ز آن که اول سمع باید نطق را ** سوی منطق از ره سمع اندر آ

ادخلوا الأبیات من أبوابها ** و اطلبوا الأغراض فی أسبابها

نطق کان موقوف راه سمع نیست ** جز که نطق خالق بی‌‌طمع نیست‌‌

مبدع است او تابع استاد نی ** مسند جمله و را اسناد نی‌‌ 1630

باقیان هم در حرف هم در مقال ** تابع استاد و محتاج مثال‌‌

زین سخن گر نیستی بیگانه‌‌ای ** دلق و اشکی گیر در ویرانه‌‌ای‌‌

ز آن که آدم ز آن عتاب از اشک رست ** اشک تر باشد دم توبه پرست‌‌

بهر گریه آمد آدم بر زمین ** تا بود گریان و نالان و حزین‌‌

آدم از فردوس و از بالای هفت ** پای ماچان از برای عذر رفت‌‌ 1635

گر ز پشت آدمی وز صلب او ** در طلب می‌‌باش هم در طلب او

ز آتش دل و آب دیده نقل ساز ** بوستان از ابر و خورشید است باز

تو چه دانی قدر آب دیده‌‌گان ** عاشق نانی تو چون نادیدگان‌‌

گر تو این انبان ز نان خالی کنی ** پر ز گوهرهای اجلالی کنی‌‌

طفل جان از شیر شیطان باز کن ** بعد از آنش با ملک انباز کن‌‌ 1640

تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ای ** دان که با دیو لعین همشیره‌‌ای‌‌

لقمه‌‌ای کان نور افزود و کمال ** آن بود آورده از کسب حلال‌‌

روغنی کاید چراغ ما کشد ** آب خوانش چون چراغی را کشد

علم و حکمت زاید از لقمه‌‌ی حلال ** عشق و رقت آید از لقمه‌‌ی حلال‌‌

چون ز لقمه تو حسد بینی و دام ** جهل و غفلت زاید آن را دان حرام‌‌ 1645

هیچ گندم کاری و جو بر دهد ** دیده‌‌ای اسبی که کره‌‌ی خر دهد

لقمه تخم است و برش اندیشه‌‌ها ** لقمه بحر و گوهرش اندیشه‌‌ها

زاید از لقمه‌‌ی حلال اندر دهان ** میل خدمت عزم رفتن آن جهان‌‌

باز گفتن بازرگان با طوطی آن چه دید از طوطیان هندوستان‌‌

کرد بازرگان تجارت را تمام ** باز آمد سوی منزل دوست کام‌‌

هر غلامی را بیاورد ارمغان ** هر کنیزک را ببخشید او نشان‌‌ 1650

گفت طوطی ارمغان بنده کو ** آن چه دیدی و آن چه گفتی باز گو