بنده‌ی فرعون و بنده‌ی بندگانش ** که ازو پرورد اول جسم و جانش2320
‘Slave of Pharaoh and slave of his slaves,’ (a slave) whose body and soul were first nurtured by him (Pharaoh),
بنده‌ی یاغی طاغی ظلوم ** زین وطن بگریخته از فعل شوم
A hostile, insolent and unrighteous slave, who fled from this country on account of an ill-omened deed.
خونی و غداری و حق‌ناشناس ** هم برین اوصاف خود می‌کن قیاس
Thou art a murderer and treacherous and ungrateful: from just these qualities, forsooth, form a judgement (as to the rest).
در غریبی خوار و درویش و خلق ** که ندانستی سپاس ما و حق
(Thou art) in exile, despised and poor and threadbare, since thou didst not acknowledge gratitude and obligation to me.”
گفت حاشا که بود با آن ملیک ** در خداوندی کسی دیگر شریک
He (Moses) said, “Far be it that any other person should be a partner in Lordship with that King.
واحد اندر ملک او را یار نی ** بندگانش را جز او سالار نی2325
(He is) One: He hath no associate in Kingship; His slaves have no master but Him.
نیست خلقش را دگر کس مالکی ** شرکتش دعوی کند جز هالکی
His creatures have no other owner: does any one claim partnership with Him except one that is doomed to perish?
نقش او کردست و نقاش من اوست ** غیر اگر دعوی کند او ظلم‌جوست
He hath made the design, He is my Designer; if another lay claim (to it), he is a seeker of iniquity.
تو نتوانی ابروی من ساختن ** چون توانی جان من بشناختن
Thou canst not fashion my eyebrow: how canst thou know my soul?
بلک آن غدار و آن طاغی توی ** که کنی با حق دعوی دوی
Nay, ’tis thou who art the traitor and the insolent one, for thou claimest duality with God.
گر بکشتم من عوانی را به سهو ** نه برای نفس کشتم نه به لهو2330
If I inadvertently killed a ruffian, I killed (him) neither for self's sake nor in sport.
من زدم مشتی و ناگاه اوفتاد ** آنک جانش خود نبد جانی بداد
I struck (him) a blow with my fist, and he suddenly fell: one who really had no soul gave up a soul.
من سگی کشتم تو مرسل‌زادگان ** صدهزاران طفل بی‌جرم و زیان
I killed a cur: thou the children of him who was sent (by God)—hundreds of thousands of innocent and harmless babes—
کشته‌ای و خونشان در گردنت ** تا چه آید بر تو زین خون خوردنت
Hast killed, and their blood is on thy neck: consider what shall come upon thee because of this blood-drinking of thine.
کشته‌ای ذریت یعقوب را ** بر امید قتل من مطلوب را
Thou hast killed the progeny of Jacob—those sought after in hope of slaying me.
کوری تو حق مرا خود برگزید ** سرنگون شد آنچ نفست می‌پزید2335
In despite of thee God Himself chose me out: that (plot) which thy soul was concocting was overthrown.”
گفت اینها را بهل بی‌هیچ شک ** این بود حق من و نان و نمک
He (Pharaoh) said, “Let these things be without any doubt (grant that all this is true): is it (the gratitude) due to me and to the bread and salt (which thou hast eaten)
که مرا پیش حشر خواری کنی ** روز روشن بر دلم تاری کنی
That thou shouldst treat me with contumely in the presence of the assembled people and make the bright day dark to my heart?”
گفت خواری قیامت صعب‌تر ** گر نداری پاس من در خیر و شر
He (Moses) said, “The contumely of the Resurrection is more grievous, (which thou wilt suffer) if thou do not pay regard to me in good and evil.
زخم کیکی را نمی‌توانی کشید ** زخم ماری را تو چون خواهی چشید
Thou canst not bear the bite of a flea: how wilt thou taste (endure) the bite of a snake?
ظاهرا کار تو ویران می‌کنم ** لیک خاری را گلستان می‌کنم2340
In appearance I am ruining thy work, but (in reality) I am making a thorn into a rose-garden.
بیان آنک عمارت در ویرانیست و جمعیت در پراکندگیست و درستی در شکست‌گیست و مراد در بی‌مرادیست و وجود در عدم است و علی هذا بقیة الاضداد والازواج
Explaining that cultivation consists in devastation and composure in distraction and wholeness in brokenness and success in failure and existence in non-existence; and thus (with) the rest of the contraries and pairs.
آن یکی آمد زمین را می‌شکافت ** ابلهی فریاد کرد و بر نتافت
A certain man came and was cleaving the soil: a fool cried out and could not control himself,
کین زمین را از چه ویران می‌کنی ** می‌شکافی و پریشان می‌کنی
Saying, ‘Wherefore are you ruining this soil and cleaving and scattering it?’
گفت ای ابله برو و بر من مران ** تو عمارت از خرابی باز دان
‘O fool,’ said he, ‘begone, do not interfere with me: recognise (the difference of) cultivation from devastation.
کی شود گلزار و گندم‌زار این ** تا نگردد زشت و ویران این زمین
How should this (soil) become a rose-garden or cornfield till this soil becomes ugly and ruined?
کی شود بستان و کشت و برگ و بر ** تا نگردد نظم او زیر و زبر2345
How should it become orchards and crops and leaves and fruit till its arrangement is turned upside down?’
تا بنشکافی به نشتر ریش چغز ** کی شود نیکو و کی گردید نغز
Till you pierce the purulent ulcer with a lancet, how will it become well and how will you become healthy?
تا نشوید خلطهاات از دوا ** کی رود شورش کجا آید شفا
Till he (the physician) cleanse your (corrupt) humours with medicine, how will the indisposition be removed? How will a cure be effected?
پاره پاره کرده درزی جامه را ** کس زند آن درزی علامه را
When a tailor cuts (the cloth for) a garment piece by piece, will any one strike that expert tailor,
که چرا این اطلس بگزیده را ** بردریدی چه کنم بدریده را
Saying, ‘Why have you torn this choice satin? What can I do with a torn (garment)?’
هر بنای کهنه که آبادان کنند ** نه که اول کهنه را ویران کنند2350
Whenever they (the builders) put an old building in good repair, do not they first ruin the old one?
هم‌چنین نجار و حداد و قصاب ** هستشان پیش از عمارتها خراب
Likewise the carpenter, the iron-smith and the butcher—with them (too) there is destruction before restorations.
آن هلیله و آن بلیله کوفتن ** زان تلف گردند معموری تن
The pounding of myrobalan and bastard myrobalan—by reason of that destruction they become the means of restoring the body (to health).
تا نکوبی گندم اندر آسیا ** کی شود آراسته زان خوان ما
Until you crush wheat in the mill, how will our table be garnished with it?
آن تقاضا کرد آن نان و نمک ** که ز شستت وا رهانم ای سمک
(The obligation of gratitude for) that bread and salt (of thine) demanded that I should deliver thee, O fish, from the net.
گر پذیری پند موسی وا رهی ** از چنین شست بد نامنتهی2355
If thou accept the counsel of Moses, thou wilt escape from such an evil infinite net.
بس که خود را کرده‌ای بنده‌ی هوا ** کرمکی را کرده‌ای تو اژدها
Inasmuch as thou hast made thyself the slave of sensuality, thou hast made a petty worm into a dragon.
اژدها را اژدها آورده‌ام ** تا با صلاح آورم من دم به دم
I have brought a dragon for (thy) dragon, that I may correct (thy dragon's) breath by (my dragon's) breath,
تا دم آن از دم این بشکند ** مار من آن اژدها را بر کند
So that the breath of that one may be defeated by the breath of this one, and that my serpent may destroy that dragon (of thine).
گر رضا دادی رهیدی از دو مار ** ورنه از جانت برآرد آن دمار
If thou submittest, thou art freed from two serpents; otherwise, it (thy dragon) will bring thy spirit to utter perdition.”
گفت الحق سخت استا جادوی ** که در افکندی به مکر اینجا دوی2360
He (Pharaoh) said, “In truth, thou art an exceedingly cunning sorcerer, for by craft thou hast introduced duality (disunion) here.
خلق یک‌دل را تو کردی دو گروه ** جادوی رخنه کند در سنگ و کوه
Thou hast made the unanimous people into two factions: sorcery makes fissures in rock and mountain.”
گفت هستم غرق پیغام خدا ** جادوی کی دید با نام خدا
He (Moses) said, “I am submerged in the message of God: who (ever) saw sorcery together with the name of God?
غفلت و کفرست مایه‌ی جادوی ** مشعله‌ی دینست جان موسوی
The substance of sorcery is forgetfulness (of God) and unbelief: the spirit of Moses is the flaming torch of the (true) religion.
من به جادویان چه مانم ای وقیح ** کز دمم پر رشک می‌گردد مسیح
How do I resemble sorcerers, O impudent one?—for the Messiah (Jesus) is becoming jealous of my (life-giving) breath.
من به جادویان چه مانم ای جنب ** که ز جانم نور می‌گیرد کتب2365
How do I resemble sorcerers, O polluted one?—for the (Revealed) Books are receiving light from my spirit.
چون تو با پر هوا بر می‌پری ** لاجرم بر من گمان آن می‌بری
Since thou art soaring on the wings of sensuality, inevitably thou bearest (in thy heart) that (ill) thought against me.”
هر کرا افعال دام و دد بود ** بر کریمانش گمان بد بود
Every one whose actions are those of wild beasts hath ill thoughts against the noble.
چون تو جزو عالمی هر چون بوی ** کل را بر وصف خود بینی سوی
Since thou art a part of the world, howsoever thou art thou deemest all to be of the same description as thyself, misguided man.
گر تو برگردی و بر گردد سرت ** خانه را گردنده بیند منظرت
If thou whirl round and thy head whirl round, thy (organ of) sight sees the house whirling round;