-
گر غذای نفس جوید ابتر است ** ور غذای روح خواهد سرور است
- If he seek the food of the flesh, he is bobtailed (worthless), and if he desire the food of the spirit, he is a (spiritual) chief.
-
گر کند او خدمت تن هست خر ** ور رود در بحر جان یابد گهر
- If he serve the body, he is an ass; and if he go into the sea of the spirit, he will find pearls.
-
گر چه این دو مختلف خیر و شراند ** لیک این هر دو به یک کار اندراند
- Although these twain—good and evil—are different, yet these twain are (engaged) in one work.
-
انبیا طاعات عرضه میکنند ** دشمنان شهوات عرضه میکنند 2685
- The prophets offer devotions, the enemies (of God) offer lusts.
-
نیک را چون بد کنم یزدان نیام ** داعیم من خالق ایشان نیام
- How should I make the good man bad? I am not God. I am (only) a prompter, I am not their creator.
-
خوب را من زشت سازم رب نهام ** زشت را و خوب را آیینهام
- (How) should I make the fair foul? I am not the Lord. I am (only) a mirror for the foul and the fair.
-
سوخت هندو آینه از درد را ** کاین سیه رو مینماید مرد را
- The Hindoo burnt a mirror in vexation, saying, ‘This (mirror) causes a man to look black-faced.’
-
او مرا غماز کرد و راست گو ** تا بگویم زشت کو و خوب کو
- He (God) hath made me an informer and truth-teller, that I may tell where the ugly one is and where the beautiful.
-
من گواهم بر گوا زندان کجاست ** اهل زندان نیستم ایزد گواست 2690
- I am a witness: how is prison (the right place) for a witness? I do not deserve (to go to) prison, God is the witness (to my innocence).
-
هر کجا بینم نهال میوهدار ** تربیتها میکنم من دایهوار
- Wherever I see a fruitful sapling, I foster (it) diligently like a nurse.
-
هر کجا بینم درخت تلخ و خشک ** میبرم تا وارهد از پشک مشک
- Wherever I see a sour and dry tree, I cut it down, in order that the musk may be delivered (separated) from the dung.
-
خشک گوید باغبان را کای فتی ** مر مرا چه میبری سر بیخطا
- The dry (tree) says to the gardener, ‘O young man, why do you cut off my head without fault (on my part)?’
-
باغبان گوید خمش ای زشت خو ** بس نباشد خشکی تو جرم تو
- The gardener says, ‘Be silent, O evil-natured one! Is not thy dryness sin enough in thee?’
-
خشک گوید راستم من کژ نیام ** تو چرا بیجرم میبری پیم 2695
- The dry (tree) says, ‘I am straight, I am not crooked: why are you houghing me (who am) without guilt?’
-
باغبان گوید اگر مسعودیای ** کاشکی کژ بودیای تر بودیای
- The gardener says, ‘Hadst thou been blest, would that thou wert crooked (if only) thou wert moist (full of sap).
-
جاذب آب حیاتی گشتهای ** اندر آب زندگی آغشتیای
- Thou wouldst have drawn (into thyself) the Water of Life: thou wouldst have been steeped in the Water of Life.
-
تخم تو بد بوده است و اصل تو ** با درخت خوش نبوده وصل تو
- Thy seed and thy root were bad, and thou hast not been joined to a good tree.
-
شاخ تلخ ار با خوشی وصلت کند ** آن خوشی اندر نهادش بر زند
- If the sour branch be joined to a sweet one, that sweetness will strike (impress itself) on its nature.’”
-
عنف کردن معاویه با ابلیس
- How Mu‘áwiya dealt sternly with Iblís.
-
گفت امیر ای راه زن حجت مگو ** مر ترا ره نیست در من ره مجو 2700
- Said the Amír, “O brigand, do not argue: there is no way for you (to penetrate) into me, (so) do not seek the way.
-
ره زنی و من غریب و تاجرم ** هر لباساتی که آری کی خرم
- You are a brigand, and I am a stranger and merchant: how should I purchase any garments that you may bring?
-
گرد رخت من مگرد از کافری ** تو نه ای رخت کسی را مشتری
- Do not prowl about my property, infidel as you are: you are not one to buy the property of anybody.
-
مشتری نبود کسی را راه زن ** ور نماید مشتری مکر است و فن
- The brigand is not a buyer for (from) any person, and if he seem to be a buyer, ’tis (only his) deceit and artfulness.
-
تا چه دارد این حسود اندر کدو ** ای خدا فریاد ما را زین عدو
- I wonder what this envier has in his gourd! O God, help us against this enemy!
-
گر یکی فصلی دگر در من دمد ** در رباید از من این ره زن نمد 2705
- If he pronounce one more screed (of his spells) over me, this brigand will rob me of the mantle (of my faith).
-
نالیدن معاویه به حضرت حق تعالی از ابلیس و نصرت خواستن
- How Mu‘áwiya complained of Iblís to the most high God and besought His aid.
-
این حدیثش همچو دود است ای اله ** دست گیر ار نه گلیمم شد سیاه
- O God, this talk of his is like smoke: take my hand (and help me), or else my raiment is blackened.
-
من به حجت بر نیایم با بلیس ** کاوست فتنهی هر شریف و هر خسیس
- I cannot prevail in argument with Iblís, for he leads every one, noble and base (alike), into temptation.
-
آدمی که علم الاسما بک است ** در تک چون برق این سگ بیتک است
- Adam, who is the lord of He taught (him) the Names, is powerless before the lightning-like onset of this cur.
-
از بهشت انداختش بر روی خاک ** چون سمک در شست او شد از سماک
- He cast him from Paradise upon the face of the earth: he (Adam) fell from Simák into his net, like a fish,
-
نوحهی إنا ظلمنا میزدی ** نیست دستان و فسونش را حدی 2710
- Crying in lamentation, ‘Verily, we have wronged (ourselves).’ There is no bound to his (Satan's) guile and imposture.
-
اندرون هر حدیث او شر است ** صد هزاران سحر در وی مضمر است
- In his every saying there is mischief: myriads of enchantments are concealed in his mind.
-
مردی مردان ببندد در نفس ** در زن و در مرد افروزد هوس
- He unmans men in a moment: he kindles vain desire in man and woman.
-
ای بلیس خلق سوز فتنه جو ** بر چیام بیدار کردی راست گو
- O Iblís, you that consume the people and seek to tempt them (to their ruin), on what ground did you awaken me? Tell the truth!”
-
باز تقریر ابلیس تلبیس خود را
- How Iblís once more exhibited his deceit.
-
گفت هر مردی که باشد بد گمان ** نشنود او راست را با صد نشان
- He said, “No man that thinks evil (is suspicious) would hearken to the truth notwithstanding a hundred signs (that pointed it out).
-
هر درونی که خیالاندیش شد ** چون دلیل آری خیالش بیش شد 2715
- Every mind that has conceived fancies (suspicions)—when you bring forward proof, its fancy is increased.
-
چون سخن دروی رود علت شود ** تیغ غازی دزد را آلت شود
- When (sound and true) words enter it, they become a disease (they are corrupted and falsified): the holy warrior's sword becomes a tool for the thief.
-
پس جواب او سکوت است و سکون ** هست با ابله سخن گفتن جنون
- Therefore the answer to him is silence and rest: to talk with a fool is madness.
-
تو ز من با حق چه نالی ای سلیم ** تو بنال از شر آن نفس لئیم
- Why do you complain to God of me, O simpleton? Complain of the wickedness of that vile fleshly soul.
-
تو خوری حلوا تو را دنبل شود ** تب بگیرد طبع تو مختل شود
- You eat halwá (sweetmeat), (then) boils break out in you, fever lays hold of you, your health is disordered.
-
بیگنه لعنت کنی ابلیس را ** چون نبینی از خود آن تلبیس را 2720
- You curse Iblís, guiltless (though he is). How do you not see (that) that deception (proceeds) from yourself?
-
نیست از ابلیس از تست ای غوی ** که چو روبه سوی دنبه میدوی
- It is not (the fault) of Iblís, it is (the fault) of yourself, O misguided one, that you are going like a fox towards the sheep's fat tail.
-
چون که در سبزه ببینی دنبه را ** دام باشد این ندانی تو چرا
- When you see the fat tails in the green field, ’tis a snare. Why are you ignorant of this?
-
ز آن ندانی کت ز دانش دور کرد ** میل دنبه چشم و عقلت کور کرد
- You are ignorant because desire for the fat tail has made you far from knowledge and has blinded your (spiritual) eye and intelligence.
-
حبک الأشیاء یعمیک یصم ** نفسک السودا جنت لا تختصم
- Your love of (sensual) things makes you blind and deaf; your black fleshly soul is the culprit: do not quarrel (with others).
-
تو گنه بر من منه کژ مژ مبین ** من ز بد بیزارم و از حرص و کین 2725
- Do not put the guilt on me, do not see upside down. I am averse to evil and greed and enmity.
-
من بدی کردم پشیمانم هنوز ** انتظارم تا شبم آید به روز
- I did an evil deed and am still repenting: I am waiting that my night may turn to day.
-
متهم گشتم میان خلق من ** فعل خود بر من نهد هر مرد و زن
- I have become suspect amongst mankind: every man and woman lay their (evil) actions on me (at my door).
-
گرگ بیچاره اگر چه گرسنه است ** متهم باشد که او در طنطنه است
- The helpless wolf, though he is hungry, is suspected of being in luxury.
-
از ضعیفی چون نتاند راه رفت ** خلق گوید تخمه است از لوت زفت
- When, because of feebleness, he cannot go his way, people say it is indigestion (arising) from gross (rich and heavy) food.”
-
باز الحاح کردن معاویه ابلیس را
- How Mu‘áwiya once more pressed Iblís hard.
-
گفت غیر راستی نرهاندت ** داد سوی راستی میخواندت 2730
- He said, “Nothing but the truth will save you: justice is calling you to (speak) the truth.
-
راست گو تا وارهی از چنگ من ** مکر ننشاند غبار جنگ من
- Tell the truth, so that you may be delivered from my hand: cunning will not lay the dust of my war (will not induce me to leave you in peace).”