راند حق این آب را در جوی تو ** آفرین بر دست و بر بازوی تو
God turned this water into thy stream. Blessing on thy hand and arm!
باز گو تا چون سگالیدی به مکر ** آن عوان را چون بمالیدی به مکر
Explain how thou didst meditate with guile, and how thou didst guilefully wipe out that ruffian.
باز گو تا قصه درمانها شود ** باز گو تا مرهم جانها شود
Explain, in order that the tale may be the means of curing (our malady); explain, that it may be a salve for our souls.
باز گو کز ظلم آن استم نما ** صد هزاران زخم دارد جان ما
Explain! for in consequence of the iniquity of that tyrant our souls have myriads of wounds.”
گفت تایید خدا بود ای مهان ** ور نه خرگوشی که باشد در جهان1365
“O Sirs,” said he, “it was (by) God's aid; else, who in the world is a hare (who am I, that I should have been able to do this)?
قوتم بخشید و دل را نور داد ** نور دل مر دست و پا را زور داد
He (God) bestowed power on me and gave light to my heart: the light in my heart gave strength to hand and foot.”
از بر حق میرسد تفضیلها ** باز هم از حق رسد تبدیلها
From God come preferments (to high position), from God also come changes (which bring one to low estate).
حق به دور و نوبت این تایید را ** مینماید اهل ظن و دید را
God in (due) course and turn is ever displaying this (Divine) aid to doubters and seers (alike).
پند دادن خرگوش نخجیران را که بدین شاد مشوید
How the hare admonished the beasts, saying, “Do not rejoice in this!”
هین به ملک نوبتی شادی مکن ** ای تو بستهی نوبت آزادی مکن
Take heed! Do not exult in a kingdom bestowed in turns (passing from one to another), O thou who art the bondsman of Vicissitude, do not act as though thou wert free!
آن که ملکش برتر از نوبت تنند ** برتر از هفت انجمش نوبت زنند1370
(But) those for whom is prepared a kingdom beyond Vicissitude, for them the drums (of sovereignty) are beaten beyond the Seven Planets.
برتر از نوبت ملوک باقیاند ** دور دایم روحها با ساقیاند
Beyond Vicissitude are the kings everlasting: their spirits are circling with the Cupbearer perpetually.
ترک این شرب ار بگویی یک دو روز ** در کنی اندر شراب خلد پوز
If thou wilt renounce this drinking (of worldly pleasures) for a day or two (for thy brief lifetime), thou wilt dip thy mouth in the drink of Paradise.
تفسیر رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر
Commentary on (the Tradition) “We have returned from the lesser Jihád to the greater Jihád.”
ای شهان کشتیم ما خصم برون ** ماند خصمی زو بتر در اندرون
O kings, we have slain the outward enemy, (but) there remains within (us) a worse enemy than he.
کشتن این کار عقل و هوش نیست ** شیر باطن سخرهی خرگوش نیست
To slay this (enemy) is not the work of reason and intelligence: the inward lion is not subdued by the hare.
دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست ** کاو به دریاها نگردد کم و کاست1375
This carnal self (nafs) is Hell, and Hell is a dragon (the fire of) which is not diminished by oceans (of water).
هفت دریا را در آشامد هنوز ** کم نگردد سوزش آن خلق سوز
It would drink up the Seven Seas, and still the blazing of that consumer of all creatures would not become less.
سنگها و کافران سنگ دل ** اندر آیند اندر او زار و خجل
Stones and stony-hearted infidels enter it, miserable and shamefaced,
هم نگردد ساکن از چندین غذا ** تا ز حق آید مر او را این ندا
(But) still it is not appeased by all this food, until there comes to it from God this call—
سیر گشتی سیر گوید نی هنوز ** اینت آتش اینت تابش اینت سوز
“Art thou filled, art thou filled?” It says, “Not yet; lo, here is the fire, here is the glow, here is the burning!”
عالمی را لقمه کرد و در کشید ** معدهاش نعره زنان هل من مزید1380
It made a mouthful of and swallowed a whole world, its belly crying aloud, “Is there any more?”
حق قدم بر وی نهد از لا مکان ** آن گه او ساکن شود از کن فکان
God, from (the realm) where place is not, sets His foot on it: then it subsides at (the command) Be, and it was.
چون که جزو دوزخ است این نفس ما ** طبع کل دارد همیشه جزوها
Inasmuch as this self of ours is a part of Hell, and the parts always have the nature of the whole,
این قدم حق را بود کاو را کشد ** غیر حق خود کی کمان او کشد
To God (alone) belongs this foot (power) to kill it: who, indeed, but God should draw its bow (vanquish it)?
در کمان ننهند الا تیر راست ** این کمان را باژگون کژ تیرهاست
Only the straight arrow is put on the bow, (but) this bow (of the self) has (its) arrows bent back and crooked.
راست شو چون تیر و واره از کمان ** کز کمان هر راست بجهد بیگمان1385
Be straight, like an arrow, and escape from the bow, for without doubt every straight (arrow) will fly from the bow (to its mark).