نفس خرگوشت به صحرا در چرا ** تو به قعر این چه چون و چرا
Thy hare-soul is feeding in the desert, (whilst) thou art (lying) at the bottom of this well of “How?” and “Why?”
سوی نخجیران دوید آن شیر گیر ** کابشروا یا قوم إذ جاء البشیر
That lion-catcher (the hare) ran towards the beasts, crying, “Rejoice, O my people, since the announcer of joy is come.
مژده مژده ای گروه عیشساز ** کان سگ دوزخ به دوزخ رفت باز
Glad news! Glad news, O company of merry-makers! That hell-hound has gone back to Hell.
مژده مژده کان عدوی جانها ** کند قهر خالقش دندانها1355
Glad news! Glad news! The enemy of your lives—his teeth have been torn out by the vengeance of his Creator.
آن که از پنجه بسی سرها بکوفت ** همچو خس جاروب مرگش هم بروفت
He who smote many heads with his claws—him too the broom of Death has swept away like rubbish.”
جمع شدن نخجیران گرد خرگوش و ثنا گفتن او را
How the beasts gathered round the hare and spoke in praise of him.
جمع گشتند آن زمان جمله وحوش ** شاد و خندان از طرب در ذوق و جوش
Then all the wild beasts assembled, joyous and laughing gleefully in rapture and excitement.
حلقه کردند او چو شمعی در میان ** سجده آوردند و گفتندش که هان
They formed a ring, he (the hare) in the midst like a candle: they bowed (in homage) and said to him, "Hark!"
تو فرشتهی آسمانی یا پری ** نی تو عزراییل شیران نری
“Art thou a heavenly angel or a peri? No, thou art the Azrael of fierce lions.
هر چه هستی جان ما قربان تست ** دست بردی دست و بازویت درست1360
Whatever thou art, our souls are offered in sacrifice to thee. Thou hast prevailed. Health to thy hand and arm!
راند حق این آب را در جوی تو ** آفرین بر دست و بر بازوی تو
God turned this water into thy stream. Blessing on thy hand and arm!
باز گو تا چون سگالیدی به مکر ** آن عوان را چون بمالیدی به مکر
Explain how thou didst meditate with guile, and how thou didst guilefully wipe out that ruffian.
باز گو تا قصه درمانها شود ** باز گو تا مرهم جانها شود
Explain, in order that the tale may be the means of curing (our malady); explain, that it may be a salve for our souls.
باز گو کز ظلم آن استم نما ** صد هزاران زخم دارد جان ما
Explain! for in consequence of the iniquity of that tyrant our souls have myriads of wounds.”
گفت تایید خدا بود ای مهان ** ور نه خرگوشی که باشد در جهان1365
“O Sirs,” said he, “it was (by) God's aid; else, who in the world is a hare (who am I, that I should have been able to do this)?
قوتم بخشید و دل را نور داد ** نور دل مر دست و پا را زور داد
He (God) bestowed power on me and gave light to my heart: the light in my heart gave strength to hand and foot.”
از بر حق میرسد تفضیلها ** باز هم از حق رسد تبدیلها
From God come preferments (to high position), from God also come changes (which bring one to low estate).
حق به دور و نوبت این تایید را ** مینماید اهل ظن و دید را
God in (due) course and turn is ever displaying this (Divine) aid to doubters and seers (alike).
پند دادن خرگوش نخجیران را که بدین شاد مشوید
How the hare admonished the beasts, saying, “Do not rejoice in this!”
هین به ملک نوبتی شادی مکن ** ای تو بستهی نوبت آزادی مکن
Take heed! Do not exult in a kingdom bestowed in turns (passing from one to another), O thou who art the bondsman of Vicissitude, do not act as though thou wert free!
آن که ملکش برتر از نوبت تنند ** برتر از هفت انجمش نوبت زنند1370
(But) those for whom is prepared a kingdom beyond Vicissitude, for them the drums (of sovereignty) are beaten beyond the Seven Planets.
برتر از نوبت ملوک باقیاند ** دور دایم روحها با ساقیاند
Beyond Vicissitude are the kings everlasting: their spirits are circling with the Cupbearer perpetually.
ترک این شرب ار بگویی یک دو روز ** در کنی اندر شراب خلد پوز
If thou wilt renounce this drinking (of worldly pleasures) for a day or two (for thy brief lifetime), thou wilt dip thy mouth in the drink of Paradise.
تفسیر رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر
Commentary on (the Tradition) “We have returned from the lesser Jihád to the greater Jihád.”
ای شهان کشتیم ما خصم برون ** ماند خصمی زو بتر در اندرون
O kings, we have slain the outward enemy, (but) there remains within (us) a worse enemy than he.
کشتن این کار عقل و هوش نیست ** شیر باطن سخرهی خرگوش نیست
To slay this (enemy) is not the work of reason and intelligence: the inward lion is not subdued by the hare.
دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست ** کاو به دریاها نگردد کم و کاست1375
This carnal self (nafs) is Hell, and Hell is a dragon (the fire of) which is not diminished by oceans (of water).
هفت دریا را در آشامد هنوز ** کم نگردد سوزش آن خلق سوز
It would drink up the Seven Seas, and still the blazing of that consumer of all creatures would not become less.