English    Türkçe    فارسی   

6
1003-1052

  • در سر حیوان خدا ننهاده است  ** کو بود در بند لعل و درپرست 
  • God has not put it into the animal's head to be engrossed with rubies and devoted to pearls.

  • مر خران را هیچ دیدی گوش‌وار  ** گوش و هوش خر بود در سبزه‌زار 
  • Have you ever seen asses with ear-rings? The ear and mind of the ass are (set) on the meadow.

  • احسن التقویم در والتین بخوان  ** که گرامی گوهرست ای دوست جان  1005
  • Read in (the Súra entitled) Wa’l-Tín (the words), (We created Man) in the best proportion, for the spirit, O friend, is a precious pearl.

  • احسن التقویم از عرش او فزون  ** احسن التقویم از فکرت برون 
  • (That spirit created) in the best proportion surpasses the empyrean: (that spirit created) in the best proportion is beyond (the range of) thought.

  • گر بگویم قیمت این ممتنع  ** من بسوزم هم بسوزد مستمع 
  • If I declare the value of this inaccessible (pearl), I shall be consumed, and the hearer too will be consumed.

  • لب ببند اینجا و خر این سو مران  ** رفت این صدیق سوی آن خران 
  • At this point close thy lips and proceed no further. This Siddíq went to those asses (the Jews).

  • حلقه در زد چو در را بر گشود  ** رفت بی‌خود در سرای آن جهود 
  • He knocked the door-ring, and when the Jew opened the door he (the Siddíq) went into his house, beside himself (with indignation).

  • بی‌خود و سرمست و پر آتش نشست  ** از دهانش بس کلام تلخ جست  1010
  • He sat down, beside himself and furious and full of fire: from his mouth leaped many bitter words—

  • کین ولی الله را چون می‌زنی  ** این چه حقدست ای عدو روشنی 
  • “Why art thou beating this friend of God? What hatred is this, O enemy of the Light?

  • گر ترا صدقیست اندر دین خود  ** ظلم بر صادق دلت چون می‌دهد 
  • If thou art steadfast in thy own religion, how is thy heart consenting to maltreat him who is steadfast (in his religion)?

  • ای تو در دین جهودی ماده‌ای  ** کین گمان داری تو بر شه‌زاده‌ای 
  • O thou effeminate in Judaism, who dost impute this (same effeminacy) to a (spiritual) prince!

  • در همه ز آیینه‌ی کژساز خود  ** منگر ای مردود نفرین ابد 
  • Do not view all (things) in the distorting mirror of thy selfhood, O thou who art banned with an everlasting curse!”

  • آنچ آن دم از لب صدیق جست  ** گر بگویم گم کنی تو پای و دست  1015
  • If I should tell what burst from the lips of the Siddíq at that moment, you would lose (both) foot and hand.

  • آن ینابیع الحکم هم‌چون فرات  ** از دهان او دوان از بی‌جهات 
  • (Coming) from (the world) beyond spatial relations, the fountains of wisdom (copious) as the Euphrates were running from his mouth,

  • هم‌چو از سنگی که آبی شد روان  ** نه ز پهلو مایه دارد نه از میان 
  • As from the rock whence gushed a (great) water, (the rock) having no source of supply in (its own) side or interior;

  • اسپر خود کرده حق آن سنگ را  ** بر گشاده آب مینارنگ را 
  • (For) God made that rock a shield (veil) for Himself and opened (a way for) the blue crystalline water,

  • هم‌چنانک از چشمه‌ی چشم تو نور  ** او روان کردست بی‌بخل و فتور 
  • Even as He hath caused the light to flow from the fountain of your eye without stint or abatement:

  • نه ز پیه آن مایه دارد نه ز پوست  ** روی‌پوشی کرد در ایجاد دوست  1020
  • It has no source of supply either in the fat (the white of the eye) or in the coating (retina); (but) the Beloved made (these) a veil (for Himself) when bringing (the light) into existence.

  • در خلای گوش باد جاذبش  ** مدرک صدق کلام و کاذبش 
  • The attracting air in the cavity of the ear apprehends that which is spoken, (whether) true or false.

  • آن چه بادست اندر آن خرد استخوان  ** کو پذیرد حرف و صوت قصه‌خوان 
  • What is that air within that little bone, (that air) which receives the words and sounds uttered by the story-teller?

  • استخوان و باد روپوشست و بس  ** در دو عالم غیر یزدان نیست کس 
  • The bone and the air are only a veil: in the two worlds there is none except God.

  • مستمع او قایل او بی‌احتجاب  ** زانک الاذنان من الراس ای مثاب 
  • He is the hearer, He is the speaker, (whom mystics behold) unveiled; for the ears belong to the head, O you who have merited the Divine recompense.

  • گفت رحمت گر همی‌آید برو  ** زر بده بستانش ای اکرام‌خو  1025
  • He (the Jew) said, “If thou art feeling pity for him, give (me) gold and take him (in exchange), O man of generous disposition.

  • از منش وا خر چو می‌سوزد دلت  ** بی‌منت حل نگردد مشکلت 
  • Since thy heart is burning (with sympathy), ransom him from me: thy difficulty will not be solved without expense.”

  • گفت صد خدمت کنم پانصد سجود  ** بنده‌ای دارم تن اسپید و جهود 
  • He replied, “I will perform a hundred services (on his behalf) and five hundred prostrations (in thanksgiving for success). I have a handsome slave, but (he is) a Jew;

  • تن سپید و دل سیاهستش بگیر  ** در عوض ده تن سیاه و دل منیر 
  • He has a white body, but a black heart: take (him), and give (me) in exchange that one whose body is black but whose heart is illumined.”

  • پس فرستاد و بیاورد آن همام  ** بود الحق سخت زیبا آن غلام 
  • Then the chieftain (Abú Bakr) sent (a messenger) to fetch him: in sooth that slave was exceedingly comely,

  • آنچنان که ماند حیران آن جهود  ** آن دل چون سنگش از جا رفت زود  1030
  • So that the Jew was dumbfounded: at once his stony heart inclined (towards him).

  • حالت صورت‌پرستان این بود  ** سنگشان از صورتی مومین بود 
  • This is what happens to form-worshippers: their stone is (made) waxen by a (beauteous) form.

  • باز کرد استیزه و راضی نشد  ** که برین افزون بده بی‌هیچ بد 
  • (Then) again he wrangled and would not be satisfied, saying, “Without any evasion, (thou must) give more than this.”

  • یک نصاب نقره هم بر وی فزود  ** تا که راضی گشت حرص آن جهود 
  • He offered him in addition a nisáb (two hundred dirhems) of silver, so that the Jew's cupidity was satisfied.

  • خندیدن جهود و پنداشتن کی صدیق مغبونست درین عقد 
  • How the Jew laughed and imagined that the Siddíq had been swindled in this bargain.

  • قهقهه زد آن جهود سنگ‌دل  ** از سر افسوس و طنز و غش و غل 
  • The stony-hearted Jew guffawed jeeringly and mockingly in malice and spite.

  • گفت صدیقش که این خنده چه بود  ** در جواب پرسش او خنده فزود  1035
  • The Siddíq said to him, “Why this laughter?” In reply to the question he laughed more loudly,

  • گفت اگر جدت نبودی و غرام  ** در خریداری این اسود غلام 
  • And said, “Had it not been for the (extraordinary) earnestness and ardour shown by thee in the purchase of this black slave,

  • من ز استیزه نمی‌جوشیدمی  ** خود به عشر اینش بفروشیدمی 
  • I would not have wrangled excitedly: indeed I would have sold him for a tenth of this (sum),

  • کو به نزد من نیرزد نیم دانگ  ** تو گران کردی بهایش را به بانگ 
  • For in my opinion he is not worth half a dáng; (but) thou mad’st his price heavy by (thy) clamour.”

  • پس جوابش داد صدیق ای غبی  ** گوهری دادی به جوزی چون صبی 
  • Then the Siddíq answered him, “O simpleton, thou hast given away a pearl in exchange for a walnut, like a (silly) boy;

  • کو به نزد من همی‌ارزد دو کون  ** من به جانش ناظرستم تو بلون  1040
  • For in my opinion he is worth the two worlds: I am regarding his spirit, thou his colour.

  • زر سرخست او سیه‌تاب آمده  ** از برای رشک این احمق‌کده 
  • He is red gold that has been made (like) black polished iron on account of the enviousness of this abode of fools.

  • دیده‌ی این هفت رنگ جسمها  ** در نیابد زین نقاب آن روح را 
  • The eye that sees these seven bodily colours cannot perceive the spirit because of this veil.

  • گر مکیسی کردیی در بیع بیش  ** دادمی من جمله ملک و مال خویش 
  • If thou hadst haggled in the sale more (excessively than thou didst), I would have given the whole of my property and riches;

  • ور مکاس افزودیی من ز اهتمام  ** دامنی زر کردمی از غیر وام 
  • And if thou hadst (then) increased thy demands, I would have borrowed a skirtful of gold in my anxiety (to purchase him).

  • سهل دادی زانک ارزان یافتی  ** در ندیدی حقه را نشکافتی  1045
  • Thou gavest (him) up easily because thou gottest (him) cheap: thou didst not see the pearl, thou didst not split the casket.

  • حقه سربسته جهل تو بداد  ** زود بینی که چه غبنت اوفتاد 
  • Thy folly gave (me) a sealed casket: thou wilt soon see what a swindle has befallen thee.

  • حقه‌ی پر لعل را دادی به باد  ** هم‌چو زنگی در سیه‌رویی تو شاد 
  • Thou hast given away a casket full of rubies and, like the negro, thou art rejoicing in thy blackness of face (disastrous plight).

  • عاقبت وا حسرتا گویی بسی  ** بخت ودولت را فروشد خود کسی 
  • In the end thou wilt utter many a ‘woe is me!’ Does any one, forsooth, sell (his) fortune and felicity?

  • بخت با جامه‌ی غلامانه رسید  ** چشم بدبختت به جز ظاهر ندید 
  • Fortune came (to thee) in the garb of a slave, (but) thy unlucky eye saw only the surface.

  • او نمودت بندگی خویشتن  ** خوی زشتت کرد با او مکر و فن  1050
  • He showed unto thee his slavery (alone): thy wicked nature practiced cunning and deceit with him.

  • این سیه‌اسرار تن‌اسپید را  ** بت‌پرستانه بگیر ای ژاژخا 
  • (Now), O driveller, take idolatrously this (slave) whose secret thoughts are black though his body is white.

  • این ترا و آن مرا بردیم سود  ** هین لکم دین ولی دین ای جهود 
  • This one for thee, that one for me: we (both) have profited. Hark, unto you (your) religion and unto me (my) religion, O Jew.”