones, it is canine; and if it craves the grass, it is assuredly of the antelope race.
-
قهر و لطفی جفت شد با همدگر ** زاد از این هر دو جهانی خیر و شر 2680
- A wrath and a mercy were wedded to one another: from these twain was born the world of good and evil.
-
تو گیاه و استخوان را عرضه کن ** قوت نفس و قوت جان را عرضه کن
- Offer grass and bones, offer the food of the flesh and the food of the spirit.
-
گر غذای نفس جوید ابتر است ** ور غذای روح خواهد سرور است
- If he seek the food of the flesh, he is bobtailed (worthless), and if he desire the food of the spirit, he is a (spiritual) chief.
-
گر کند او خدمت تن هست خر ** ور رود در بحر جان یابد گهر
- If he serve the body, he is an ass; and if he go into the sea of the spirit, he will find pearls.
-
گر چه این دو مختلف خیر و شراند ** لیک این هر دو به یک کار اندراند
- Although these twain—good and evil—are different, yet these twain are (engaged) in one work.
-
انبیا طاعات عرضه میکنند ** دشمنان شهوات عرضه میکنند 2685
- The prophets offer devotions, the enemies (of God) offer lusts.
-
نیک را چون بد کنم یزدان نیام ** داعیم من خالق ایشان نیام
- How should I make the good man bad? I am not God. I am (only) a prompter, I am not their creator.
-
خوب را من زشت سازم رب نهام ** زشت را و خوب را آیینهام
- (How) should I make the fair foul? I am not the Lord. I am (only) a mirror for the foul and the fair.
-
سوخت هندو آینه از درد را ** کاین سیه رو مینماید مرد را
- The Hindoo burnt a mirror in vexation, saying, ‘This (mirror) causes a man to look black-faced.’
-
او مرا غماز کرد و راست گو ** تا بگویم زشت کو و خوب کو
- He (God) hath made me an informer and truth-teller, that I may tell where the ugly one is and where the beautiful.
-
من گواهم بر گوا زندان کجاست ** اهل زندان نیستم ایزد گواست 2690
- I am a witness: how is prison (the right place) for a witness? I do not deserve (to go to) prison, God is the witness (to my innocence).
-
هر کجا بینم نهال میوهدار ** تربیتها میکنم من دایهوار
- Wherever I see a fruitful sapling, I foster (it) diligently like a nurse.
-
هر کجا بینم درخت تلخ و خشک ** میبرم تا وارهد از پشک مشک
- Wherever I see a sour and dry tree, I cut it down, in order that the musk may be delivered (separated) from the dung.
-
خشک گوید باغبان را کای فتی ** مر مرا چه میبری سر بیخطا
- The dry (tree) says to the gardener, ‘O young man, why do you cut off my head without fault (on my part)?’
-
باغبان گوید خمش ای زشت خو ** بس نباشد خشکی تو جرم تو
- The gardener says, ‘Be silent, O evil-natured one! Is not thy dryness sin enough in thee?’
-
خشک گوید راستم من کژ نیام ** تو چرا بیجرم میبری پیم 2695
- The dry (tree) says, ‘I am straight, I am not crooked: why are you houghing me (who am) without guilt?’
-
باغبان گوید اگر مسعودیای ** کاشکی کژ بودیای تر بودیای
- The gardener says, ‘Hadst thou been blest, would that thou wert crooked (if only) thou wert moist (full of sap).
-
جاذب آب حیاتی گشتهای ** اندر آب زندگی آغشتیای
- Thou wouldst have drawn (into thyself) the Water of Life: thou wouldst have been steeped in the Water of Life.
-
تخم تو بد بوده است و اصل تو ** با درخت خوش نبوده وصل تو
- Thy seed and thy root were bad, and thou hast not been joined to a good tree.
-
شاخ تلخ ار با خوشی وصلت کند ** آن خوشی اندر نهادش بر زند
- If the sour branch be joined to a sweet one, that sweetness will strike (impress itself) on its nature.’”
-
عنف کردن معاویه با ابلیس
- How Mu‘áwiya dealt sternly with Iblís.
-
گفت امیر ای راه زن حجت مگو ** مر ترا ره نیست در من ره مجو 2700
- Said the Amír, “O brigand, do not argue: there is no way for you (to penetrate) into me, (so) do not seek the way.
-
ره زنی و من غریب و تاجرم ** هر لباساتی که آری کی خرم
- You are a brigand, and I am a stranger and merchant: how should I purchase any garments that you may bring?
-
گرد رخت من مگرد از کافری ** تو نه ای رخت کسی را مشتری
- Do not prowl about my property, infidel as you are: you are not one to buy the property of anybody.
-
مشتری نبود کسی را راه زن ** ور نماید مشتری مکر است و فن
- The brigand is not a buyer for (from) any person, and if he seem to be a buyer, ’tis (only his) deceit and artfulness.
-
تا چه دارد این حسود اندر کدو ** ای خدا فریاد ما را زین عدو
- I wonder what this envier has in his gourd! O God, help us against this enemy!
-
گر یکی فصلی دگر در من دمد ** در رباید از من این ره زن نمد 2705
- If he pronounce one more screed (of his spells) over me, this brigand will rob me of the mantle (of my faith).
-
نالیدن معاویه به حضرت حق تعالی از ابلیس و نصرت خواستن
- How Mu‘áwiya complained of Iblís to the most high God and besought His aid.
-
این حدیثش همچو دود است ای اله ** دست گیر ار نه گلیمم شد سیاه
- O God, this talk of his is like smoke: take my hand (and help me), or else my raiment is blackened.
-
من به حجت بر نیایم با بلیس ** کاوست فتنهی هر شریف و هر خسیس
- I cannot prevail in argument with Iblís, for he leads every one, noble and base (alike), into temptation.
-
آدمی که علم الاسما بک است ** در تک چون برق این سگ بیتک است
- Adam, who is the lord of He taught (him) the Names, is powerless before the lightning-like onset of this cur.
-
از بهشت انداختش بر روی خاک ** چون سمک در شست او شد از سماک
- He cast him from Paradise upon the face of the earth: he (Adam) fell from Simák into his net, like a fish,
-
نوحهی إنا ظلمنا میزدی ** نیست دستان و فسونش را حدی 2710
- Crying in lamentation, ‘Verily, we have wronged (ourselves).’ There is no bound to his (Satan's) guile and imposture.
-
اندرون هر حدیث او شر است ** صد هزاران سحر در وی مضمر است
- In his every saying there is mischief: myriads of enchantments are concealed in his mind.
-
مردی مردان ببندد در نفس ** در زن و در مرد افروزد هوس
- He unmans men in a moment: he kindles vain desire in man and woman.